ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑՆԵՐ- Գրիգոր Պըլտեան. «Իմ Կարծիքով, Մենք Մշակութային Ազգ Չենք»

 «Հետք»ի կայքէջին վրայ ներկայացուած է հետեւեալ հարցազրոյցը սփիուռքահայ յայտնի գրող, գրականագէտ ու քննադատ Գրիգոր Պըլտեանի հետ:

 «ՀԵՏՔ».- Անշուշտ, ձեր ստեղծագործութիւններում նոյնպէս կան ձեր հայեացքները. երբեւէ օտարումի զգացում չէք ունենու՞մ թէ սփիւռքում եւ թէ խորհրդային կապանքներից դեռ մասամբ ազատագրուած Հայաստանում:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Այո, շատ տեղերում, անունները չեմ տայ, բայց այդտեղ նորի յայտնութիւնն ու ինքնատիպ մտածողութիւնը, անհատական ըմբռնումը տեղ չունեն: Ընդհանուր կարծրացած մտայնութիւն է տիրում, եւ որեւէ հնարաւորութիւն չկայ, որ նորի մուտք գործելով վերափոխուի, որովհետեւ սա ամենակարեւոր գործընթացն է, որ նորը մտնում է հնի կաղապարների մէջ եւ այն վերափոխում է: Այս գործընթացը մեզանում տեղի չի ունենում: Ինչը նոր է‘ մենք դուրս ենք նետում: Բայց սա երկար չի կարող տեւել: Մարդը 30 տարի անընդմէջ չի կարող յեղափոխական մնալ: Մեր գործն այն է, որ այսօր կարողանանք Օշականի, Սարաֆեանի, Կոստանդեանի բանաստեղծութիւնները ներկայացնել իբրեւ 20րդ դարի բանաստեղծութիւն, քանի որ մինչեւ օրս նրանք փականքի տակ են: Կամ փորձենք վերարժեւորել Չարենցին, Տէրեանին եւ այլոց: Պէտք է կարողանանք վերամեկնաբանել այն, բերել այսօրուան: Իմ աշխատանքը բանասիրական նպատակներ չի հետապնդում, ես ինձ բանասէր չեմ համարում: Գրականութեան պատմութեան մեր ունեցած պատկերացումները ճիշտ չեն, հիմնուած են պարզ, կաղապարուած սխեմաների վրայ:
 Մենք շատ ենք սանձում մեզ, այնքան, մինչեւ մեռնում ենք վերջնականապէս. սա գաւառամտութիւն է եւ իր դրամատիկ կողմն ունի, անշուշտ: Մենք հիմա լճացած մթնոլորտի մէջ ենք ապրում եւ այդքանով հանդերձ՝ հաճոյեանում ենք ու սիրում այն:

 «ՀԵՏՔ».- Ժամանակներին չենք վստահում. ոչ անցեալում, ոչ այսօր՝ լինելով աւանդապահ եւ ամփոփուած մեր մէջ, այդպէս մեզ աւելի ապահով ենք զգում, քանի որ միշտ կասկածներ ունենք, թէ կարող է վտանգուել մեր վաղուայ օրը:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Այս վտանգուածութեան զգացումը հիմնաւորուած չէ: Պաշտպանուելու լաւագոյն ձեւը յարձակուելն է. մտածել, որ դու կարող ես 20րդ դարի կամ 21րդ դարի շարժումներն ու գաղափարները հասկանալ, դարձնել քոնը այնպէս, ինչպէս դու ես ապրում: Աշխարհում հիմա ինքնատիպ բան չկայ, օրիգինալութիւնն աշխարհում շատ սահմանափակ է: Կարեւորը նիւթը չէ, որ դու ստեղծել ես, այլ այն, թէ ինչպէս կ՛օգտագործես: Ինչպէս Չարենցն է ասում՝ նիւթը չէ կարեւորը, այլ վերաբերմունքը դէպի առարկան: Ինչպիսին է մեր վերաբերմունքն աշխարհի հանդէպ. վախկոտութի՞ւնը: Նստել եւ սպասել, որ ուրիշներն իրենց դերերը կատարեն, մենք էլ մնանք դիտողի դիրքերու՞մ, եւ մանաւանդ՝ զոհի՞ դիրքերում: Սա ընդունելի չէ այլեւս, մենք չափահաս ենք այլեւս, հերիք է զոհ լինենք: Այժմ պիտի լինել ուրիշ, եւ հէնց սա է, որ այսօր շատ դժուար է, որովհետեւ կան քարացած մտայնութիւններ: Երբ մի երիտասարդ արուեստագէտ նոր գործեր է ներկայացնում, շատերն ասում են՝ գիտէք, մեր ժողովուրդը շատ բարդ է, չի սիրում արկածախնդրական արուեստ, բայց արուեստն արկածախնդրութիւն է, այլապէս չի կարող արուեստ լինել:

 «ՀԵՏՔ».- Ի՞նչ կարծիք ունէք այսօրուայ, ժամանակակից հայ գրականութեան մասին, ինչպիսի՞ն է այն ձեր գնահատմամբ:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Ժամանակակցի մասին խօսելը մի քիչ դժուար է: Կան երիտասարդներ, որոնք փորձում են նոր թեմաներով, նոր ձեւերով, մի քիչ էլ աղմկարար կերպով ներկայանալ4 էրոտիկ, ոչ էրոտիկ Հետաքրքիր է, միայն կարելի է քաջալերել: Մարդիկ չեն կարող նոյն բանն անել 10 տարի անընդմէջ, պէտք է հոլովուի, նորոգուի, խորանայ: Հայաստանեան իրականութեան մէջ բեկում եղաւ անկախութիւնից յետոյ, երբ գրականութիւնն ու արուեստները պետական հովանաւորութիւն չգտան: Այո, այսօր գրքեր հրատարակւում են, բայց կազմակերպուած չէ այդ աշխատանքը: Երեւանում երեք գրախանութ կայ, գրքեր շատ կան, բայց չկայ նրանց միաւորող ինչ-որ բան, միտք, գաղափար: Գրքերի մասին քիչ է խօսւում, գրախօսութիւններ գրեթէ չկան: Գրքի երկրորդ կեանքը գրախօսութիւնն է, նորմալ չէ, որ նոր հրատարակուած գրքերի մասին ոչ մի գրախօսութիւն չկայ. գրախօսութիւնը կարեւոր է, քննադատութիւնը՝ նոյնպէս, վէճերը՝ նոյնպէս: Մեր մամուլը ինքն իրեն ազատութիւն չի տալիս, շատ վախկոտ է: Ամէն բան չպէտք է վերագրել ուրիշ ճնշումներին, մարդիկ իրենք են իրենց ճնշում: Կան լաւ գրողներ, ես առիթ ունեցել եմ ծանօթանալու, օրինակ, Վահագն Գրիգորեանի վերջին վէպերին՝ «Առաջնորդի կեանքն ու մահը», «Ժամանակի գետը» եւ «Ոստանի վերջին ճամփորդութիւնը»: Շատ հետաքրքիր է, միեւնոյն ժամանակ հայ վէպի մէջ փոփոխութիւններ են: Սերում են աւանդական աղբիւրներից, միեւնոյն ժամանակ մեր ժամանակների մասին են:

 «ՀԵՏՔ».- Շատ կ՛ուզենայի մի քիչ խօսէինք ձեր մասին. ձեր հայեացքների ձեւաւորման, կրթութեան, ձեր կեանքի փիլիսոփայութեան մասին:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Ծնուել եմ Լիբանանում, յետոյ 1967ին տեղափոխուել եմ Փարիզ, ուսանել եմ փիլիսոփայութիւն:

 «ՀԵՏՔ».- Կարծում եմ‘ 67ը շատ կարեւոր թուական է:
 ԳՀæԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Այո, յետոյ 68ի յեղափոխութիւնը եղաւ, որի ժամանակակիցն էի, կարելի է ասել: Իմ կեանքի մէջ կարեւոր շրջադարձ էր դա, գաղափարների եւ ամէն ինչի փոթորիկ, որից յետոյ նաեւ ապրեցի այն տեղատուութիւնը, որ տեղի ունեցաւ յեղափոխութիւնից յետոյ, 70ականների անապատը, Ցեղասպանութեան հարցի յայտնուելը, թուրք հիւպատոսների սպանութեան ժամանակաշրջանը:

 «ՀԵՏՔ».- Դուք եւ փիլիսոփայութեան, եւ գրականութեան դոկտոր էք: Կա՞ն փիլիսոփաներ, ում կ’առանձնացնէիք, ովքեր շատ կարեւոր դեր են ունեցել ձեր կայացման մէջ եւ այսօր էլ շարունակում են եւ միշտ մնում են արդիական ձեզ համար:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Անշուշտ, այն փիլիսոփաները, որ ժամանակին Ֆրանսիայում կազմեցին փիլիսոփաների մի ամբողջ սերունդ՝ Միշել Ֆուկոյից մինչեւ Ժակ Դերրիդայ, Ժիլ Դելեօզ եւ այլք եղել են իմ ուսուցիչները, ես նրանց դասընթացներին ներկայ եմ եղել, եւ այդ մարդիկ իմ մտածելակերպի, հասկացողութեան կամ նոյնիսկ մեկնաբանութեան եղանակի վրայ կարեւոր ազդեցութիւն են ունեցել: Նրանք իմ ուսուցիչներն են ճիշտ այնպէս, ինչպէս Մեծարենցը, Ինտրան, Մուշեղ Իշխանը: Իմ կրթութիւնը երկու լեզուով է եղել. ֆրանսերէն, ֆրանսիական մշակոյթ, հայերէն եւ հայ մշակոյթ:

 «ՀԵՏՔ».- Իսկ այլ երկրների մշակոյթնե՞րը:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.-Անշուշտ, գերմաներէն եմ սովորել, ծանօթացել եմ անտիկ գրականութեանն ու փիլիսոփայութեանը, անգլիական մշակոյթին նոյնպէս:

 «ՀԵՏՔ».- Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում արեւելեան մշակոյթին եւ փիլիսոփայութեանը:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Հնդկական փիլիսոփայութեամբ տարուեցի, հիմա գրեթէ ամէն տարի ճամփորդում եմ Հնդկաստան: Ինձ համար Հնդկաստանը նշանակում է գնալ դէպի Արեւելքի խորքը: Մեծ աշխատութիւն ունեմ, որ միւս տարի պիտի լոյս տեսնի, կոչւում է «Մանտրաներ»: Արեւելքն ինձ համար Արեւմուտքի հակակշիռն է: Այս բոլորն ինձ համար, կարելի է ասել, պատուաստումներ են: Ինքնութիւնդ է փոխւում, նոյն մարդը չեմ 1967ին եւ հիմա:

 «ՀԵՏՔ».- Մտայնութիւն կայ, որ աշխարհում ստեղծագործական ճգնաժամ կայ, դուք այդ ճգնաժամը զգու՞մ էք:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Արուեստի գործն աւարտուած է, արուեստ այլեւս հնարաւոր չէ: Ճգնաժամի տնտեսական կողմն էլ կայ, չգիտենք, թէ ուր ենք գնում: Բայց մարդկութիւնն արդեօք միշտ այդպէս չի՞ եղել, հարցնում եմ ինձ: Մարդկութիւնը երբեւէ չի իմացել, թէ ուր է գնում, հետեւաբար, ոչ ոք, ոչ իսկ փիլիսոփաները չեն կարող այդ հարցին պատասխանել: Առհասարակ, մենք մեր հարցերի պատասխանը փորձում ենք գտնել՝ ուսումնասիրելով անցեալը: Ինձ համար ամենակարեւորն է՝ պահել միտքն ու ուղեղը պայծառ, հասկանալ երեւոյթները հնարաւորինս յստակ, առանց խաբուելու, որովհետեւ ներկայ աշխարհը տեղեկատուական է, սուտն ու ճիշտը յաճախ խառնւում են իրար:
 Ամենադժուարը ապրողի կամ ստեղծագործողի համար այն է, թէ ինչ կարող է դուրս բերել ստեղծուած իրավիճակից: Ինձ համար ամենակարեւորը ստեղծագործելն է՝ անկախ տագնապներից եւ ճգնաժամերից, ես չեմ կարող ճգնաժամը մոռանալ, այն իմ առօրեայի մէջ է, երբ համակարգչի առջեւ եմ՝ տարբեր կողմերից նամակներ են գալիս, եւ այդ աշխարհն անմիջապէս ներկայ է կեանքիդ մէջ: Քո գրածն այդ ամէնից անկախ չի կարող լինել. ես սենեակային գրող չեմ, Փարիզը կամ դրսի աշխարհը ինձ համար մշտապէս ներկայ իրականութիւն է: Իմ անձնական զգացումներն անմիջապէս տեղափոխւում են նկարագրութիւններիս մէջ:
 Գրութիւն ունեմ, որ յուսով եմ շուտով տպելու եմ: Փարիզեան ամբողջ հետյեղափոխական շրջանի պատմութիւնն է: «68ից յետոյ»ի տեղատուութիւնն է եւ նոր աշխարհը՝ 80ականները:

 «ՀԵՏՔ».- Ճի՞շդ է, որ 68ից յետոյ Փարիզը կորցրեց իր դէմքն ու նախկին հմայքը:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Գիտէ՞ք, Փարիզը Ֆրանսիայի համար յատկանշական չէ: Այն միջազգային, մեծ քաղաք է: Հիմա, թերեւս, մի քիչ տարբեր է իմ իմացած նախկին Փարիզի համեմատ: Բայց նա ունի բազմաթիւ երեսներ, մէկը Փարիզում չի կարող ասել, որ նա այնտեղի մշակութային կեանքին կարող է մասնակցել: Պէտք է ասել, որ մեծ փիլիսոփաների ժամանակաշրջանը Ֆրանսիայում նոյնպէս վերջացել է:

 «ՀԵՏՔ».- Միգուցէ փիլիսոփաների՞ ժամանակն է աւարտուած:
 ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ.- Այո, այդպէս ասում էին Սարտրից յետոյ, բայց նրանից յետոյ փիլիսոփաների մի ամբողջ սերունդ եկաւ:

(դժբախտաբար այս չաւարտած, հետաքրքրական զրոյցի բնագրի մնացեալ բաժինը կարելի չեղաւ վերցնել կայքէջէն»):