Վարեց՝ ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ
Գաղութիս մէջ հիւրընկալուող քաղաքագէտ, Քաշաթաղի բնակիչ Ալ. Քանանեան մի քանի դասախօսութիւններ է հրամցրել հանրութեան, ներկայացնելով Հայաստանի խնդիրների վերաբերեալ իր տեսակէտները, որոնցից մի քանիսը յանձնում ենք ընթերցողի ուշադրութեան:
ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ.- Արցախի վերաբնակեցման հարցը Հայաստանի առջեւ ծառացած առաջնահերթութիւնների շարքում կարեւոր տեղ է զբաղեցնում: Արցախի մէջ հայութեան վերաբնակեցումն ապահովելու գործում, դուք ո՞ր գաղութներն էք առանձնացնում:
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՔԱՆԱՆԵԱՆ.- Հայաստանի Հանրապետութիւնը եւ նրա անբաժանելի ու անօտարելի մաս կազմող Արցախը ողջ հայութեան հայրենիքն է: Իւրաքանչիւր հայ բնակութիւն հաստատելու եւ իր ճակատագիրը հայրենի հողին անխզելիօրէն կապելու իրաւունք եւ մինչեւ իսկ ազգային պարտաւորութիւն ունի: Սակայն միանշանակ է, որ առաջնահերթօրէն պէտք է աջակցել ֆիզիկապէս վտանգուած հայկական համայնքներին, յատկապէս Սիրիայի եւ Իրաքի մեր հայրենակիցներին: Մեծագոյն ցաւով պէտք է նշել, որ Հայաստանում ազգային պետական իշխանութեան փաստացի բացակայութեան պայմաններում, պետական մակարդակով որեւէ էական աջակցութիւն չի ցուցաբերւում այս ուղղութեամբ: Այնուամենայնիւ, անգամ այս իրավիճակում, հնարաւոր է իրականացնել վտանգուած համայնքների փոխադրումը Հայաստան՝ օգտագործելով Սփիւռքի կառոյցների եւ հայրենիքում ներգաղթն ու հայրենադարձութիւնը կարեւորող շրջանակների հնարաւորութիւնները: Որպէս Արցախի բնակիչ, յատկապէս կը կամենայի, որ հայրենադարձութեան նոր ալիքը ուղղուի դէպի ազատագրուած շրջաններ, որոնք այսօր էլ հրադադարից 21 տարի անց, շարունակում են մեծապէս թերբնակեցուած մնալ: Նախորդ տարիներին, մի քանի տասնեակ սիրիահայ ընտանիքներ սեփական ողջունելի նախաձեռնութեամբ բնակութիւն են հաստատել Արցախի Քաշաթաղ շրջանի հարաւում, Արաքսամերձ տաք եւ բերրի տարածքներում: Նրանցից շատերը, ջանադիր աշխատանքի շնորհիւ արդէն նշանակալի յաջողութիւնների են հասել ոչ միայն նոր միջավայրին համարկուելու, այլեւ գիւղատնտեսութեան ոլորտում նորարարական ձեռքբերումների հարցում: Եթէ համայն հայութեան ջանքերով տարեկան գոնէ մի քանի տասնեակ տներ նորոգուեն, ապա եկողների քանակը կ՛աճի, որովհետեւ հայրենիք վերադարձող ամէն մի սիրիահայ ընտանիք չունի 25-30 հազար դոլարի չափով գումար՝ սեփական ուժերով աւերուած տները վերակառուցելու եւ նոր վայրում արդիւնաւէտ տնտեսութիւն հիմնելու համար: Համակարգուած ազգային ծրագիր ունենալու դէպքում, մենք կարող էինք կարճ ժամանակահատուածում վերաբնակեցնել ահռելի տնտեսական ներուժ եւ բնակլիմայական շատ նպաստաւոր պայմաններ ունեցող Արաքսամերձ շրջանը: Իսկ եթէ Երեւանը համարձակութիւն ունենար Արցախեան հատուածում Իրանի հետ Խուդափերինի կամուրջով սահմանային անցակէտ բացելու, ապա տարանցիկ գօտի դառնալով, տարածքը կ՛ունենար տնտեսութեան համար անհրաժեշտ նոր, զօրեղ խթաններ:
ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ.- Կարեւորում էք ինքնիշխան Հայաստան հասկացութիւնը. ի՞նչ էք հասկանում դրա տակ:
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՔԱՆԱՆԵԱՆ.- Մարդկութեան պատմութիւնը հազարամեակների ընթացքում ցոյց է տուել, որ ազգային գոյութեան ամենակենսունակ եւ հեռանկարային ձեւը ինքնիշխան պետականութիւնն է, որի ունենալը գերագոյն հրամայական է դառնում այն ժողովուրդների համար, որոնց ֆիզիկական գոյութիւնը վտանգւում է յարակից աշխարհագրական միջավայրի բերմամբ: 19-20րդ դարերի փորձը ցոյց է տուել, որ պետականազուրկ հայութիւնը որպէս ժողովուրդ եւ ազգային տարածք զբաղեցնող, ստորին արժէքի մանրադրամ դարձաւ գերտերութիւնների ձեռքում, որը յանգեցրեց զանգուածային տեղահանութեան, ցեղասպանութեան եւ դրանց հետեւանքների ամրագրման: Հայութեան ապագան մեր պատմական հայրենիքի վերջին հողակտորում երաշխաւորելու համար, մենք անվերապահօրէն եւ հրամայաբար պարտաւոր ենք կառչել ինքնիշխան պետութիւն ունենալու՝ պատմութեան մեզ ընձեռած յիրաւի վերջին հնարաւորութիւնից: Այս իմաստով, Հայաստանը սկզբունքօրէն պէտք չէ լիովին ներառուի որեւէ աշխարհաքաղաքական, վերպետական կազմաւորման մէջ, որպէսզի մշտապէս առաւելագոյն հնարաւորութիւն պահպանի ճկունօրէն խուսափելու արտաքին ուժի կենտրոններից եկող սպառնալիքներից եւ զերծ պահի Հայաստանը մանրադրամ լինելու կործանարար հեռանկարից: Քանի որ մեր տարածաշրջանում ոչ մէկ աշխարհաքաղաքական եւ տարածաշրջանային ուժի կենտրոն մէկը միւսի հանդէպ չունի բացաձակ գերակայութիւն, Հայաստանին բացառիկ հնարաւորութիւն է ընձեռուած վարելու մեր ազգային շահերից բխող արտաքին քաղաքականութիւն: Ցաւօք, այս հրաշալի եւ կարեւորագոյն պատեհութիւնը չի օգտագործւում Հայաստանի Հանրապետութեան արդի իշխանութիւնների համակարգային ապիկարութեան պատճառով:
ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք դիտում Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը 100ամեակի հանդիսութիւնների եւ նրան յաջորդող հեռանկարի շրջանակում: Կոստան Զարեանը փորձել է խորհրդային ժամանակաշրջանի ոչ նպաստաւոր պայմաններում իր երկերում գաղտնագրել ազգային-գաղափարական հայեցակարգի հիմնատարրերը: Խորունկ մտածողն ու տեսանողը այսպէս է գրում իր «Անցորդը Եւ Իր Ճամբան» երկում. «Մեզ՝ հայերիս, տիեզերքի մէջ, տարօրինակ դեր է վիճակուած: Մի դեր, որ կատարում ենք, բայց անգիտանում: Պատմութիւնը դեռ մութ է: Նրա գիրքը կողպուած է եօթը բանալիով: Նրա նպատակը անյայտ է եւ, սակայն, մշուշների միջից ճառագայթներ են երեւում, որոնք պէտք է մեզ լրջօրէն մտածել տան: Արարատեան դաշտը օրրան է: Արարատը կենտրոն եւ նախակէտ»:
Այն է՝ տեսնել երեւոյթները, փորձելով կարդալ նրանց ետեւում թաքնուած նախախնամութեան խորհուրդը:
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՔԱՆԱՆԵԱՆ.- Գալով Ցեղասպանութեան դատապարտութեան, տասնեակ հազարաւոր խօսքեր եւ բանաձեւեր են հնչել այս սոսկալի ոճիրը համաշխարհային պարսաւանքի արժանացնելու համար: Սակայն, անչափ աւելի կարեւոր է սերտել Ցեղասպանութեան դառը դասը, եւ յետայսու ազգային կեանքը այնպէս կազմակերպել, որ նոր ցեղասպանութիւններն ու հայրենազրկումները ի սպառ եւ ընդմիշտ բացառուեն: Այդ իսկ պատճառով, որպէս ՀՀ քաղաքացի եւ Արցախի ազատագրուած տարածքի բնակիչ, ինձ նախ եւ առաջ, եթէ ոչ բացառապէս, հետաքրքրում են միայն այն քայլերն ու ծրագրերը, որոնք միտուած են հայոց պետութեան ռազմաքաղաքական հզօրացմանը եւ Ցեղասպանութեան հետեւանքների վերացմանը: Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման տարատեսակ ճանաչումները միայն այն ժամանակ կարող են որոշակի օժանդակ քաղաքական արժէք ունենալ, երբ հայոց պետութիւնը ինքն իր ուժի եւ քաղաքական բարենպաստ հանգամանքների վրայ յենուելով կարող է ոչ թղթի, այլ մարտի եւ գործնական քաղաքականութեան դաշտում վերականգնել ցեղասպանութեամբ ոտնահարուած մեր իրաւունքները: Այս իմաստով, օրինակ, Արցախում բնակութիւն հաստատած ամէն մի ընտանիք աւելի մեծ արժէք ունի Ցեղասպանութեան հետեւանքների վերացման գործում, քան աշխարհի բոլոր անմարմին «ճանաչումները», որոնք իրականում ծառայում են ցեղասպանութիւնը ճանաչած երկրի՝ Թուրքիայի հետ յարաբերութիւններում յաւելեալ ճնշման կռուան ունենալու համար: Հայութիւնը, ի դէմ ներկայիս ՀՀ ժամանակաւոր վարչակարգերի թողտուողական կամ հրաժարուող կեցուածքից, միակ իրաւատէրն է հայոց հայրենիքի բոլոր տարածքների, որոնց նկատմամբ ունի անժամանակեայ եւ անօտարելի հայրենատիրական իրաւունք: Այսօր մեր պատմական հայրենիքի ամբողջութեան վերականգմումը կենսագործւում է Արցախում, ուստի հանգուցեալ ազատամարտիկ եւ բժիշկ Արցախ Բունիաթեանի խօսքերով, Վանի, Մուշի, Սասունի եւ Կարինի ճանապարհն այսօր Արցախով է անցնում: Արձագանգելով Կոստան Զարեանին, իմ խորին, թէեւ անբացատրելի, սակայն բացարձակ հաստատուն համոզմամբ հայութեան մեծագոյն ձեռքբերումներն ու փառքը ոչ ստերուած անցեալում, այլ լուսապայծառ ապագայում են: Հայութեան համազգային ներուժը գէթ տաս-տասներկու տոկոսով համակարգելու դէպքում, մենք ոչ միայն ունակ կը լինենք հաշուած տասնամեակների ընթացքում վերածուելու հզօր տարածաշրջանային պետութեան, այլեւ նոր եռանդով եւ համապարփակութեամբ կենսագործելու մարդկութեան պատմութեան մէջ աներկբայօրէն մեզ վերապահուած քաղաքակրթակերտ գործառոյթը:
ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ.- Լեզուն մաս է կազմում պետութեան քաղաքականութեան եւ նրա աջ ձեռքն է: Դարձեալ դիմենք Կոստան Զարեանին, որ ասում է. «Լեզուն ազգի ոգին է»: Լեզուի դէմ ուղղուած որեւէ հարուած ազգի եւ պետութեան դէմ ուղղուած հարուած է, ուստի՝ կործանարար:
ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՔԱՆԱՆԵԱՆ.- Միանգամայն համամիտ եմ ձեր յիշատակած անառարկելի ճշմարտութեան: Երբ հարուածում են լեզուին, ապա միանգամից եւ ի հիմանէ կործանում են մշակոյթի բոլոր հիմնասիւները: Պատահական չէ, որ 2012թ. Սեպտեմբեր 21ին՝ ՀՀ անկախութեան տօնի կապակցութեամբ, Քարվաճառի իմ տան մէջ հաւաքուած մի քանի տասնեակ հասարակական գործիչներ հանդէս են եկել Քարվաճառեան Հռչակագիր անունով յայտարարութեամբ, որում սահմանել են հայոց ազգային պետական վերածննդի չորս բացաձակ կէտ:
Առաջին կէտը վերաբերում է Հայաստանակենտրոնութեան՝ բացառելով Հայաստանի ներառումը մեր ինքնիշխանութիւնը սահմանափակող վերպետական կազմաւորման մէջ:
Երկրորդ կէտը նուիրուած է հայրենատիրութեան սկզբունքին, որը բացառում է որեւէ տարածքային զիջում Արցախում եւ ներկայի հայ-թրքական ապօրինի բաժանարար գծի ամրագրում որպէս միջպետական սահման:
Երրորդ կէտը ամրագրում էր հայոց լեզուի անվերապահ եւ բացաձակ գերակայութիւնը Հայաստանի հանրային եւ պետական կեանքի անխտիր բոլոր ոլորտներում: Հայոց լեզուի, ուստի եւ հայոց քաղաքակրթութեան հիմքում ընկած մշակութային գանձարանը կատարելապէս անձեռնմխելի արժէք է, որի դէմ իւրաքանչիւր ոտնձգութիւն հարկ է համարել եւ պատժել որպէս հակապետական յանցագործութիւն:
Չորրորդ կէտը հաստատում է սահմանադրական օրինականութեան եւ երկրի բոլոր քաղաքացիների հաւասար իրաւունքներն ու պարտաւորութիւնները պետութեան եւ ազգի նկատմամբ սկզբունքը:
