ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ
Չեմ կարծեր, մնաց մէկը, որ տեղեակ չեղաւ, թէ ես Հալէպ գացի: Պատճառը շատ յստակ է: Ես էի այս լուրը տարաձայնողը:
Բայց որո՞ւ հոգը:
Սակայն եւ այնպէս, անցած Օգոստոսի սկիզբը արդէն հոն էի: Առաջին իսկ առիթով, Ս. Քառասուն Մանկանց եկեղեցիէն եւ Ազգ. առաջնորդարանէն ետք, հպարտ ուրախութեամբ կ՛այցելեմ Ազգային Ճեմարանը:
Յուշերու կարաւանը, իր հրաշալի գաղտնիքով, աչքերուս դիմացէն շարան-շարան կ՛անցնի:
Հին ու մոռցուած անուններ, դէմքեր, դէպքեր, դասատուներ եւ դասարաններ յիշատակներու տարածուն ալիքներ ստեղծած են մէջս:
Դպրոց այցելութեանս աւարտին, ագահօրէն կը դիտեմ թիթեղածածկ դասարաններով ներկայացուած յիսունական թուականներու մեր Ճեմարանին «մաքէթ»ը:
Երնէ՜կ այն օրերուն, կը մրթ-մրթամ, ու մտովի կը կրկնեմ, զուր տեղի չէ որ Հալէպն ու Ճեմարանը իմ մարմինիս ու հոգիիս զոյգ եւ անբաժան ծննդավայրերս եղած էին, որոնց յաճախ կարօտի յոգնութիւնս պղտորած էր տեսողութիւնս:
Հաւատացէ՛ք, իրենցմէ հազարաւոր մղոններ հեռու ապրելով՝ տակաւին մինչեւ հիմա իրենցմէ ինծի կը հասնի այն կապը, որ զիս միշտ ջերմ ու հաղորդ կը պահէ:
Հիմա, այս բոլորէն ետք, Հալէպի օգոստոսեան անախորժ տաք ու նոյնիսկ տօթ օրերէն մէկուն կէսօրին, Ճեմարանիս շրջափակէն ներս, ինքզինքս ուսանող-աշակերտ համարած՝ ինքնաբերաբար կը սկսիմ ճեմելու:
– Բարի եկած էք, պարո՛ն Պետիկ,- յիսունի սահմաններուն հասնող այր մարդու համարձակ եւ զգաստութեան հրաւիրող ձայնը յանկարծ զիս կ՛անջատէ մտածումներէս եւ ինքնածին ներապրումներէս:
Կ՛անդրադառնամ:
Կար ժամանակ, երբ ես ալ ուսուցիչ էի, նոյն այս հողին վրայ: Ի՜նչ ուրախութիւն:
Անկասկած, որ նոյն վայրկեանին օդին մէջ մտածումներուս կողքին յուշերս իրենց ցնծութեան պարը բռնած էին:
Ի տես ներքին անօրինակ խանդավառութեանս, կինս քանի մը անգամ կը փորձէ յիշեցնել, թէ խանդավառ մթնոլորտիս մէջ, անմիջապէս նոր հանդիպումներ կամ տեսակցութիւններ չծրագրեմ, որովհետեւ նոյն երեկոյեան, նախկին աշակերտուհիներէս Զապէլն ու Պերճուկը, արդէն կազմակերպած են իւրայատուկ հանդիպում-հիւրասիրութիւն մը, որուն ներկայ պիտի ըլլայ շրջանի նախկին աշակերտուհիներէս թիւ մը:
Անկեղծ ըսեմ, թէ Ճեմարան այցելութենէս ետք մանուկի մը նման անհամբեր կը սպասեմ ծրագրուած այս նախաձեռնութեան, մէկ խօսքով՝ հաւաքին կամ հանդիպման: Չորս տասնամեակներ եւ աւելի առաջ, հայերէն լեզուի ուսուցիչ եղած էի այս կրթական հաստատութենէն ներս, նոյն այս աշակերտուհիներուս:
Հաստատապէս ծնողքէս ժառանգած՝ ջերմ հաւատացողներէն մէկն էի հայ դպրոցի առաքելութեան, որ միաժամանակ եղած էր մեծութիւն մը կրթական ասպարէզիս մէջ:
Ամէն տարիքի աշակերտներուս, ամէն առիթներով կրկնած էի, թէ հայ լեզուն, հայ վարժարանն ու հայ գիրքը մեր ժողովուրդի ապրելու եւ գոյատեւելու աւիշներէն էին, եւ մեր գոյութեան եւ ինքնութեան կռուանը:
Կը կարծեմ, որ յաջողած էի իմ այս առաքելութեանս մէջ:
Վերջապէս հասաւ այնքան սպասուած երեկոն:
Հալէպի լուսինը իր գոյնը նետած, իր կիսալուսին վիճակով քարացած էր կարծես, տաք երկինքին մէջ, երբ մտայ Զապէլենց բնակարանը:
Քաղաքի ելեկտրական հոսանքը անջատուած էր: Մոմի լոյսերու տակ մշուշոտ դէմքերէն վազող խառն ձայները մինչեւ փողոցի դուռը կը հասնէին:
Ստիպուած՝ կիսամութին մէջ բոլոր ներկաները մէկ առ մէկ փորձեցի ճանչնալ, յիշել եւ կամ վերյիշել:
Ու վերջապէս, Անիթա, Սօսէ, Մարալ, Սիլվա, Սալբի, Քնարիկ, Մարի, Սեդա եւ տակաւին հեռաւոր Մոնթրէալէն Անին ու Հրայրը, մէկ առ մէկ, Պերճուկին եւ Զապէլին կողքին իրենք զիրենք ներկայացուցին ուրախ եւ ժպտուն:
Շատերու անուններն ու դէմքերը արդէն մոռցած էի: Իսկապէս, որ յիշողութիւնս զիս դաւաճանած էր: Ես զիս այդ վայրկեանին ծերացած կը նկատէի: Ներկաները, բոլորն ալ աշակերտուհիներ, մեծ մասամբ տարիքի ու ճակատագրի բերումով՝ արդէն դարձած էին ծնողք կամ մեծ ծնողք:
Յանկարծ լոյսերը բացուեցան: Ելեկտրական հոսանքը միացաւ:
– «Քահրապան եկաւ», պոռացին բոլորն ալ:
– Ոտքդ «ուղուր» եկաւ, պարո՛ն, աւելցուցին շատեր:
Կը զգայի, թէ այս մեծ հիւրանոցին մէջ, հաւաքական ապրում մը կար: Մէկ խօսքով, ոգեւորութիւնը եւ դասարանային համակրելի մթնոլորտը ծաղկեալ եւ կենդանի վիճակ մը կը պարզէին: Ու այդ վայրկեանին էր, երբ կարօտի երգ մը սրտիս ծալքերէն սկսաւ քակուելու:
Բոլոր աշակերտուհիներս ալ կարգով եւ առանց կարգի, ինծի հետ քաղցր եւ ազնիւ բաներ խօսեցան, ու յաճախ ալ փսփսացին:
Կը զգայի, թէ աչքերուս մէջ մանկական անուշութիւնը կրկին անգամ սկսած էր շողալու: Մէկ խօսքով, այս հանդիպումը ինծի համար դրախտէն փրցուած պատկեր մըն էր՝ անուշ ու տիրական վեհութեամբ:
Բոլորն ալ անխտիր, կարծես եկած էին հաղորդուելու ներաշխարհիս հետ: Է՜հ, կար ժամանակ, երբ իրենց համար հայերէն լեզուի պարզ ուսուցիչ մըն էի, թերեւս ալ խիստ, երբեմն ալ բիրտ, բայց միշտ կատակասէր մէկը, որ կը փորձէր իր դասապահերուն հայ մշակոյթին յաւերժական հաւատամքը փոխանցել իր աշակերտներուն:
Եւ ահա այս երեկոյին՝ անոնցմէ կենդանի նմոյշներ:
Բոլորին մօտ անխտիր, ես ինծի հանդիպեցայ:
Երբեմն, կամքէ անկախ, նստած տեղս՝ ամբողջ վայրկեաններ անխօս դիտեցի, տառապեցայ, ընկճուեցայ, տեսակ մը ներքին փլուզում մը ապրեցայ ու ինքնաբերաբար հոգեկան մխիթարութիւն մը փնտռեցի:
Այդ երեկոյեան իւրաքանչիւր բառ, խօսք, ակնարկ, նախադասութիւն եւ կամ դրուագ, մինչեւ այսօր տակաւին իր հարազատ արձագանգը ձգած է ոչ միայն ականջիս մէջ, այլ՝ կեանքիս փակ ու բաց օղակներէն ներս:
Գիտէի, որ սենեակէն ներս կեդրոնական հերոս մը չկար: Ինծի համար ամէն մէկը արդէն հերոսուհի մըն էր, մէկական տիպար եւ հոգեվիճակ ներկայացնող հայուհի, որ եկած էր որոշ երախտագիտութեամբ յիշելու իր վաղեմի ուսուցիչը:
Կը զգայի, որ բոլորին նայուածքներուն ցանցը ինքնաբերաբար թուլցած էր ու քակուած, իսկ բառերը, իրենց երազային եղանակներով խօսքերու վերածուած՝ դարձած էին գեղեցիկ եւ լուսաւոր մէկական անկեղծ յուշեր:
Հակառակ Օգոստոսի այս տաք օրուան, կը զգայի, որ օդին մէջ հոգիս թարմացնող գարնանային շունչ մը կար:
Ահա թէ ինչո՛ւ յոգնած եւ սակայն յաղթական զինուորի նման բառերս թեւ թեւի տուած՝ այդ երեկոյին երկարօրէն պարեցին:
Կերանք, խօսեցանք, խմեցինք, յիշեցինք, յուզուեցանք ու միասնաբար յաճախ կրկնեցինք՝ «Կենա՛ցդ՝ Ճեմարան»:
Աւարտին, ամպոտած աչքերով հեռացայ բոլորէն: Փորձեցի վերադառնալ կեանքիս հոգերուն: Զգացի, որ ուղեղիս մէջ տակաւին աշակերտուհիներուս դէմքերն ու ձայները խճողուած՝ զիրար կը հրմշտկէին, իրենց արդար թարմութեամբ:
Կրկին ձեր կենացը, աշակերտուհինե՛ր:
