Կ՛ամփոփէ Եւ Կը Ներկայացնէ ԱՆԻ ԱՍՏՈՒՐԵԱՆ
Վերջին անգամ կարդացինք գործէն արձակուած Արգամ Մանասեանի` իր նախկին գրասենեակը երթալուն մասին: Տեղեկացանք, որ յատուկ յանձնաժողով մը ստեղծուած է իր դատը տեսնելու համար. իմացանք նաեւ, որ դատախազութենէն՝ պարոն Գաբրիէլեան, Մանասեանը դատարան կը հրաւիրէ, զայն դատապարտող անստորագիր նամակ մը ստացած ըլլալուն համար:
Յիշեցնենք, որ նախարար Սամուէլ Իվանովիչ եւս ստացած էր նոյնանման նամակ մը :
***
«Նա դատախազութիւն չգնաց: Նրա մէջ խօսեց կամակորութիւնը: Երեխա՞յ է, ինչ է, որ ձայն տան թէ չէ՝ թռչի: Եւ վերջապէս ո՞վ է շրջանի դատախազի օգնականը, որ հենց այնպէս, զանգով իր մօտ է կանչում գործարանի տնօրէնին: Ոչինչ չէր պատահի, եթէ ինքը գործարան գար: Մինչեւ հիմա այդպէս էլ անում էին:
Արգամ Մանասեանը աչքի պոչով նկատեց, որ Աշոտը մի անկիւնում լուանում է աւտոմեքենան եւ քայլեց դէպի միայարկ ոչ մեծ շինութիւնը բակի ծայրում, որը գործարանում յայտնի էր իբրեւ «Մանասեանի ցեխ» (արտադրամաս): Եւ այդպէս էլ կար՝ գրեթէ լապորատոր (գիտաշխանոցային) պայմաններում այստեղ էր արտադրուելու նրա ստեղծած փորձնական աննիքոթին ծխախոտը»:
***
Արգամ Մանասեան առանց թունաւոր նիւթի ծխախոտ արտադրելու գաղափարը ունեցած էր երբ անդրադարձած էր պետութեան հակասական կեցուածքին: Մէկ կողմէ ծխախոտի վնասակարութիւնը ազդարարող ծանուցումներ կ՛ողողէին հրապարակը, իսկ միւս կողմէ՝ ծխախոտի գործարանէն կը պահանջուէր աւելի շատ ծխախոտ արտադրել: Երկար մտածելէ ետք, տնօրէնը յանգած էր այն եզրակացութեան, որ պէտք էր մէջտեղ բերել ծխախոտ մը, որ թէ՛ յագուրդ տար նիքոթինի վարժուած մոլի ծխողներուն, թէ՛ զուրկ ըլլար առողջութեան վնաս հասցնող տարրերէ:
Այս ծրագիրը գլուխ հանելու համար ան դիմած էր շա՛տ վստահելի գործընկերոջ մը՝ Բակուր Եկանեանին:
Բակուրը ծնած էր ծխախոտի գործարանին մէջ, հայրենական պատերազմի օրերուն, երբ բոլոր տղամարդիկը ճակատ ղրկուած էին: Կիներու ուսերուն ինկած էր ծխախոտի գործարանը վարելու պատասխանատուութիւնը: Անոնք ամբողջ օրը կ՛աշխատէին ծխախոտի թոյնը ծծելով, իսկ գիշերը այնքա՛ն յոգնած կ’ըլլային, որ տուն չէին երթար եւ ծխախոտի հսկայ կապոցներու վրայ կը քնանային:
Բակուրի յղի մայրը ուրեմն, արտասովոր վայրի մը մէջ լոյս աշխարհ բերած էր իր զաւակը:
***
«Ծխախոտի հենց այդպիսի մի հակի (կապոցի) վրայ էլ 1941 թուականի Յուլիսի ութի առաւօտեան ծնուեց Բակուրը՝ ժամկէտից երկու ամիս շուտ: Բժիշկ չկարողացան կանչել. որտեղի՞ց պիտի գտնէին այդ կէս գիշերին. ո՛չ հեռախօս կար, ոչ էլ փոխադրամիջոց: Բանուորուհիների մէջ մի կին կար, որ մի քիչ հասկանում էր գործից. նա էլ իր շուրջը հաւաքեց կանանց, վստահ կարգադրութիւններ արեց՝ մեծ-մեծ թասեր գտան, դոյլերով տաք ջուր բերեցին, ծխախոտի հակերի համար օգտագործուող քաթանից (կտաւ) բերեցին, մի քանի լուսամուտի վրայից պոկեցին խաչաձեւ կպցուած մառլաները (շղարղները), լուացին, պատրաստեցին ամէն ինչ, մինչեւ որ աշխարհ եկաւ Բակուր Եկանեանը: Սկզբում բոլորին մի պահ զարմացրեց այն, որ նորածինը չէր ճչում, այլ միայն մնչում էր մի տեսակ, բայց դէ, ով էր դրան ուշադրութիւն դարձնողը: Իսկ երբ տղան մեծացաւ մի քիչ, ու երբ, անհանգստացած, վերջապէս բժիշկ հրաւիրեցին, պարզուեց, որ փոքրիկը համր է»:
***
Բակուրը կը ծնի եւ կը մեծնայ ծխախոտի գործարանին մէջ: Համր եւ խուլ՝ ան սկիզբը պարզ աշկերտութիւն կ՛ընէ, բայց գիտաշխանոցի վարիչը՝ Անահիտ Սիրունեան, իր խնամակալութեան տակ կ՛առնէ «գործարանի որբը» եւ անոր կը փոխանցէ ծխախոտի մշակման բոլոր գաղտնիքները, որպէսզի մասնագիտութեան մը ունենայ: Բակուրի երկու զգայարանքները չէին աշխատեր, բայց իր հոտառութիւնը շատ զօրաւոր ըլլալուն, ան դիւրութեամբ կրնար որոշել ծխախոտին տեսակն ու որակը:
***
«Աշխատելու հետ միաժամանակ խուլ ու համրերի միջնակարգ դպրոցն աւարտելուց յետոյ, Բակուր Եկանեանը, առանց արտադրութիւնից կտրուելու, աւարտեց նաեւ Երեւանի գիւղատնտեսական ինստիտուտը (հիմնարկ) եւ մնաց լապորաթուարում (գիտաշխանոց) որպէս աւագ տեխնոլոկ (արուեստաբան): Իսկ երբ Անահիտ Սիրունեանին կենսաթոշակի էին ուղարկում, եւ հրաժեշտի երեկոյ էին կազմակերպել այդ առթիւ, ծեր կինը, ծաղիկների փունջը ձեռքին, ասաց.
– Ես կատարեցի իմ գործը եւ հեռանում եմ: Եթէ մտածում էք ծխախոտի գործարանի հեռանկարների մասին, իմ փոխարէն նշանակեցէք Բակուր Եկանեանին, մեր գործարանի որդուն:
Եւ Բակուր Եկանեանը դարձաւ գիտաշխանոցի վարիչ»:
***
Արգամ Մանասեանը, ուրեմն, կ’ուղղուի դէպի ծխախոտի գիտաշխանոց, ուր Բակուր Եկանեան հետեւելու վրայ է գործիքի մը տեղադրումին: Բակուր արդէն տեղեակ է տնօրէնին գործէն արձակուելէն եւ մտահոգ կ՛երեւի:
***
«(….) Արգամը ստիպուած եղաւ ժպտալ ու ձեռքով թփթփացնել նրա ուսին:
– Ամէն ինչ կարգին է, – ասաց նա:
Բայց Բակուրը շարունակում էր քնքշօրէն ու տագնապով, յամառութեամբ նայել նրան, եւ Արգամ Մանասեանը թօթուեց ուսերը.
-Ես էլ չեմ հասկանում, – ասաց,- հաւատա, որ ոչինչ չգիտեմ ու չեմ հասկանում:
Լապորատորիայի վարիչը շրջուեց, նայեց ծխախոտի հակերին, որոնց վրայ գրուած էր՝ «Պատրանք» եւ որոնք էլ նրանց ստեղծած նոր սիկարէթների համար հումք պէտք է հանդիսանային, նորից Արգամին նայեց ու նորից հակերին: Եւ Արգամ Մանասեանն անմիջապէս հասկացաւ, որ Բակուրը հարցնում է.
– Հօ պատճառը մեր նոր արտադրանքը չէ՞:
– Չէ,- գլուխը թափահարեց Արգամը: – Չեմ կարծում:
Բայց Բակուր Եկանեանը չհանգստացաւ: Հիմա էլ նա հայեացքով ընդգրկեց ամբողջ շինութիւնը, յետոյ տարածեց ձեռքերն ու այս անգամ էլ ձեռքերով կրկնելով նոյնը, շրջուեց ու նայեց նախկին պետի աչքերին: Եւ Արգամ Մանասեանը չկարողացաւ խաբել նրան.
– Ի հարկէ, խօսակցութիւն կը լինի, – ասաց նա ընդգծուած շարժելով շրթունքները, որպէսզի Բակուրն անմիջապէս հասկանայ:- Բայց դէ, կը բացատրենք, կը հասկանան, մարդ չե՞ն, ինչ է:
Բակուրը թախիծով տարուբերեց գլուխը:
Նա կասկածում էր, եւ Արգամը համաձայն էր նրա հետ: Կը հասկանա՞ն արդեօք, այսինքն, աւելի ճիշդ, կ՛ուզենա՞ն հասկանալ»:
***
Թերթօնի յաջորդ բաժնին մէջ յաւելեալ մանրամասնութիւններու պիտի տեղեկանանք նոր տեսակի ծխախոտի մը արտադրման արգելք հանդիսացող պատճառներուն մասին եւ անգամ մը եւս պիտի անդրադառնանք սովետական օրերու տնտեսական եւ այլ համակարգերը անդամալուծող դիւանակալական շղթաներու ծանրութեան:
