ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».- «Արմէնփրէս»ի հետ ունեցած զրոյցին ընթացքին «Ամբերդ» հետազօտական կեդրոնի փորձագէտ, տնտեսագիտութեան թեկնածու Հայկ Բեջանեան խօսեցաւ Հայաստանի տնտեսութեան վրայ Ռուսիոյ տնտեսական ճգնաժամին եւ ռուբլիի փոխարժէքի անկայունութեան ազդեցութեան մասին:
«Եթէ սկզբնական փուլում ակնյայտ էր, որ պատժամիջոցները շատ լուրջ բացասական հետեւանքներ են թողնելու Ռուսաստանի տնտեսութեան վրայ, ապա հիմա արդէն ակնյայտ է դառնում, որ Ռուսաստանի տնտեսութիւնը որոշակի դիմադրողականութիւն է կարողացել ձեռք բերել: Ընդ որում, դրանց մի մասը նրանց յաջողուել է գեներացնել դեռեւս 2014 թուականի պատժամիջոցների ֆոնի վրայ: Սակայն պէտք է փաստենք, որ դրանով հանդերձ առ այսօր Ռուսաստանի տնտեսութիւնը բախուել է վերջին 20 տարուայ ընթացքում ամենախոշոր տնտեսական շոկի (ցնցումին) հետ: Եւ տարուայ կտրուածքով մենք անկասկած ականատես ենք լինելու Ռուսաստանի տնտեսութեան անկման», նկատել տուաւ փորձագէտը:
Ռուսիոյ տնտեսական հետագայ զարգացումներուն վրայ այս պատերազմին ազդեցութիւնը կը տարուբերի 5-20 տոկոսի տնտեսական անկման միջեւ: Այս պահուն Ռուսիոյ տնտեսութեան անկման համար կանխատեսուող թիւը աւելի մօտ է 10 տոկոսին:
Փորձագէտներ Հայկ Բեջանեան եւ Նարեկ Կարապետեան «Ռուսաստանի փոխարժէքի անկայունութեան եւ տնտեսական ճգնաժամի ազդեցութիւնները ՀՀ տնտեսութեան վրայ» յօդուածին մէջ տնտեսական տարբեր բեմագրութիւններ կը դիտարկեն՝ իբրեւ հիմք ունենալով քանի մը գործօններ, առաջին հերթին` ռուսական ռուբլիի փոխարժէքի տատանումները, որոնք ուղղակի ազդեցութիւն կ՛ունենան Հայաստանի տնտեսութեան վրայ: «Եւ չպէտք է մոռանանք, որ ՌԴն մեր հիմնական առեւտրային գործընկերն է հանդիսանում: Այդ իսկ պատճառով Ռուսաստանում բացասական ազդեցութիւնները ուղիղ կերպով ազդում են թէ՛ մեր արտաքին առեւտրաշրջանառութեան, թէ դրանից բխող մեր տնտեսական զարգացումների ֆոնի վրայ», ըսաւ Բեջանեան:
Ըստ յօդուածին` Ռուսիոյ մէջ զերօ բեմագրութեան պարագային, Հայաստանի տնտեսական աճը 2021ի 5.7 տոկոս ցուցանիշէն զգալիօրէն կը դանդաղի դէպի 1.9 տոկոս: Արտածման աճը կը կազմէ 8.4 տոկոս, դէպի Հայաստան դրամական փոխանցումները կ՛աւելնան 12.1 տոկոսով, իսկ Հայաստանի դրամը՝ նախորդ տարուան հետ համեմատած՝ կ՛արժեւորուի 2.1 տոկոսով: Ի տարբերութիւն զերօ աճի բեմագրութեան, Ռուսիոյ տնտեսութեան 5 տոկոսնոց անկման բեմագրութեան պարագային, անկում կ՛արձանագրուի նաեւ Հայաստանի համար կանխատեսուող ցուցանիշներուն մէջ: Մասնաւորապէս` Ռուսիոյ տնտեսական աճի 5 տոկոս անկումը 2022ին կը յանգեցնէ Հայաստանի իրական Համախառն ներքին արտադրութեան 2.1 տոկոս անկման, արտածման 0.7 տոկոս նուազմեցան, դրամական փոխանցումներու 7.5 տոկոս կրճատման եւ դրամի 1.1 տոկոս արժէեզրկման: 10 տոկոս անկման պարագային, տնտեսական կորուստները աւելի զգալի կը դառնան: Այդ բեմագրութեան պարագային Հայաստանի տնտեսական անկումը կրնայ հասնիլ 6.1 տոկոսի, իսկ արտածման անկումը` 9.8 տոկոսի: Դրամական փոխանցումներու ծաւալները պիտի նուազին 27.1 տոկոսով, իսկ դրամի արժեզրկումը պիտի հասնի 5.1 տոկոսի:
Իբրեւ եզրակացութիւն մշակուած բեմագրութիւններուն՝ այս փոփոխութիւններուն հնարաւոր միտումներու գնահատում կատարուած է նաեւ Ռուսիոյ Կեդրոնական դրամատան կողմէ հրապարակուած փորձագիտական հարցախոյղի արդիւնքներուն հիման վրայ, ուր 2022ի համար կը նախատեսուի 8 տոկոսի տնտեսական անկում: Ռուսիոյ տնտեսութեան 8 տոկոս անկման պայմաններուն մէջ, Հայաստանի տնտեսութիւնը պիտի արձանագրէ 4.5 տոկոսի անկում: Արտածման ծաւալները պիտի նուազին 6.2 տոկոսով, դրամական փոխանցումները` 19.3 տոկոսով, իսկ դրամի արժեզրկումը պիտի հասնի 3.5 տոկոսի:
«Ռուսաստանում հասունացող տնտեսական ճգնաժամը էական ռիսկեր (վտանգներ) է ստեղծում ՀՀ տնտեսութեան համար` վտանգելով տնտեսական աճ արձանագրելու վերջինիս հնարաւորութիւնները: Ըստ ՌԴ զարգացումների սցենարի (բեմագրութեան)` ՀՀում պէտք է կանխատեսել դրամի արժեզրկում եւ տնտեսական անկում` հիմնականում արտահանման եւ տրանսֆերտների (փոխանցումներու) նուազման ազդեցութեամբ: Սակայն, այս գնահատականները հաշուի չեն առնում հնարաւոր դրական զարգացումները, ինչպէս, օրինակ, ՌԴից աշխատուժի ներհոսքը Հայաստան, արտահանման նոր հնարաւորութիւնների առաջացումը, որպէս լոգիստիկ հանգոյց դիրքաւորուելու, ֆինանսական ծառայութիւնների աճի նոր հնարաւորութիւնները, որոնք կարող են բաւական էական լինել եւ զգալիօրէն մեղմել բացասական ազդեցութիւնները», կ՛ըսուի վերոնշեալ յօդուածին մէջ: «Երբ ի սկզբանէ պատժամիջոցները գործարկուեցին, մենք ականատես եղանք ռուբլու փոխարժէքի շատ կտրուկ տատանումների, ընդհուպ մինչեւ 50 տոկոս արժեզրկման: Եւ սա, բնականաբար, իր բացասական ազդեցութիւնն ունեցաւ մեր տնտեսական համակարգի վրայ: Մի կողմից մենք դա զգացինք առեւտրաշրջանառութեան շղթայի միջոցով, որովհետեւ արժեզրկուած ռուբլին մեր արտահանուող ապրանքների մրցակցային դիրքերը թուլացրեց: Միւս կողմից, քանի որ մենք բաւականին խոշոր տրանսֆերտներ ենք ստանում Ռուսաստանից, որոնք արտայայտուած են ռուբլով, դրանց գնողունակութիւնը եւս բաւականին նուազեց», յայտնեց փորձագէտը:
Ապա ան նկատել տուաւ, որ զարգացումները ցոյց տուին, որ շուրջ 1 ամիս ժամանակ պահանջուեցաւ ռուսական ռուբլիին` այս նոր իրողութեան յարմարելու եւ իր դիրքերը ամրապնդելու համար: «Եւ այսօր արդէն ռուսական ռուբլու տատանումները մինչեւ հակամարտութեան սկիզբը չի գերազանցում մօտաւորապէս 10 տոկոսի միջակայքը, ինչը ցանկացած փոխարժէքի համար բաւականին տրամաբանական տատանումների միջակայք է», նշեց Բեջանեան:
Պայմանաւորուած Հայաստանի համար Ռուսիոյ հիմնական առեւտրական-տնտեսական գործընկեր ըլլալու հանգամանքով` ռուսական ռուբլին եւ հայկական դրամը որոշ փոխկապակցուածութիւն ունին: Սակայն, վերջին շրջանին հայկական դրամը որոշակիօրէն արժեւորուեցաւ: Բեջանեան այդ մէկը պայմանաւորեց քանի մը հանգամանքներով: Ան իբրեւ օրինակ նշեց Հայաստան եկած օտար քաղաքացիները, որոնց հիմնական եկամուտը տոլարով կամ եուրոյով տեսքով է: «Սա էական փոփոխութիւնների է յանգեցրել մեր արտարժութային շրջանառութեան մէջ: Սա մի բաղադրիչ է, որ ուժեղացրել է դրամը: Միւս կողմից մենք ականատես եղանք, որ ԿԲի կողմից վարուող դրամավարկային քաղաքականութիւնը, մասնաւորապէս, վերաֆինանսաւորման տոկոսադրոյքի նպատակադրումները թոյլ տուեցին, որ դրամի նկատմամբ պահանջարկը աւելի բարձր լինի: Եւ այս ֆոնի վրայ այս ամսուայ սկզբին մենք ականատես եղանք դրամի դիրքերի բաւական ուժեղացման: Սակայն յետագայում նաեւ ԿԲի վարած քաղաքականութեան արդիւնքում դրամը որոշակի թուլացրեց իր դիրքերը, եւ այսօր արդէն տեսնում ենք, որ այն որոշակի կայունացում է դրսեւորել: Այս երկու գործօնները հէնց պայմանաւորել են վերջին 2 ամիսների արտարժութային շուկայի, փոխարժէքի տեղի ունեցած զարգացումները», յայտնեց ան։
Իսկ, թէ արդեօք Հայաստանէն Ռուսիա արտածման ծաւալի նուազում կ՛արձանագրուի՞, թէ ոչ` փորձագէտը տակաւին կանուխ կը նկատէ այդ գծով կանխատեսում կատարելը` նկատել տալով, որ այս տարուան արտածման ծաւալները նախորդ տարուան հետ համադրելու ատեն պէտք է նկատի ունենալ, որ կը գտնուին «Քորոնա» համաճարակին յաջորդած վերականգնման փուլին մէջ, երբ քանի մը գործօններ խառնուած են իրարու: «Սակայն, փոխարժէքի տատանումը, այսինքն` հայկական դրամի արժեւորումը, բնականաբար, յանգեցնելու է որոշակի խնդիրների, իսկ թէ որքանով կը կարողանանք մենք այդ խնդիրները փոխհատուցել այս իրավիճակում առաջացած հնարաւորութիւններով, այդքանով էլ աւելի արդիւնաւէտ կը լինի մեր արտահանման քաղաքականութիւնը: Եթէ չկարողանանք ստեղծուած հնարաւորութիւնը ճիշդ օգտագործել, բնականաբար, բացասական ազդեցութիւնները շատ աւելի մեծ կը լինեն», դիտել տուաւ Բեջանեան:
Իսկ թէ ռուբլիի փոխարժէքի անկումը Հայաստան կատարուող դրամական փոխանցումներուն վրայ ի՞նչ ազդեցութիւն կ՛ունենայ` Բեջանեան նշեց, որ վերջին տարիներուն փոխանցումներու տեսակարար կշիռը բաւական բարձր էր, ապա հիմա այդ տեսակարար կշիռը աւելի փոքր է, եւ այդ առումով ասոր բացասական ազդեցութիւնը եւս աւելի փոքր պիտի ըլլայ: «Սակայն չպէտք է մոռանանք, որ այդ դրամական փոխանցումներից օգտւում է հիմնականում բնակչութեան խոցելի խաւը: Եւ այդ փոխարժէքի տատանումը շատ ուղիղ ձեւով անդրադառնում է նրանց եկամուտների ծաւալների նուազեցման վրայ, ինչն էլ, բնականաբար, յանգեցնում է մեր տնտեսութեան մէջ սպառման ծաւալների կրճատման, բնակչութեան կենսամակարդակի նուազեցման: Եւ սա շղթայական էֆեկտով (ազդեցութեամբ) անդրադառնում է նաեւ տնտեսութեան մնացած հատուածների վրայ», յայտնեց ան։
Հայաստանի 2022 թուականի պիւտճէով ի սկզբանէ նախատեսուած է 7 տոկոսի տնտեսական աճ: Հայաստանի Կեդրոնական դրամատունը, սակայն, արդէն իսկ վերանայած է կանխատեսումը, որմով շուրջ 3 անգամ ցած է այդ 7 տոկոսի ցուցանիշէն: «Սա, բնականաբար, իր հերթին յանգեցնելու է պետական բիւջէի համապատասխան եկամուտների կրճատման: Եւ, եթէ հիմք ընդունենք, որ Ֆինանսների նախարարութեան կողմից յայտարարուել է, որ պետական բիւջէի ծախսային բաղադրիչի մէջ փոփոխութիւններ չի նախատեսւում իրականացնել, սա նշանակում է, որ կառավարութիւնը միտուած է պակաս հաւաքագրուած եկամուտները փոխհատուցել լրացուցիչ պետական պարտքի ներգրաւման միջոցով: Եւ, եթէ առաջնորդուենք այդ սցենարով, ապա, եթէ տարեսկզբին բիւջէի նախագծով նախատեսւում էր, որ 2022 թուականի տարեվերջին պետական պարտք-ՀՆԱ ցուցանիշը 62 տոկոսի մօտակայքում է տատանուելու, ապա այս սցենարի, այս կանխատեսուող զարգացումների դէպքում շատ հնարաւոր է, որ մեր պետական պարտքը ՀՆԱի մէջ իր տեսակարար կշիռը հասցնի մինչեւ 68 տոկոսի», դիտել տուաւ Բեջանեան:
Իսկ թէ Հայաստանի քաղաքացիները Ռուսիոյ տնտեսութեան ցնցումները ինչպէ՞ս պիտի զգան իրենց վրայ` փորձագէտը մատնանշեց առաջին հերթին այն քաղաքացիները, որոնք ուղիղ կապ ունին փոխանցումներուն հետ՝ նշելով, որ անոնք ուղղակի կը զգան այդ բացասական ազդեցութիւնները, որոբհետեւ այնտեղի արտագնայ աշխատողներուն եկամուտներու փոփոխութիւնը պիտի անդրադառնայ նաեւ Հայաստանի վրայ: «Երկրորդը` նրանք այդ բացասական ազդեցութիւնը կը զգան փոխարժէքի տատանումների հետեւանքով: Այն, որ այդպիսի բացասական ազդեցութիւն մենք զգալու ենք, կասկածի ենթակայ չէ: Թէ որքանով կը կարողանանք այս ամէնի արդիւնքում առաջացած հնարաւորութիւնները եւ ռիսկերը հակակշռել եւ նուազագաոյն կորուստներով դուրս գալ, ցոյց կը տայ ժամանակը եւ մեր կատարած աշխատանքը», յայտնեց Բեջանեան։
