ԵՐԵՒԱՆ, «Երկիր».- Կառավարութեան կառուցուածքի փոփոխութեանց մասին խօսելով, «Երկիր»ի թղթակիցին հետ զրուցելու ընթացքին Արթուր Խաչատրեան յայտնեց, թէ կը կարծէ, որ այս պահուն աւելի այժմէական է անդրադառնալ Հայաստանի մէջ փաստացի ձեւաւորուած գերվարչապետական համակարգին։
«Ունենք սուպերվարչապետական համակարգ՝ համադրուած քաղաքական իշխանութեան գերկենտրոնացման հետ: Քաղաքական ուժերից մէկը խորհրդարանում ունի սահմանադրական մեծամասնութիւն, խորհրդարանական համակարգի պայմաններում նախագահի ինստիտուտը դեռեւս ամբողջապէս կայացած չէ, դատական իշխանութիւնները, մեղմ ասած, վստահութիւն չեն ներշնչում, մանաւանդ՝ վերջին վճիռներից յետոյ գործադիրից հնչած քննադատութիւնների պարագայում, քաղաքացիական սեկտորը, որը ժամանակին շատ ակտիւ եւ գործուն ընդդիմութիւն էր իշխանութիւններին, այսօր մտել է խորհրդարան՝ իշխող քաղաքական ուժի կազմում: Մինչդեռ երկրի, հէնց իշխանութեան շահերից է բխում հակակշիռների գործուն մեխանիզմի ստեղծումը: Այս գերկենտրոնացման պայմաններում, կարծում եմ, ճիշդ կը լինէր, որ կառավարութիւնը վերաբարեփոխէր կառավարութեան կառուցուածքը, եւ ոստիկանութիւնն ու ԱԱԾն դառնային կառավարութեանը ենթակայ, այլ ոչ թէ վարչապետի անմիջական ենթակայութեան տակ գտնուող մարմիններ: Կրկնում եմ, քաղաքական կենտրոնացման պայմաններում սուպերվարչապետական համակարգը թէ՛ երկրի, թէ՛ իշխանութեան համար բաւականաչափ ռիսկային է», ըսաւ Խաչատրեան:
Անդրդառնալով կրճատումներու, Խաչատրեան նշեց, որ պէտք է հասկնանք, թէ որոշ նախարարութիւններէ ինչ ակնկալիքներ ունինք, եւ անոնց լոյսի ներքոյ հասկնանք՝ ճի՞շդ էին այդ կրճատումները, թէ ոչ:
«Օրինակ՝ սփիւռքի նախարարութիւնը. պէտք է հասկանանք՝ այդ նախարարութեան առջեւ ի՞նչ խնդիրներ պէտք է դրուեն: Խորհրդային միութեան ժամանակներից կար Սփիւռքի հետ մշակութային կապերի կոմիտէ, որի նպատակն էր Խորհրդային միութեան ագիտացիան (քարոզչութիւնը-խմբ.) Սփիւռքում, նաեւ Դաշնակցութեան դէմ պայքարը: Աւելի ուշ ձեւաւորուեց սփիւռքի նախարարութիւն, եւ յստակ չէր, թէ ինչ ենք ակնկալում այդ գերատեսչութիւնից: Ես կարծում եմ՝ պէտք է լինէր Սփիւռքի եւ հայրենադարձութեան կառոյց, եթէ ոչ՝ նախարարութիւն, գոնէ՝ կոմիտէ: Եթէ մենք հիմա Սփիւռքի հարցերը տալիս ենք փոխվարչապետերից մէկի գրասենեակին, իսկ փոխվարչապետերը հիմնականում զբաղուելու են տնտեսական խնդիրներով, այդ կերպ Սփիւռքի հարցերը երկրորդական, երրորդական են դառնում: Դրանից բացի՝ քաղաքական ուղերձի խնդիր կայ, եւ զարմանալի չէ, որ սփիւռքեան շատ կառոյցներ այսօր ոչ միայն մտահոգութիւն, այլեւ բուռն անհամաձայնութիւն են յայտնում», շեշտեց Խաչատրեան:
Նախկին նախարարին համար անակնկալ եղած է գիւղատնտեսութեան նախարարութեան միաւորումը տնտեսական զարգացման եւ ներդրումներու նախարարութեան հետ:
Ան նշեց, որ գիւղատնտեսութիւնը կ՛ապահովէ մեր համախառն ներքին արդիւնքի առնուազն 15 տոկոսը:
«Եթէ դրան գումարենք գիւղատնտեսական վերամշակումը, կ՛ունենանք 25 տոկոս: Գիւղատնտեսութեան նախարարութեան բիւջէն ամբողջ բիւջէի 0.6 տոկոսն է, այսինքն՝ 10 մլրդ. բիւջէով նախարարութիւնը գեներացնում (կ՛ապահովէ-Խմբ.) է շուրջ 1 տրիլիոն համախառն արդիւնք: Գիւղատնտեսութիւնը չի կարելի դիտարկել որպէս տնտեսութեան լոկ մի ճիւղ եւ գիւղնախարարութիւնը միաւորել տնտեսական զարգացման նախարարութեան հետ: Գիւղատնտեսութիւնը, բացի տնտեսական ճիւղ լինելուց, ազգային անվտանգութեան հարց է, որովհետեւ եթէ մենք չաջակցենք գիւղացիներին, նրանք պարզապէս կը թողնեն գիւղական բնակավայրերը, կը գնան Երեւան կամ երկրից դուրս: Իսկ գիւղական բնակավայրերի թւում կան նաեւ սահմանամերձ բնակավայրեր, այսինքն՝ մենք սահմաններն ենք դատարկում: Պարէնային անվտանգութեան խնդիր կայ նաեւ: Եթէ այսօր գիւղատնտեսութիւնը չզարգացնես, պարէնային անվտանգութիւնը կախուած կը լինի ներկրումներից: Լարսի ճանապարհը փակւում է, կամ եղանակային կամ զբօսաշրջային սեզոնին (եղանակին-Խմբ.) գերծանրաբեռնուածութեան պատճառով: Այս տարի վրացիները պատրաստւում էին Լարսը փակել հացահատիկային փոխադրումների համար: Երկար բանակցութիւններից յետոյ արգելքը մէկ տարով յետաձգեցին: Իրանը միջազգային պատժամիջոցների տակ է, ուստի մենք տեղում պէտք է զարգացնենք մեր գիւղատնտեսութիւնը, որ պարէնային անվտանգութեան մակարդակն էլ կարողանանք բարձրացնել», շեշտեց Խաչատրեան:
Ըստ Դաշնակցական գործիչին՝ կրճատումները առնուազն երկու կարեւորագոյն ոլորտի նկատմամբ ուշադրութիւնը կը նուազեցնեն, նաեւ՝ երկու խնդիր կը յառաջացնեն՝ ընկերային եւ հասարակութեան համերաշխութեան:
«Այս միաւորումների արդիւնքում 100-200 հոգի կարող է աշխատանքից ազատուել: Հասարակութիւնն ասում է՝ լաւ, այդ 200 հոգուն զոհ եմ տալիս մնացեալի բարեկեցութեան համար: Վաղը ԾԻԳեր (ծրագիրներու իրագործման գրասենեակ-Խմբ.), ՊՈԱԿներ կը միաւորեն, դարձեալ մարդիկ կ՛ազատուեն աշխատանքից: Հասարակութեան մի մասը դարձեալ այդ քայլը կարող է գնահատել որպէս առողջանալու համար անհրաժեշտ «դառը հաբ»: Այսպիսով՝ հասարակութեան համերաշխութիւն ձեւաւորելու փոխարէն հասարակութեան մի մասին լարում ենք միւսի դէմ: Ասում են՝ հիմնարկներում նստած՝ «կոֆէ են խմում», ինչո՞ւ մենք պէտք է այդ «կոֆէ խմողներին» աշխատավարձ տանք: Եթէ աշխատողը «կոֆէ է խմում» աշխատանքի ժամին, դա ղեկավարի մեղքն է: Ղեկավարը պէտք է դրա համար պատժուի, ոչ թէ «կոֆէ խմողը»: Դա ղեկավարի, համակարգի խնդիրն է, որ աշխատողը չանի մի գործ, որը որեւէ մէկին պէտք չէ:
Կամ՝ այդ ե՞րբ ենք մենք արդիւնաւէտութեան չափորոշիչներ սահմանել, որ հիմա էլ ասում ենք՝ այս մարդիկ արդիւնաւէտ չեն աշխատում: Երբ ենք խրոնոմետրաժ արել, որ ասենք՝ հինգ մարդ պէտք չէ, երեքն էլ բաւարար են: Մարդկանց ներուժը պէտք է կարողանալ ճիշդ օգտագործել: Մենք խօսում ենք համերաշխ հասարակութեան եւ պատասխանատու պետութեան մասին, բայց խօսքն ու գործն իրար չեն համապատասխանում: Պետութիւնը մարդուն 40 տարի պահել է, աշխատեցրել, հիմա ասում է՝ գնայ, դու ինձ պէտք չես: Մարդը, որը 25 տարեկանում բուհն (համալսարան-Խմբ.) աւարտել է, աշխատում է 35 տարի, հիմա 60 տարեկան է, նրան կրճատելով՝ սովամահութեան ու արտագաղթի ես դատապարտում: Ամէն կրճատուած մարդ մի ճակատագիր է, մի ընտանիքի ճակատագիր է: Չի կարելի մարդկանց ճակատագրերի հետ այսքան հեշտութեամբ խաղալ:
Խօսւում էր, որ ներդրումնէր են լինելու ու աշխատատեղեր են ստեղծուելու՝ հարիւրաւոր աշխատատեղեր: Որտե՞ղ են այդ աշխատատեղերն ու ներդրումները: Կրճատուող մարդկանց համար այլընտրանք դեռ չի ստեղծուել: Դու՝ որպէս պատասխանատու պետութիւն, պէտք է այս մարդկանց համար այլընտրանք ստեղծես, թէկուզ ժամանակաւոր լուծում առաջարկես, յետոյ կրճատես», խօսքը եզրափակեց Արթուր Խաչատրեան: