«Կան Հարցեր, Որ Նպատակայարմար Չէ Հանրային Քննարկման Առարկայ Դարձնել»
Վարեց՝ ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- Ռուսաստանի եւ Ֆրանսիայի՝ հրադադարին ուղղուած ջանքերից յետոյ եկաւ Ամերիկայի հերթը։ Մինչ այդ հայ հասարակութեան մէջ կար մտայնութիւն, թէ իբր առաջին երկուսն այնքան էլ շահագրգռուած չեն հրադադարի հաստատմամբ, եւ դրա համար էլ այն չպահպանուեց: Բացի այդ, առաջին երկուսի համեմատ Ամերիկան լուրջ առաւելութիւն ունի: Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այս տեսակէտը, սպասելի՞ էր, որ երրորդ անգամ էլ չի պահպանուի հրադադարի պայմանաւորուածութիւնը։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Հաշուի առնելով առաջին պատերազմի փորձը՝ նկատի ունեմ 1991-1994 թթ․, այն ժամանակ էլ նման միջնորդութիւն եղաւ՝ հրադադար հաստատելու, բայց, ցաւօք սրտի, ամէն անգամ պայմանաւորուածութիւնը խախտւում էր․ Ադրբեջանը որոշակի ակնկալիքներ ունէր, որ ռազմաճակատում յաջողութիւններ կը գրանցի, որպէսզի հետագայում թելադրողի դիրքերից բանակցութիւններին մասնակցի։ Այս անգամ էլ, ինձ թւում է, նոյն սցենարն (բեմագրութիւնը-Խմբ.) է։ Որքան էլ ցաւալի է, բայց ես նախապէս մեր զրոյցներում կանխատեսում էի, որ երրորդ պայմանաւորուածութիւնն էլ չի պահպանուի, քանի որ հիմա այնպիսի իրավիճակ է, որ հարկաւոր է ուժի դիրքերից խօսել Ադրբեջանի հետ թէ՛ դիւանագիտական, թէ՛ ռազմական հարթակներում։ Խնդիրն այն է, որ դիւանագիտութիւնն ունի իր չերեւացող կողմը, եւ միայն յայտարարութիւնները բաւարար չեն, գուցէ նրանք ա՞յլ խօսակցութիւններ ունեն միւս կողմի հետ, եւ յայտարարութիւններից չենք կարող ասել՝ դրանք անկե՞ղծ են, թէ՞ ոչ։ Վերջին տարիները ցոյց են տուել, որ այդ երկիրը կարող է նման բան անել, եթէ անկեղծ է, եթէ ուզում է։ Գիտէք, Միացեալ Նահանգներն այն երկիրն է, որի մասին չի կարելի ասել, թէ խօսքը ջուրն է նետում։ Դրա համար եմ ասում՝ մենք չգիտենք, թէ ինչ պայմանաւորուածութիւններ կան նոյն Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ։ Հիմա, Միացեալ Նահանգների ապագայ իշխանութիւնները կը գնան նման քայլերի, թէ ոչ՝ դժուար է ասել, բայց այսօր փաստն այն է, որ այսօր միջնորդական առաքելութիւնները լիարժէք չեն իրականացւում։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- Հիմա, երբ, ինչպէս դուք ասացիք, միջնորդները չեն կարողանում կամ չեն ուզում իրենց առաքելութիւնը կատարել, ի՞նչ զարգացումներ կարող են յաջորդել, ո՞րն է մեր անելիքը։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Ի հարկէ, պէտք է շարունակել բանակցութիւնները, պարտադիր չէ հանրութեանը մանրակրկիտ ներկայացնել, թէ ինչ է արւում, բայց պէտք է աւելի ակտիւ (աշխոյժ-Խմբ.) աշխատանքներ տարուեն։ Սրան զուգահեռ, ռազմաճակատում էլ պէտք է ուժեղացնել մեր դիրքերը, հակառակորդը պէտք է հասկանայ, թէ ինչ ժողովրդի հետ գործ ունի։ Հարաւում արձանագրելով յաջողութիւններ՝ նկատելի դարձաւ, թէ ինչ հռետորաբանութեամբ է խօսում Ալիեւը, որ ոչ մի պայման չի քննարկելու եւ այլն, բայց ռազմաճակատի այլ հատուածում մեր ակտիւութիւնը նրան ստիպեց խօսել բանակցութիւնների սեղանի շուրջ վերադառնալու եւ այլնի մասին։ Ուզում եմ ասել, որ պէտք է թէ՛ դիւանագիտական, թէ՛ ռազմական ճակատում զուգորդուած աշխատանքներ տանել։
Մենք չենք կարող ասել, որ միջնորդներն անելիք չունեն։ Եթէ չխօսեն խնդրի մասին, պատերազմն աւելի կը սաստկանայ։ Մենք պէտք է ակտիւացնենք մեր շփումները յատկապէս Ռուսաստանի հետ, որովհետեւ դա մի երկիր է, որի հետ մենք որոշակի ճանապարհ ենք անցել։ Հայութիւնը 350 տարուայ պատմութիւն ունի Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւններում, եւ կարծում եմ, որ դա ակնթարթ չէ եւ պէտք է շարունակութիւն ունենայ։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք պատկերացնում Ռուսաստանի գործօնի ակտիւացումը։ Մեր իշխանութիւնները վստահեցնում են, որ շատ լաւ յարաբերութիւններ ունեն Ռուսաստանի հետ, ինչ պէտք է, արւում է, օրերս էլ Արայիկ Յարութիւնեանը նամակով դիմեց Պուտինին։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Գիտէք, որոշակի տեղեկատուութիւն տիրապետողը հասկանում է, որ նման անհրաժեշտութիւն կայ (նկատի ունի բաց նամակը՝ «Լ․ Շ)։ Հազար ու մի հարց կայ՝ խաղաղութեան, մեր պետականութեան, պատասխանատուութեան, մեր երեխաների կեանքի, եւ չէր կարելի քննադատել, թէ ինչու դիմեց։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- Լաւ, իսկ դուք ի՞նչ էք ակնկալում ռուսական կողմից, ի՞նչ չեն անում։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Այո, որոշակի բաներ արւում են, կան դրական տեղաշարժեր։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- Այսինքն, կարծում էք՝ կարող են աւելին անել, չե՞ն անում, ինչո՞ւ։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Կան հարցեր, որ նպատակայարմար չէ հանրային քննարկման առարկայ դարձնելը, որովհետեւ դրանից աւելի շատ վնաս կարող ենք կրել։ Այնպէս որ, եկէք չխորանանք նման խնդիրների մէջ։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը «Վալդայ» ակումբում ԼՂ հակամարտութեան մասին աղմկահարոյց յայտարարութիւններ արեց, օրինակ, «նման իրավիճակը, որի պարագայում Ադրբեջանի տարածքների զգալի մասը կորսուած է, չի կարող յարատեւ լինել»։ Խօսեց ռուս խաղաղապահների տեղակայման մասին, որն ընդունելի համարեց նաեւ մեր վարչապետը։ Որքանո՞վ են այս յայտարարութիւններն ընդունելի Արցախի համար:
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Ինքը միայն դա չասաց, ասաց, որ սա էթնիկ (ցեղային-Խմբ.) հիմքի վրայ առճակատում է, հայերի նկատմամբ ոճրագործութիւնները, որ կատարուեցին Սումգայիթում, ապա՝ նաեւ Ղարաբաղում։ Սա յստակ մեսիջ (պատգամ-Խմբ.) է Ադրբեջանին, որ այդ երկիրն իրականացնում է էթնիկ զտումների քաղաքականութիւն։ Կարծում եմ, որ ՌԴ նախագահի այդ խօսքը Ադրբեջանին նախազգուշացնող հանգամանք ունի իր մէջ՝ այն առումով, որ անընդհատ ագրեսիւ (յարձակողական- Խմբ.) պահուածքը, դրա մէջ ներգրաւելով նաեւ վարձկան ահաբեկիչներին, այսօր նաեւ ակտիւօրէն գործում է Հիւսիսային Կովկասում եւ մտահոգում է Ռուսաստանին։ Սա թոյլ է տալիս մեզ ասելու, որ Ռուսաստանի կողմից կոնկրետ (յստակ-Խմբ.) քայլեր հաստատ կը ձեռնարկուեն, թէ երբ՝ ես չեմ կարող ասել։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԵԱՆ.- Գուցէ այդ կոնկրետ քայլը՝ առաջինը լինի Արցախում խաղաղապահների տեղակայումը։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Չեմ կարող ասել՝ այդ քայլը կը լինի խաղաղապահների տեսքով կամ այլ կերպ, բայց որ պէտք է քայլեր արուեն, ես դրանում չեմ կասկածում։
ԼՈՒՍԻՆԷ ՇԱՀՎԵՐԴԱԵՆ .- Իսկ գուցէ Ռուսաստանն առաջարկում է «տարածքներ, խաղաղութիւն, խաղաղապահների տեղակայում» ձեւաչափը, եւ դա մեր իշխանութիւնների համար ընդունելի չէ։
ՎԱՀՐԱՄ ԲԱԼԱՅԵԱՆ.- Բայց ինքն էլ մի քանի անգամ խօսեց, որ հարցը պէտք է լուծուի 3 սկզբունքների հիման վրայ՝ ուժի չկիրառման, տարածքային ամբողջականութեան եւ ազգերի ինքնորոշման սկզբունքի։ 3 սկզբունքներն իրար հետ պէտք է խօսեն, եւ ինչ որ որոշում կայացնեն։ Թէ դա ինչ ձեւով է լինելու, չեմ կարող այս պահին ասել, բայց որ պէտք է մի տեղից սկսել խօսել, սա անհրաժեշտութիւն է՝ անկախ նրանից, թէ ինչ ելակէտ է լինելու։ Փաստն այն է, որ եթէ կողմերը նստեն բանակցային սեղանի շուրջ, միջնորդների ակտիւ մասնակցութեան պարագայում կարելի է մի բանի հասնել, մի լուծման, որը թոյլ կը տայ տարածաշրջանում երկարատեւ խաղաղութիւն պահպանել։