ՍԵՐԳԷՅ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ
Ժողովրդական իմաստութեան համաձայն՝ «երբ գողը տնից է, եզը երդիքից էլ է հնարաւոր դուրս բերել»:
Հայ-թուրքական այսպէս կոչուած «արձանագրութիւններ»ի ստորագրումը այսօր իրողութիւն է: Փաստ է նաեւ, որ նախագահ Ս. Սարգսեանն ու իր վարչակազմը, առաւել՝ նոյն խաղին մասնակից բոլոր յայտնի ու անյայտ անձինքն ու կուսակցութիւնները, արհամարհելով հայութեան հաւաքական կամքը, որը սկզբունքայնօրէն դէմ է այս համաձայնութեան, ամէն գնով ու յամառօրէն փորձում են իր լրումին հասցնել գործընթացը, ապահովելով փաստաթղթի վաւերացումը Խորհրդարանի կողմից:
Սանձազերծուած է ապատեղեկատուական քարոզարշաւ: Բոլոր հնարաւոր միջոցներով մէջտեղ է բերւում այն մթնոլորտը, որ լաւագոյնս թոյլ կը տայ «պղտոր ջրում ձուկ որսալ»:
Տնտեսական յայտնի ճգնաժամի, երկրում համատեղ թալանչիական ու կիսաւազակային կարգ ու սարքի հետեւանքների տակ կքած հայրենի ժողովրդին հայ-թուրքական սահմանի բացման հետ կապուած, ու որպէս հետեւանք, խոստանում են «ոսկէ սարեր»:
Սահմանի բացման հետ կապուող բոլոր նման սպասումները անշուշտ անիրական են, եւ ընդամէնը քաղաքական պատուէրով են շահարկւում: Քիչ թէ շատ անաչառ ու ողջախոհ բոլոր տնտեսագէտները առ նուազն այս եզրայանգումն ունեն:
Օգտուողներ անշուշտ կը լինեն, մի քանի յայտնի «գործարարներ» կամ ընտանիքներ, որոնք վաղուց էլ վատ չեն ապրում եւ պետական հովանաւորութեամբ ու մեղսակցութեամբ վայելում են մենաշնորհը բոլոր շահութաբեր տնտեսական ոլորտների ու բնագաւառների:
Աճպարարութեան այս ներկայացման «թելի» հակառակ կողմում, իրեն բնորոշ ճկուն խաղն է տալիս նաեւ թուրքական կողմը: Բուն խնդրից շեղելու համար միջազգային, տեղական ու հայութեան ուշադրութիւնը, առաջ են քաշում «բռնագրաւուած ադրբեջանական տարածքների», ուռճացուած թուով գաղթականութեան ու նման հարցեր: Օր-ցերեկով «շրջում են սեղանները» եւ եղեռն ապրած, հայրենիք կորցրած հայութիւնը ներկայացնում են որպէս զաւթող կողմ, իսկ ադրբեջանցի թուրքին որպէս տուժուած ու պահանջատէր: Առաւել, բեմադրւում է թուրք-ադրբեջանական շահերի կարծեցեալ բախում, իրարից նեղանալու զաւեշտալի արարներ, ինչը կարելի է բնութագրել հէնց թուրքական ասացուածքով, որն է. «տանըշըքլը տէօվիւշ», այսինքն համաձայնուած վէճ կամ անհամաձայնութիւն:
Ստորագրուած փաստաթղթի ներկայացրած վտանգի տարողութիւնը հայ ժողովուրդը զգաց անմիջապէս, զգաց գեներով (ծիներով. Խմբ.) եւ սկզբունքօրէն չընդունեց ու մերժեց այն:
Բոլոր նրանք, որ փորձում են այս մերժումը, այս դիրքորոշումը ներկայացնել հատուածականութեան շրջանակներում, այն վերագրելով այս կամ այն կուսակցութեան՝ չարաչար սխալւում են:
Հայ Դատը առանցքային, բացարձակ եւ անսակարկելի արժէք է հայութեան համար: Շահարկման, առուծախի ենթակայ չէ նահատակ նախնիների չարչարանքի ու արեան գինը, մեր բռնազաւթուած հայրենիքի գինը: Հարիւր չէ, թէկուզ հազար տարի էլ անցնի՝ «Մենք, որ ենք, այդ նրանք են, որ էին»:
Այս բացարձակ փաստի ու հաւասարման հետ հաշուի չնստող որեւէ ղեկավար ու վարչակազմ ո՛չ բարոյական եւ ո՛չ էլ իրաւական հիմք ունի առաջնորդելու հայ ժողովուրդին եւ կամ յաւակնելու լինել համազգային:
Ամիսներ գաղտնօրէն նիւթուող ու ծրագրուող այս ոչ-աւելի ոչ-պակաս դաւադրութեան զաւեշտալի ու «գլուխ գործոց» արարներից էր նախագահ Ս. Սարգսեանի շրջագայութիւնը հայ գաղթօճախներում: Այս կարծես թէ վերջին պահին յղացուած անհամ խեղկատակութիւնը նպատակ ունէր թուրք-հայկական համաձայնութեան գործընթացին ապահովել ձեւական համահայկական համերաշխութեան բնոյթ եւ երանգ: Նրբօրէն ասած, ո՛չ պրն. նախագահի անթարթ սեւեռուն հայեացքը, ո՛չ ինքնագոհ ժպիտը, ո՛չ անհիմն պատճառաբանութիւնները եւ ո՛չ էլ իրեն ընկերակցող ճոխ ու փարթամ շքախմբի անդամները չտպաւորեցին եւ ոչ ոքի:
Շրջագայութիւնը, որը հայութեանը ներկայացուեց որպէս խորհրդակցական «մեծահոգի» քայլ, մի քանի օր անց իր Թուրքիա այցելութեան ընթացքին պարոն նախագահը այն մեկնաբանեց որպէս զուտ տեղեկատուական…
Հայութեան բուռն ընդդիմութեան ու բողոքի որպէս արդիւնք, փաստաթղթում ոչ մէկ տառ իսկ իր դիրքը չփոխեց…
Այսօր սակայն, այս հանգրուանային ու ճակատագրական պահին, հրամայական է որ մի կողմ դնենք մեր զգացական, հոգեկան խռովքն ու ալեկոծումը եւ «թարս նստելով շիտակ խօսենք», առարկայականօրէն արժեքաւորենք ու ըմբռնենք այն ամէնը, ինչը մեզ բերեց այս հանգրուանին ու այս «օրը»:
Անկախացումից ի վեր, իրերայաջորդ նախագահներ, վարչակազմեր փոշիացրին, վաճառեցին ու գրպանեցին քիչ թէ շատ արժէք ներկայացնող ազգապատկան հարստութիւնը:
Նախ վաճառեցին անշարժ գոյքը, գործարանները, ապա ռազմավարական նշանակութիւն ունեցող կառոյցները, ինչպիսիք են գազատարը, հեռախօսացանցը, երկաթուղին, ատոմակայանը եւ այլն:
Երբ վերջացան վերոյիշեալ արժէքները, հերթը հասաւ հոգեւոր արժէքներին ու վաճառքի հանուեց հոգեւորը. Սբ. Գրիգոր Լուսաւորիչի գահը: Արդիւնքում այսօր չունենք իր աշխարհասփիւռ հօտի շահով առաջնորդուող ու նախանձախնդիր հովուապետ, այլ մի հասարակ, տեղական իշխաններին կամակատար պաշտօնեայ, որ հեռու է «Ամենայն հայոց հայրապետ» լինելուց:
Սփիւռքահայութիւնը, որը անմիջական եւ ուղղակի արդիւնքն է Ցեղասպանութեան, զգացականօրէն գուրգուրաց ու նուիրուեց նորանկախ հայրենիքին ու գաղափարին, յաճախ աչք փակելով այն «տեղական» ու սահմանափակ թուացող վարք ու բարքին, այն կամայական ու յանցագործ իրականութեան, որով առաջնորդւում էին հայրենիքում:
Ասում են, որ «ախորժակը ուտելով է բացւում» եւ նոր ու մեծ յանցանքը անպատիժ մնալուց, եւ ահա այս անսանձ ու լկտիացած պարոնայք ղեկավարները, նրանց շրջապատող ու հովանաւորող գործարարի շապիկով սովորական յանցագործները, գերազանցելով իրենք իրենց՝ յանդգնութիւնը ունեցան ձեռք բարձրացնել համազգային արժէքների ու շահերի վրայ, յանդգնեցան ամենաբարձր վճարողին ծախել Հայ Դատը, հայրենիք-սփիւռք միասնութիւնը:
Միասմտութիւն կը լինի այսօր՝ յաւուր պատշաճի չարժեքաւորել այն պատուիրատու պետութիւնների դերն ու տեղը այս գործառոյթին մէջ, այն պետութիւնների՝ որոնց ամենաբարձր ներկայացուցիչները ժպտադէմ շարուել էին ցիւրիխեան ստորագրման հանդէսին:
Երբեք գաղտնիք չի եղել, որ աշխարհը տնօրինող գերհզօրներին վաղուց խանգարում էր հայութեան միասնականութիւնն ու վճռական պայքարը յանուն իր դատի: Խանգարում էր, որպէսզի լաւագոյնս իրագործեն ու տնօրինեն իրենց նպատակները ողջ տարածաշրջանում: Եւ ահա նրանք հմտօրէն մէջտեղ բերեցին մի վարչակազմ, որը լիովին անօրինական ու թոյլ՝ շատ դիւրին ու ցածր արժէքով կը վաճառի իր ժողովրդի էութիւնն իսկ:
Արիւնոտ ձեռքերով ու խղճով, բռնութեամբ իշխանութեան տիրացած մարդկանց այս խմբից սխալ էր աւելին սպասել: Եւ այսպէս, յայտնի Պաւլովեան մեթոտի համաձայն չուշացուեց խոստացուած «շաքարը»: Թուրք-հայկական փաստաթղթի ստորագրումից 2-3 օր անց, յանկարծ վերագործադրուեց սառեցուած «Հազարամեակի առաջադրանքներ» ամերիկեան ծրագրի նիւթական նպաստը, նոյն կերպով արձանագրեց Եւրոմիութիւնը, իսկ ռուսական «մեծ եղբօր» հոգատարութիւնը արդէն փաստուած է:
Վերջին տարիներին թուրքական մամուլը յաճախ էր անդրադառնում այն փաստին, թէ հայաստանաբնակ հայ ղեկավար շրջանակներ խոստովանում են, որ հայ-թրքական եղբայրութեանն ու համերաշխութեանը խանգարում են սփիւռքահայերը, որ իրենց շահերը աւելի մօտ են թուրքերի շահերին քան Սփիւռքի: Եւ մենք, գինովցած մեր զգացմունքների մէջ, լուրջի չէինք առնում այս ու այն վերագրում թուրքական զառանցանքներին: Այսօր հայրենի իշխանութիւնները բառերի հետեւում չեն թաքնւում եւ բաց խաղաթղթերով խօսքից անցնում են գործի: Արդիւնքում յայտարարւում է, որ Հայաստանն ու Սփիւռքը պէտք է լինեն միակամ ու համագործակցող, բայց մեր շահերը չեն համընկնում: Իսկ եթէ փորձենք աւելի ուղիղ հասկանալ, կը ստացուի որ ոչ մի հակասութիւն չկայ այս դիրքորոշման մէջ, որն է՝ Սփիւռքը պէտք է գոհանայ «կթան կովի» դերով, կանոնաւոր կերպով նիւթապէս օգնութեան փութայ, միեւնոյն պահին երբեք չխառնուի մեր իմաստուն ղեկավարների գործին ու աւելորդ խրատներ չտայ: Սփիւռքահայերը կարող են գալ, Գառնի-Գեղարդ գնալ, ներդրումներ անել, հանգստանալ, Էջմիածնում մոմ վառել, այսքանը…
Այստեղ արժէ յիշել, որ խնդրոյ առարկայ նոյն համաձայնագրի մթնոլորտում «բարեհոգի» ու «գթառատ» թուրք իշխանութիւնները յատուկ տնօրինութիւններ են անում նորոգելու եւ վերաբացելու այս կամ այն վաղուց պղծուած ու քարուքանդ եղած հայկական կոթողներ։ Նրանք նոյն «մեծամտութեամբ» իրաւունք են տուել վերատեղադրել Վանայ Սբ. Խաչ Վանքի գմբէթի խաչը եւ տարին մէկ օր թոյլ են տուել, որ հաւատացեալ հայը կրօնական ծէս ու աղօթք անի նոյն վայրում: Այո՛. «սէնէտէ պիր կիւն»:
Արժէ՞ արդեօք այսօր անդրադառնալ, որ գաղթական արեւմտահայի սերունդները թերեւս աւելի շատ կարող են ուխտի գնալ Արեւմտահայաստան, խնդիր չէ թուրքական պետութեան սահմաններում եւ գուցէ արդիւնքում խուսափեն Զուարթնոց օդակայանի աշխատակիցների անբարեացակամ ու կոպիտ վերաբերմունքից ընդհանրապէս…
Այսօր թերեւս առաւել քան երբեք, ժամանակն է սթափուել ու ընդունել դառը իրականութիւնը ինչպէս որ է:
Ժամանակն է որ սփիւռքահայութիւնը կազմակերպուած ձեւով, համերաշխօրէն մէջտեղ բերի համասփիւռ հայութեան շահերը հետապնդող ու պաշտպանող ղեկավար մարմին:
Այսօր, – երբ յանկարծ պարզւում է, որ Շուշին այնքան էլ «մեր Շուշին» չէ:
