Կատիա Քուշերեան

Քաղաքական, ռազմական եւ հանրային բոլոր ոլորտներում աքցանի մէջ սեղմուած Հայաստանը, բնականաբար, իր ընթացքը շարունակելու եւ ստեղծուած իրավիճակը շրջելու կռուաններ է որոնում: Նշւում են տնտեսական զարգացման եւ որոշակի անկախութիւն ձեռք բերելու եւ դրանից ածանցեալ քաղաքական եւ ռազմական հզօրութեան վերակերտման ու բազմաթիւ այլ հարցեր: Ի շարս այս բոլորի, ազգը ամբողջ դէմքով պիտի շրջուի դէպի իր մշակոյթը: Պատմութեան ընթացքում, նաեւ այսօր, ակնբախ է, որ աշխարհը չի առաջնորդւում մշակոյթ գնահատելու սկզբունքով:
Սպանում եւ կործանում են, ելնելով մերկ շահից: Մենք ականատես ենք, թէ մշակութային ինչպիսի աւերներ են գործւում եւ միամտաբար շարունակում ենք հաւատալ, թէ մեր հանդէպ պէտք է այլ վերաբերմունք ունենայ մարդկութիւնը, քանի որ մենք մշակոյթի ջահակիրներ ենք: Համաշխարհային մշակոյթին մեր բերած աւանդը չի կարող մեզ համար փրկագին լինել: Իւրաքանչիւր ազգ իր ստեղծած մշակոյթը նուիրում է աշխարհին, բայց այդ մշակոյթը նախ եւ առաջ ներքին ուժի աղբիւր է, գոյապայքարի եւ յաղթութեան, յանուն կեանքի իրաւունքի մղուող դաժան պայքարի մէջ, ապա նոր՝ աշխարհին հպարտութեամբ եւ ոչ դատարկաձեռն ներկայանալու միջոց:
Շատ ժողովուրդներ աշխարհին ոչինչ կամ գրեթէ ոչինչ են տուել, բայց ապրում են շատ աւելի լաւ ու բոլորովին չեն նեղւում իրենց՝ ուրիշի ստեղծածը կործանելու կամ գողանալու աւազակային վարքագծից, իսկ մենք շարունակում ենք բողոքել եւ զարմանալ, թէ աշխարհն ինչու է լռում եւ չի դատապարտում: Լաւագոյն օրինակը թուրքն է:
Ամէն ազգ, ներառեալ մենք, պէտք է հոգանք մեր գոյութեան խնդիրը, որովհետեւ եթէ չկայ ազգը, չկայ նաեւ նրա մշակոյթը, կամ լաւագոյն դէպքում՝ ուսումնասիրութեան առարկայ է:
Նշենք նաեւ, որ ամէն անհատ եւ ամէն ազգ որոշակի առաքելութիւն ունի կատարելու այս կեանքում, ուստի մեր մշակոյթը պահելուն եւ զարգացնելուն զուգընթաց, պէտք է հասկանանք, թէ որն է մեզ վերուստ տրուած աստուածային առաքելութիւնը, ինչի համար կեանքի ենք կոչուել: Դա զօրեղ կռուան է մեզ համար, չընկճուելու եւ յառաջանալու համար:
Հայ ազգի բարձր առաքելութիւն ունենալու հանգամանքը նկատել են օտարները: Այդ մասին հետեւեալ վկայութիւնն ենք գտնում Կոստան Զարեանի «Անցորդը Եւ Իր Ճամբան» երկի մէջ (տես՝ Կ. Զարեան, «Երկեր», 1975, Լիբանան, էջ 68), որն իր մէջբերումը կատարել է ֆրանսիացի մտաւորական, յօդուածագիր, բանաստեղծ Լէոն Բլուայի (1846-1917)՝ պապին գրած մի նամակից:
Լ. Բլուան այսպէս է ասում.«Իսկ դուք գիտէ՞ք, թէ ինչ է հայ ժողովուրդը. այդ այն ժողովուրդն է, որը ամբողջ մարդկութեան մէջ ամենախորհրդաւոր պատմութիւնն ունի»:
Կ. Զարեանը մէկ այլ տեղ այսպիսի տողեր է գրել. «…Հայ լինելը պահանջում է մեծ ճիգ, հոգեկան կենտրոնացում, զոհաբերութեան ոգի, խոր հաւատք եւ առաքելական մոլեռանդութիւն»:
Բանաստեղծը իւրատեսակ մարգարէ է. Լէոն Բլուայի եւ Կ. Զարեանի մտքերի հաստատումը գտնենք Յովհաննէս Թումանեանի «Հայրենիքիս հետ» բանաստեղծութեան մէջ, գրուած 1915ին, Հայաստանի համար դժնդակ մի պահի.
Հառաչանքով սրտի խորքից խօսք ես խօսում աստծու հետ
Ու խորհում ես խորին խորհուրդ տանջանքներում չարաղէտ,
Խորհում ես դու էն մեծ խօսքը, որ տի ասես աշխարհքին…
Հայ ազգը դեռ չի ասել այդ մեծ խօսքը: