ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
2008ի Օգոստոսին բռնկուած ռուս-վրացական հնգօրեայ պատերազմը լաւագոյն (վատ իմաստով) ապացոյցն էր, որ «սառեցուած» հակամարտութիւնները կարող են «հալուել»՝ պատճառ դառնալով նորանոր զոհերի, աւերածութիւնների ու փախստականների:
Այս օրերին շատ է խօսւում Լեռնային Ղարաբաղում եւ նրա շուրջ նոր պատերազմի հաւանականութեան մասին: Ընդ որում, նոր հակամարտութեան մասին խօսւում է Հայաստան-Թուրքիա ձախողուող ֆութպոլային դիւանագիտութեան ենթատեքստում:
Այսպէս, Միացեալ Նահանգների ազգային հետախուզութեան տնօրէն Տենիս Պլերը Փետրուարի 2ին Ծերակոյտի հետախուզութեան հարցերի յանձնախմբում անցկացուած լսումների ընթացքում ասել է, որ՝ «թէեւ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորման գործընթացում անցեալ տարի առաջընթաց է գրանցուել, այն իր ազդեցութիւնն է ունեցել Հայաստան-Ատրպէյճան զգայուն յարաբերութիւնների վրայ՝ մեծացնելով ղարաբաղեան հակամարտութեան վերսկսման վտանգը»:
Մինչ այդ պատերազմի վերսկսման հաւանականութեան մասին արտայայտուել էին ամերիկեան ռազմավարական «Սթրաթֆոր» հետազօտական կենտրոնի փորձագէտները:
Տենիս Պլերի յայտարարութիւնը չափազանց ուշագրաւ է առնուազն երկու պատճառով: Նախ, առաջին անգամ յայտարարւում ու նախազգուշացւում է, որ հայ-թուրքական զարգացումները կարող են նոր պատերազմի պատճառ դառնալ: Սա հերթական հերքումն է մերկապարանոց այն պնդումների, թէ ղարաբաղեան եւ հայ-թուրքական գործընթացները միմեանց հետ կապ չունեն: Ըստ Միացեալ Նահանգների հետախուզութեան թիւ մէկ պաշտօնեայի, դրանք ոչ միայն կապ ունեն, այլ այդ կապը կարող է վտանգաւոր լինել՝ սպառնալի հետեւանքներով:
Երկրորդ, ղարաբաղեան գօտում պատերազմի վերսկսման վտանգի մասին արտայայտւում է նման բարձրաստիճան պաշտօնեան, ով պատահական մարդ չէ:
Գուցէ այս յայտարարութեան տակ պիտի չփնտռե՞լ լուրջ հիմքեր: Գուցէ Պլերը պարզապէս մտահոգութի՞ւն է յայտնել, ինչպէս յայտնում են բարձրաստիճան այլ պաշտօնեաներ: Գուցէ: Սակայն փաստ է, որ համեմատական դադարից յետոյ ատրպեճանական կողմը կրկին օգտագործում է ռազմաշունչ հռետորութիւն: Իլհամ Ալիեւի այս տարուայ ամանորեայ ուղերձը նոր պատերազմի պատրաստութեան ուղերձ էր յիշեցնում:
«Այսօր մեր բանակը ընդունակ է կատարել բոլոր առաջադրուած խնդիրները, մենք ունենք բոլոր հնարաւորութիւնները, որպէսզի հողերն ազատագրենք բռնագրաւումից: Հակամարտութեան լուծման նպատակով մենք կարող ենք օգտագործել բոլոր հնարաւորութիւնները», ասել էր նա:
Հայաստանի իշխանութիւնները, որ սովորաբար անպատասխան էին թողնում Ատրպէյճանի ռազմատենչ յայտարարութիւնները՝ ակնարկելով, որ դա արւում է ներքին սպառման նպատակով, վերջին շրջանում սկսել են հակադարձել:
«Մեր զինուած ուժերը պատրաստ են լուծելու իրենց առջեւ դրուած բոլոր խնդիրները եւ կասեցնելու մեր երկրի դէմ ռազմական նախայարձակման ցանկացած փորձ», ի պատասխան Ալիեւի ամանորեայ ուղերձի՝ յայտարարեց Հայաստանի պաշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեանը:
Իսկ Յունուարի վերջերին պետհամալսարանում դասախօսների հետ հանդիպման ժամանակ Օհանեանն ասել էր. «Պատերազմի վերսկսման հաւանականութիւնը միշտ էլ կայ: Եւ ես, որպէս պաշտպանութեան նախարար, միշտ էլ պատրաստւում եմ դրան»:
Շատ վերլուծաբաններ կարծում են, որ ղարաբաղեան գօտում պատերազմի վերսկսման հաւանականութիւնը մեծ չէ՝ բերելով բաւականին լուրջ հիմնաւորումներ:
Առաջին՝ նաւթը խաղաղութիւն է սիրում, հետեւաբար կասպեան աւազանի ուժանիւթով շահագրգիռ տէրութիւնները ուղղակի թոյլ չեն տայ Ատրպէյճանին՝ գնալու նման արկածախնդրութեան: Այս տեսակէտը, անշուշտ, բաւական հիմնաւոր է, սակայն պատերազմի վերսկսման դէպքում, ինչը կարող է սկսուել շփման գծի մէկ հատուածում եւ տարածուել այլ կէտերում, որեւէ տէրութիւն գրեթէ անկարող է զսպել ռազմական գործողութիւնները կամ առնուազն դրա սկզբնական շրջանը: Արդեօք Արեւմուտքը ի վիճակի եղա՞ւ զսպել պատերազմի վերսկսումը Հարաւային Օսեթիայում 2008ի Օգոստոսին: Մեծ հաշուով, գուցէ այո, սակայն միայն այն ժամանակ, երբ ռուսական հրասայլերը Թիֆլիսից ընդամէնը 30 քմ.ի վրայ էին ու շարժւում էին դէպի Վրաստանի մայրաքաղաք:
Երկրորդ՝ պնդումները, թէ Ատրպէյճանը իր մարտունակութեամբ զիջում է Լեռնային Ղարաբաղին ու Հայաստանին, հաւանաբար ճիշդ է, սակայն դա եւս զսպող գործօն չէ, որպէսզի ատրպեճանական իշխանութիւնները չմտածեն պատերազմ սկսելու մասին: Պնդումները, որ հայ-ատրպեճանական եւ ղարաբաղ-ատրպեճանական շփման գծի գրեթէ ողջ հատուածում հայկական դիրքերը շատ աւելի շահեկան են, եւս ճշմարտութիւն է, սակայն կրկին բաւարար պայման չէ նոր պատերազմը բացառելու համար: Այսօր Ատրպէյճանի զինանոցում կան հեռահար հրթիռների տեսակներ, որոնցով հակառակորդը կարող է հարուածներ հասցնել անգամ Երեւանին: Էլ չենք խօսում սահմանամերձ հատուածում փոխադարձ հրետակոծութեան մասին, ինչը լայնօրէն կիրառւում էր 1991-1994 թթ. պատերազմի ժամանակ, եւ որի պատճառով կողմերը տուեցին հազարաւոր զոհեր ու վիրաւորներ՝ քաղաքացիական բնակչութեան շրջանում:
Երրորդ՝ պնդումները, թէ համաշխարհային ուժային կենտրոնները՝ Ուաշինկթընը, Պրիւքսէլը եւ Մոսկուան, շահագրգիռ են խաղաղութեան պահպանմամբ, գուցէ մեծ մասով ճշմարիտ է, բայց ոչ ամբողջովին: Հարաւային Օսեթիայի դէպքերը ցոյց տուեցին, որ երբ փորձ է արւում անտեսել գերտէրութիւններից մէկի շահերը, տուեալ դէպքում՝ Ռուսաստանի, ապա պատերազմը դառնում է անխուսափելի: Կարելի է ասել, որ ղարաբաղեան գօտում իրավիճակն այլ է, որ Միացեալ Նահանգները, Եւրոպական Միութիւնը (ի դէմս Ֆրանսայի) եւ Ռուսաստանը, որոնք եռանախագահում են ԵԱՀԿ Մինսքի խմբում, շահագրգռուած են բացարձակապէս խաղաղ լուծումով: Բայց արդեօք այդ երեք ուժային կենտրոնները կը պահպանե՞ն հաւասարակշռութիւն, եթէ Ատրպէյճանը դիմի սադրանքի ու սանձազերծի նոր պատերազմ: Կարելի է բերել տասնեակ օրինակներ, երբ աշխարհը չի կարողացել կանխել պատերազմներն ու արիւնահեղութիւնները կամ դրա առաջին փուլը:
Այսօր ղարաբաղեան պատերազմի վերսկսման հաւանականութիւնը, իրաւամբ, աւելի շատ պայմանաւորուած է այնքան շատ գովաբանուած հայ-թուրքական դիւանագիտական գործընթացով: Դրանից դժգոհ Ատրպէյճանը կարող է գնալ սադրանքների՝ փորձելով ականահարել Հայաստան-Թուրքիա թուացեալ մերձեցումը: Բայց շատ աւելի հաւանական է, որ Թուրքիան փորձի միջազգայնօրէն տպաւորութիւն ստեղծել, թէ հայ-թուրքական փակուղին հնարաւոր է յաղթահարել միայն այն դէպքում, եթէ ղարաբաղեան հարցում լինի առաջընթաց, որը գոնէ մասամբ կը գոհացնի Ատրպէյճանին: Այսպէս, Անգարան փորձում է հասնել նրան, որ խոշոր տէրութիւնները աննախադէպ ճնշումներ բանեցնեն Հայաստանի վրայ, ըստ էութեան՝ նրան պարտադրելով լուծում Լեռնային Ղարաբաղում:
Պատերազմի վերսկսման վտանգը կայ ամէն օր, քանի դեռ Ատրպէյճանը վերջնականապէս չի որոշել, որ ղարաբաղեան խնդիրը ունի միայն մէկ լուծում եւ այդ լուծումը խաղաղ ճանապարհն է՝ բանակցային սեղանի շուրջ:
ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
«Սիվիլիթաս»ի վերլուծաբան է
«Ազդակ»