ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ԿԱՐԻՆ» ԱԶԳԱԳՐԱԿԱՆ ՀԱՄՈՅԹԻ ԳԵՂԱՐՈՒԵՍԱՏԱԿԱՆ ՂԵԿԱՎԱՐ, ՀՀ ԱՐՈՒԵՍՏԻ ՎԱՍՏԱԿԱՒՈՐ ԳՈՐԾԻՉ ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ
Մի օր դրսում պատահաբար Արթուր Մեսչեանին տեսայ: Մօտեցայ, զրուցեցինք, ուզում էի հարցազրոյց անել: Հրաժարուեց, բայց փոխարէնն ասաց, որ առանց ձայնագրիչի կը խօսի այն ամէնի մասին, ինչ կ՛ուզէի հարցնել: Տարուած լսում էի, հօ՜ զրոյց չէր… Որոշ ժամանակ անց ասացի, թէ՝ ախր, շատ լաւ մտքեր էք, է՜, արտայայտում, ափսոս է, որ այս ամէնի մասին չբարձրաձայնուի: Մեսչեանը պատասխանեց. «Իսկ դու գրիր քո անունից, ի վերջոյ, անձը կարեւոր չէ, ի՞նչ կարեւոր է՝ ե՞ս եմ այդ միտքն ասել, թէ դու»: Գրողը տանի, այդպէս էլ չկարողացայ համոզել, որ ես դժուար այդքան խելացի մտքեր յայտնէի երբեւէ…
Գագիկ Գինոսեանի հետ հարցազրոյցի եմ: Հարցազրոյցը դեռ չսկսուած՝ Գինոսեանն ասում է, որ մի խնդրանք ունի. «Այնպէս արա, որ իմ անձը չերեւայ զրոյցի ընթացքում, ուղղակի որպէս մտահոգ քաղաքացու խօսք թող հնչի, շեշտն ինձ վրայ չդնես, խնդրում եմ»: Մեսչեանին, Գինոսեանին հասկանալու համար ճանապարհ ունենք անցնելու:
Yerkir.am-ի զրուցակիցն է «Կարին» ազգագրական համոյթի գեղարուեստական ղեկավար, ՀՀ արուեստի վաստակաւոր գործիչ Գագիկ Գինոսեանը:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Մէկ-մէկ սպասումը շատ երկար է թւում. մե՞նք ենք անհամբեր դարձել, թէ քաղաքացիական հասարակութեան կայացման մեր ամենաերկար օրն ենք, իրօք, ապրում:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Չէի ուզենայ, որ ամենաերկար օրում գտնուէինք, կ՛ուզենայի՝ հայոց արեւն անընդհատ աճէր ու աճէր, եւ ինչպէս մեծ պօէտը կ՛ասէր՝ գարունները գան ու չգնան: Քաղաքացիական հասարակութիւն կոչուածը ես երեւի մի քիչ սխալ տեսանկիւնից եմ հասկանում. ինձ համար քաղաքացի լինել նախեւառաջ ազգային տեսակ ունենալ է նշանակում, նշանակում է մարդ, որ իր անձից վեր է դասում հանրային, ազգային, պետական շահն ու խնդիրները, անգամ իրեն նեղելով, իր անձնականը ոտնահարելով՝ բարձր է պահում ազգի կայացումը: Պէտք է ընդունենք՝ միշտ չէ, որ անհատի, քաղաքացու եւ ազգի համընդհանուր շահերը համընկնում են: Ի հարկէ, «Ձայն բազմաց՝ ձայն Աստծոյ», բայց ինչո՞ւ պէտք է ազգը, երկիրն ուրացող, երկրի տնտեսութեանը վնասներ տուող մարդու շահը համընկնի երկրի շահի հետ, եւ ինչո՞ւ ես պէտք է պաշտպանեմ նրա շահերը: Այստեղ մի քիչ հակասութիւններ կան, եւ ինձ համար «մարդու իրաւունք» հասկացութիւնը մի քիչ լղոզուած սահմաններ ունի, եւ շատ յարաբերական են այդ սահմանները՝ որտեղ է վերջանում մարդու իրաւունքը, որտեղ է սկսւում ազգի իրաւունքը: Համընդհանուր շահը, մէկ մեծ ակօս ունենալու եւ ազգային հերկը շարունակելու խնդիրն աւելի կարեւոր է, քան անհատների մանր-մունր ակօսները, որոնք ոչ թէ օտարի սմբակները, այլ մի թեթեւ քամին կարող է համահաւասարեցնել, եւ այլեւս բերքի յոյս չունենանք: Մենք պատրաստ ենք մի ամբողջ կաղնի հատել, որպէսզի մեր մարգագետնի վրայ այն ստուեր չգցի, եւ մեր անձնական կանաչին վաղը մեր սեղանին չպակասի: Բայց մեր ազգային դարաւոր կաղնին, մեր աւանդոյթները, մեր ճիշդ մօտեցումներն ու ազգային տեսլականն ու հեռանկարը, ապագայի ուղին, անցածի փորձի վրայ ապագան կանխատեսելը ոտնահարում ենք, ոչ մէկին հետաքրքիր չէ՞…
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Ինչո՞ւ դասեր չենք քաղում անցեալից ու անում քայլեր, որոնց պատասխանը գիտենք:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Իմաստուններն ու ազգային նուիրում ունեցողները քաղում են դասեր, որովհետեւ մարդիկ անընդհատ սրբագրում են իրենց գործելակերպը, կենսագրութիւնը: Բայց կան մարդիկ, ովքեր շահամոլ են, եւ եթէ երէկ երկիրը վաճառում էին ներքին տականքին, վաղն արդէն դրսի տականքին, դրսի լրտեսներին պիտի վաճառեն այն: Այսինքն՝ մարդը, որն ունակ չէ սեփական վաստակն ունենալու, սեփական քրտինքով ինչ որ բան վաստակելու, պէտք է վաստակի՝ սեփական քրտինքը վաճառելով: Այնպէս չէ, որ մենք չենք խելօքանում, դասեր չենք քաղում, հետեւութիւններ չենք անում, բայց բոլոր ասպարէզներում մենք դրսից պարտադրանք ունենք, եւ ինչ-ինչ մարդիկ երէկ, վաղը ինչ որ գումարի դիմաց գնալու են փաստաթղթերի ստորագրման, որով վնասելու են երկրի շահերին: Պէտք է զգօն լինենք, որ ազգի տականքի ձեռքին չյայտնուեն կնիքը, գրիչը, որով ստորագրւում ու կնքւում են ինչ որ պայմանագրեր, որով մէկ տականք ամբողջ ազգին դնում է պարտադրանքի մէջ: Յուշարձանագէտ Սամուէլ Կարապետեանը, երբ հարց էր առաջանում ազատագրուած տարածքները հետ վերադարձնելու մասին, ասում էր, թէ արիւնով վաստակածը թղթով հետ չեն տալիս: Նժդեհն էլ ասում է՝ թղթէ յիմարութիւնների համար չեն գնում զոհուելու, այլ սեփական համոզմունքների: Հիմա այդ թղթէ յիմարութիւններից պէտք է խուսափենք, որովհետեւ յետագայում այդ յիմարութիւնների մաքրագրման, սրբագրման կամ այդ թղթերը դէն նետելու համար մեր արիւնով ենք վճարում:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Քաղաքացու ձեր տեսլականին հասնելու համար դեռ երկա՞ր ճանապարհ ունենք անցնելու:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Ցաւօք, այսօր Նարեկացի, Խրիմեան հայրիկ, Թումանեան չունենք: Աստուածաշնչի օրինակը պէտք բերեմ՝ Աբրահամը 40 տարի անապատներով ման տուեց հրեաներին, որպէսզի ստրկութիւնը կարողանան մէջներից մաքրել, յետոյ նոր պետութիւն կառուցել, այսինքն՝ ստրուկի հոգեբանութիւն ունեցողը չի կարող պետութիւն կառուցել: Ժամանակի հետ ամէն ինչ տեղն է ընկնելու, բայց դա գալու է ժամանակի հետ եւ միայն այն դէպքում, երբ մենք ազգային, ազատ սերունդ կը դաստիարակենք, կը յանդգնենք ստրկամտի ճիւաններից պոկել անգամ իր զաւակներին ստրկամիտ դարձնելու հոգեբանութիւնը, այն, որ առանց ռուս եղբօր հնարաւոր չէ գոյատեւել: Ազգը, որը տեսլական չունի՝ բացարձակ անկախ լինելու, սեփական ճակատագրի տէրը լինելու, չի կարող ճիշդ ճանապարհ ունենալ: Պատմութեան պոչից կախ ընկած, քարշ եկող ազգերը պատմութիւն չեն կերտում եւ չեն կարողանում երկար գոյատեւել, իսկ մենք պէտք է մեր սեփական պատմութիւնը կերտենք, ոչ թէ պատմութեան մի լուսանցքում լինենք:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Կոմիտաս, Թումանեան, Խրիմեան հայրիկ, այո, այսօր չունենք: Բայց ծիլերը տեսնո՞ւմ էք, ինչ որ բան ցանե՞լ ենք գոնէ, թէ դեռ նոր պէտք է ցանենք:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Երիտասարդութեան հետ շատ-շատ եմ շփւում եւ պէտք է հպարտութեամբ ասեմ, որ սերունդը, որը գալիս է, աւելի քան գերազանցում է մեզ: Ի հարկէ, այս սերունդն էլ իր մէջ ունի իր տականքը, նրանք, ովքեր խցկուել են մի խողովակ՝ կուսակցական, կառավարական, «պապայական» ճանապարհներով փորձում են ինչ որ պաշտօնի հասնել: Նրանց չհաշուած՝ սերունդն աւելի քան կայացած է՝ ազգային տեսակով, նուիրում ունեցող, հոգեբանութեամբ սրբագրուած, «մի ջուր լուացած»: Մենք պէտք է մեր փորձառութեամբ իրենց «սպասարկելու» յանդգնութիւն ունենանք. ամէն թրթուր պառկում է, որ տանկը կարողանայ իր վրայով քայլել, առաջ շարժուել, մեր մեծերն իրենց խորանի առջեւ էին թաղել տալիս, որպէսզի մարդիկ իրենց վրայով գնային դէպի խորան: Ցորենի հասկերի մէջ կան այնպիսինները, որոնք դեռ շատ լիքը, իմաստուն չեն, դեռ ցցուած են եւ գերանդուն են զոհ դառնում, բայց նրանց մէջ կան իմաստունները, որոնք մինչեւ գերանդու հասնելը հասցնում են խոնարհուել, խոնարհուել դէպի մայր հողը, իրենց սպաննել՝ իմանալով, որ իրենց մահով աւելի կատարեալ հասկի սկիզբ են դնելու: Ըմբոստ տղերքի խոնարհումից նոր սերունդ ծնուեց. Լէոնիդ Ազգալդեանի, Մոնթէի, Դուշման Վարդանի, Թաթուլ Կրպէյեանի, Մովսէս Գորգիսեանի՝ գաղափարական տղերքի մասին եմ խօսում, քանի որ զոհեր շատ ենք ունեցել, բայց գաղափարական տղերքի ծիլերն ենք տեսնում այսօր: Ամէն անգամ ցաւ եմ ապրում՝ տեսնելով, որ երբ սոցիալական խնդիր կայ, համախմբւում ենք, երբ գաղափարական-ազգային խնդիր կայ, դաշտը դատարկ է: Կարծում եմ՝ մի օր կը գայ այդ օրը, երբ դրա համար էլ ոտքի կը կանգնենք, քանի որ հիմա խմորման պրոցեսն է: Ճիշդ է, մերանը միշտ քիչ է լինում, բայց այդ քիչ քանակութեամբ մերանով էլ մածուն ենք ստանում:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Կարողանո՞ւմ ենք մերանը ճիշդ օգտագործել: Հիմա, օրինակ, էլեկտրաէներգիայի թանկացման դէմ պայքար է գնում, կարողանո՞ւմ ենք մեր պայքարը, պահանջը ճիշդ ձեւով ներկայացնել:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Չեմ ուզում քննադատել տղաներին, որովհետեւ միշտ կայ միտքը՝ եթէ մենք սխալ ենք, եկէք, դուք արէք: Եթէ դուք սրտի կսկիծով, ներքին ընդվզումով ինչ որ քայլի էք գնում, յիշէք, որ բեմը խորան է, եւ իւրաքանչիւր ոք պէտք է վաստակի խորանի վրայ կանգնելու իրաւունքը: Եթէ ձեր հոգում չունէք առաքեալի սիրտ, իրաւունք չունէք խորանը պղծելու: Եթէ դուք բարձրանում էք խորան, պիտի հասկանաք՝ ներքեւում գտնուողներից աւելին պիտի դառնաք, եթէ անգամ չէիք մինչ այդ: Երբ բարձրանում եմ խորան, ամբիոն, ես չեմ կարող չյուզուել, քանի որ ես պէտք է վաստակեմ այդ իրաւունքը եւ հասկանամ, որ ներքեւում գտնուողը պիտի համոզուի, որ ճիշդ է, որ ոչ թէ նա, այլ դու ես վերեւում: Եթէ նա յանկարծ կասկածեց դրանում, դու տապալուած ես՝ անկախ նրանից՝ քեզ կ՛անպատուե՞ն, թէ լուռ կը լսեն: Ինձ համար շատ մեծ քննութիւն է բեմ բարձրանալն ու խօսք ասելը: Նժդեհն ասում էր՝ հրամանատարը նաեւ խօսքով է յաղթում: Եթէ չկայ այն խօսքը, որը մատները պէտք է բռունցք դարձնի, երբեք չես կարող յաղթել: Երկու խորհուրդ կ՛ուզէի տալ՝ անկեղծ, առաքեալ, նուիրեալ լինել եւ զօրեղ խօսք հնչեցնել, եթէ չես գտնում այդ հենքը, աւելի լաւ է չխօսես, որովհետեւ տկար խօսքին ոչ ոք չի հաւատայ:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Պատրա՞ստ ենք բռունցք դառնալու, մեզ մօտ, կարծես, ամէն մէկն ուզում է լիդեր դառնալ: Պատրա՞ստ ենք չերեւալու, բայց օգուտ տալու դիմացինին, ազգին:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Ես իմ բանաձեւն ունեմ եւ կարծում եմ, որ կարեւորն անձերը չեն, կարեւորը գաղափարն է: Նժդեհը կ՛ասէր՝ պիտի մեռնի «ես»ը, որ ապրի «մենք»ը: Եթէ ես չեմ կարող իմ անձը ստորադասել, ես տապալում եմ ոչ միայն ինձ, այլեւ կողքիս գտնուողներին: Օտարներն անում են ամէն ինչ, որ մենք համախմբուած չլինենք: Տաճարը, երբ կառուցում են, ամէն մէկն իր դերը պէտք է ունենայ՝ անկիւնաքար, հիմնաքար, բարաւոր: Մեզնից իւրաքանչիւրը պէտք է ինչ որ դեր ստանձնի, բայց պէտք է նաեւ հասկանայ, որ առանց գմբէթ խորանը զուր է: Ամէն մէկն իր առաքելութիւնն ունի, բայց ամենամեծ ու ամենահամեստ առաքելութիւնը քարինը չէ, այլ շաղախինը. այդ շաղախը՝ գաղափարախօսութիւնը կրող մարդիկ, երբեք չեն էլ ձգտում խորան դառնալ, նրանք համեստօրէն թաքնուած են, բայց ամուր կապում են բոլոր օղակները:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Այսինքն՝ աւելի հեշտ է ասել երկիրը երկիր չէ, քան փակե՞լ նրա բերանը, ով նման բան կ՛ասի:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Իրականում աւելի հանճարեղ երեւոյթ, քան ազգն է, չկայ: Գոհարը տաշում են, որ ադամանդ դառնայ, իսկ տաշուածքից թռած մասն ինքնակամ հեռանում է: Որեւէ մէկը չի կարող ասել, թէ ինքն աւելին է, քան ազգը: Թումանեանի «Հայելին» յիշո՞ւմ էք. ամէն մէկը տեսնում է իրեն, եթէ երկիրը երկիր չէ, ուրեմն նման բան ասողը երկրի քաղաքացի չէ: Մենք պէտք է շատ խիստ լինենք ինքներս մեր անձի նկատմամբ, մարդը, ով հանրային դէմք է, նրան խոշորացոյցի տակ են նայում: Հեշտ է մարդուն սեւացնել, դուք փորձէք հասկանալ նրան: Ազգը, ով ունի Սամուէլ Կարապետեան, ով եթէ անգամ սխալ է իր խօսքում, միեւնոյն է, ես վստահ եմ, որ եկեղեցու հազար քահանայ չունի նրա սրտացաւութիւնը հայ եկեղեցու նկատմամբ, եւ այդ պատճառով իրաւունք չունեմ չհաւատալու նրան: Այն թուերին, երբ մենք կռւում էինք Արցախում, նա չափագրում էր անգամ չազատագրուած տարածքները: Մարդուն միանգամից սատանայ են կոչում իր խօսքերի համար, իսկ միգուցէ նրան լսել ու վերլուծել է պէտք:
Նոյնը վերաբերում է մեր իշխանութիւններին՝ ոչ մէկ չի ասում՝ տղե՛րք, կարո՞ղ է, իրօք, մենք ինչ որ տեղ թերացել ենք, սխալ գործել, ո՛չ, մենք կատարեալ ենք, ընդդիմութիւնը տականք է: Այսպէս չի լինում առաջընթաց, եթէ չես տեսնում քո սխալը, ուղղուելու տեղ չունես: Խորհրդային Միութեան ժամանակ տետրերը երկու լուսանցք ունէին՝ լայնը՝ իշխանութեան, նեղը ընդդիմութեան տարածքն էր, ժողովուրդն էլ մնացել էր մէջտեղում՝ խեղճ ու կրակ, չգիտէր՝ ուր գնայ: Նոյնն էլ հիմա է: Հիմա չեն թողել մի անցք, որ ժողովուրդը մի բանից կառչի ու հաւատայ, յետոյ էլ ասում են՝ լքում են երկիրը: Ամէն մարդ այդքան «զօռբա» չի, որ կարողանայ դիմանալ եւ դեռ մի բան էլ հարցադրումներ առաջ քաշել:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Նժդեհն ասում էր՝ ամենածանր գիշերին էլ յաջորդում է լուսաբացը: Լոյս տեսնո՞ւմ էք:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Ի հարկէ, տեսնում եմ, բայց այսպիսի բան կայ՝ լուսաբացի տէրը մենք պիտի լինենք, միւս կողմից էլ՝ լուսաբացը չի գալիս ինքն իրեն, այն բերում են: Մեր պապերն անգամ լուսաբացը դիմաւորող ծէսեր ունէին: Դու պիտի պատրաստ լինես այդ լուսաբացը կանչելուն եւ տեսնելուն: Արեւածագին սպասելն անիմաստ է, եթէ լուսամուտդ մրոտուած է: Մեր հոգու մուրը պէտք է մաքրենք, որ լուսաբացը նկատենք, թէ չէ ստացւում է՝ մենք մեր մրոտ պատուհաններով սպասում ենք լուսաբացի գալուն, եւ լուսաբացը գալիս-գնում է, մենք էլ գիտենք՝ գիշեր է: Մենք վախենում ենք մեր հոգու մրից ազատուելու, որովհետեւ հարեւանը կը տեսնի մեզ ու կը ճանաչի՝ իրականում ով ենք մենք: Միւս կողմից՝ որպէսզի լուսամուտը մաքրենք, նախ պէտք է մեր տունը մաքրենք:
ԿԱՐԻՆԷ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ.- Նախորդ հարցազրոյցի ժամանակ հետաքրքիր մի միտք ասացիք՝ խրամատը խորը փորես, գերեզման կը դառնայ: Մեր հանդիպումից յետոյ՝ այս մէկ տարուայ ընթացքում, ինչ որ բան փոխուե՞լ է, ակօս փորելու հմտութիւն ձեռք բերե՞լ ենք:
ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Ճշգրտութիւնը պահելու համար չափի զգացողութիւնն է կարեւոր, երբ չես կորցնում չափի զգացողութիւնը, կարողանում ես ճիշդ խրամատ փորել: Որպէսզի խրամատը գերեզմանի չվերածուի, զգօն պէտք է լինենք: Եռաբլուրի տղաները ոչ թէ գերեզման են մտել, այլ յաւերժական խրամատ, եւ նրանց հոգիները հսկում են Հայաստանը: Պէտք է միշտ յանդգնել սեփական ճակատագրին տէր լինելու կամք ունենալ, դա այս աշխարհում թէ՛ անհատի, թէ՛ ազգի համար ամենամեծ, ամենաբարդ առաքելութիւնն է: Յաճախ, երբ էպոսի մասին խօսում են եւ ասում՝ Մհերը մտաւ Ագռաւաքար եւ դուրս չեկաւ, ես հակառակում եմ՝ Մհերը դուրս է գալիս Ագռաւաքարից, երբ մենք մեր ճակատագրին տէր լինելու կամք ենք ունենում, նա մեզ հետ էր Զանգեզուրում, Բաշ-Ապարանում, Արցախում: Վստահ եմ՝ կարող ենք կերտել մի սերունդ, որը մէկընդմիշտ Մհերին կը հանի Ագռաւաքարից:
