
Անի Մարսէլեան
Մուգ ու ամպոտ երկնքի մէջէն սպրդող լոյսի շողի մը կը նմանի դոկտ. Լիսա Կիւլէսէրեանի հետ սոյն հարցազրոյցս: Երբ կը հանդիպիս Սփիւռքի մէջ ապրած սերունդի մը, ուր ձուլումն ու օտարանալու ուժեղ հոսանքը յաջողութիւն չէ գտած յաղթահարելու եւ ոչնչացնելու դէպի հայրենիք կամրջող եւ հայկական ինքնութիւնը պահպանող արմատները, յատկապէս՝ այս տագնապալի օրերուն, ուր հայ ազգը յուզող լուրերու տարափը կը յուսալքէ եւ կը պղտորէ մեր հզօր ու ապահով հայրենիք մը ունենալու երազը:
Լիսա Կիւլէսէրեան զաւակն է Սեդա եւ Գէորգ Կիւլէսէրեաններու, որոնք գաղթած են ջարդէն ազատած հայորդիներու ապաստան ու վերապրումի կեդրոն Հալէպ քաղաքէն դէպի Միացեալ Նահանգներ: Ամերիկա ապրած ու հասակ առած Լիսայի հոգւոյն մէջ աճող ու սերմանող հայրենասիրութիւնը շուտով նկատած են իր հայ եւ օտար ուսուցիչները: Լիսայի կենսագրականին ծանօթանալու հարցին այսպէս կը պատասխանէ ան․
– Նախնական եւ երկրորդական ուսումս ստացած եմ Լոս Անճելըսի Սահակ-Մեսրոպ Հայկական վարժարանէն: Աւարտեցի Սան Տիէկոյի UCSD համալսարանէն, մասնագիտանալով՝ Անգլերէն լեզուի եւ գրականութեան ճիւղերուն մէջ: Դոկտորական տիտղոսս ստացայ University of Texas at Austin-էն: Հայերէնի հանդէպ սէրս ակնյայտ էր եւ հետեւանք ընտանիքիս հայերէն խօսելու պարտադրանքին,հետեւողութեան եւ հայեցի դաստիարակութեան: Զիս կը յուզէր նոր սերունդի օտարամոլութիւնը ու հայերէնի հանդէպ ունեցած անտարբերութիւնը: Հետեւաբար, որոշեցի կամաւոր հայերէն դասաւանդել Թեքսասի հայորդիներուն՝ անոնց մէջ արթնցնելով մայրենի լեզուի սէրը, ծանօթացնելով հայ գրականական գանձերը, բանաստեղծները, երաժշտագէտները, արուեստը, արուեստագէտները եւ փառաւոր պատմութիւնը: Այժմ դասախօս եմ Հարվըրտ համալսարանի մէջ, ուր կը դասաւանդեմ հայերէն եւ անգլերէն լեզուները զուգահեռ:
Անի Մարսէլեան․- Որպէս հայերէն դասաւանդող, որքանո՞վ կը գնահատես Միացեալ Նահանգներու մէջ ապրող նորահաս սերունդի հետաքրքրութիւնը հայերէնի հանդէպ:
Լիսա Կիւլէսէրեան․- Դժբախտաբար հոսանքը շատ զօրաւոր է, սակայն, բարեբախտաբար անյուսադրելի չէ, որովհետեւ նոր սերունդին մէջ կայ հետաքրքրութիւն մը մեր պատմութեան տխուր իրադարձութիւններուն մասին, պայքար մը հայկական ինքնութեան արմատներուն որոնման ու կառչելու, առաւել՝ 1915ի պատահած անարդարութեան ու իրաւունքներու պաշտպանուեն ու վերջերս կայացած եւ հայ ժողովուրդը յուսահատութեան մատնած Արցախեան Բ. Պատերազմին համար։ Կարծես մեր նահատակներու ձայնը կ՛արձագանգէ ու լսելի կը դառնայ անոնց հոգիներուն, որպէսզի վերագտնեն դէպի հայրենիք ու դէպի հայկական դրօշը տանող ուղին: Երազս է, որպէս դասախօս, եւ աւելին՝ որպէս հայ դաստիարակ, իմ նկատելի դերս ունենալ այս սրբազան առաքելութիւնը մէջ:
Անի Մարսէլեան․- Սրբուհի Տիւսաբի «Մայտա» վէպը անգլերէնի թարգմանելու գործին եղաք օժանդակ եւ վերահսկիչ, որքանո՞վ կը գնահատէք այս թարգմանութեան արժէքը:
Լիսա Կիւլէսէրեան․- Սրբուհի Տիւսաբի «Մայտա» վէպը մեծ հետաքրքրութիւն արթնցուցած էր հայ եւ օտար գրականագէտներու մօտ, որովհետեւ առաջին հայրերէն գիրքն էր, որ կը պաշտպանէր իգական սեռի իրաւունքները՝ 1883ին, Արեւելքի մէջ: Հայ Միջազգային Կանանց Միութեան (AIWA) անդամներու համագործակցութեամբ կարողացանք անգլերէնի թարգմանել «Մայտա» վէպը, բնականաբար՝ պահպանելով տիւսաբեան ոճը:
Անի Մարսէլեան․- Տիւսաբ իր այս վէպին մէջ կ՛ըսէ․ «Երբ հաւասարութիւն տիրէ երկու սեռի մէջ, այն ժամանակ շղթաները կը ջախջախուին, սուտը կը դադրի եւ ընկերութիւնը կը շահի հաւասարակշռութեան մէջ ինչ որ կը կորսնցնէ անասնական ուժերու անհաւասարութեան մէջ»: Ինչպէ՞ս կը բացատրէք Տիւսաբի այս տեսակէտը:
Լիսա Կիւլէսէրեան․- Սրբուհի Տիւսաբ հեռատես էր եւ շրջահայեաց, որովհետեւ ներթափանցած էր օտար մշակոյթներու մէջ: Անոր երեք վէպերը, իրենց խորհուրդներով եւ վերլուծումներով, կը կամրջեն այսօրուան իրադարձութիւններուն հետ կիներու իրաւունքներու պաշտպանութեան առնչութեամբ, թէկուզ մէկ ու կէս դար ետք:
Անի Մարսէլեան․- Սրբուհի Տիւսաբի երկու սեռերու միջեւ հաւասարութեան կանչը եւ կոչը 1883ի տպագրուած այս գիրքի մէջ եւ իր գրականութեան մէջ ակնյայտ է: Ձեր կարծիքով ինչի՞ հետեւանք էր այս պոռթկումը:
Լիսա Կիւլէսէրեան․- Սրբուհի Տիւսաբի մայրը եղած է կարող եւ զօրաւոր անձնաւորութեան տէր, ժառանգելով Սրբուհիի սոյն յատկանիշները, որուն հետեւանքով Սրբուհի Տիւսաբ եղած է հայ գրականութեան առաջին կին գրագիտուհին, իրաւազուրկ անձերու պոռթկացող ձայնն ու պաշտպանը:
Անի Մարսէլեան․- Վերջին քաղաքական իրադարձութիւններուն եւ Արցախեան այս պատերազմին ի՞նչ էր ձեր դերը որպէս հայերէնի դասախօս:
Լիսա Կիւլէսէրեան․- Արցախեան պատերազմը վերանորոգեց հայ ազգի վշտերը։ Պատմութիւնը կը կրկներ ինքզինք, Հայաստանն ու Արցախը կրկին ապրելու եւ մեռնելու պայքար ապրեցան՝ խուճապի մատնելով սփիւռքահայութիւնը ու համայն աշխարհը։ Նոյնն էր վիճակը Պոսթընի մէջ, Հարվըրտի մէջ: Հարվըրտի համալսարանին մէջ համար զրոյցներ կազմակերպեցինք Արցախեան հարցը ծանօթացնելով Հարվըրտի օտար եւ հայ ուսանողներուն եւ դասախօսներուն: Ներկայ գտնուեցան յայտնի դէմքեր եւ դեսպաններ: Նաեւ անգլերէնով յօդուած մը հրատարակեցի Արցախի հարցին մասին Նիւ Եորքի Քոլոմպիա համալսարանի համար եւ այլ ու այլ աշխատանքներ, որոնք վստահ եմ իրենց ազդեցութիւնն ու դերը պիտի ունենան հայ ժողովուրդի արդար դատին վրայ: