ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ-ԳԷՈՐԳԵԱՆ

Տպագրուել է ծաղրանկարիչ Մասիս Արարատեանի «Ժպիտը Լոյս է» գրքի Բ. հատորը եւ չորրորդ անգամ վերահրատարակուել է Ա. հատորը՝ 2012ին: Տպաքանակները հեղինակը որոշում է սպառման պահանջարկով՝ գրքերը պէտք չէ մնան առանց տէրերի, եւ արդէն սպառուած են բոլոր հրատարակութիւնները:
Ահա գծանկարչի աշխատաոճը. «Եթե պիտի գծեմ մէկը, ան կը պատկերուի աչքիս առջեւ այնպէս, ինչպէս որ կրնայ ըլլալ տասը տարի յետոյ: Եւ ինծի կ՛ըսեն, թէ գծածդ նման չէր այդ անձին: Հոգերուս վերջինը»:
«Ժպիտը Լոյս է…» Բ. հատորը պարունակում է շուրջ 2000 նկարներ, իսկ գրքի Ա. հատորում զետեղուած են 3000 նկարներ:
Հաւաքուել են կեանքի տարիները, հաւաքուել են իր մատիտի շարժումով առաջացած համարեայ բոլոր ինքնաստեղծումները՝ տարբեր վերնագրերի ծածկերով՝ դեմքեր, պատկերներ, թեմաներ: Բնական է, այս առատութեան մէջ գործերը պիտի չլինեն նոյն չափանիշների վրայ: Ահա սերունդներին յանձնւում է խոշոր մի հաւաքածոյ, որ պիտի ուսումնասիրեն եւ իրենց ընտրած թեմայի հիման վրայ՝ որակաւորեն այդ աշխատանքները:
5000 նկարներ Ա. եւ Բ. հատորներում: Մտածում ես, թէ ինչ թեմաներով կարելի է շրջել այս ծաւալուն արխիւում, ուսումնասիրել 65 տարիների վրայ երկարող գծագրութիւններով վաւերագրուած պատմութիւնը՝ 1947ից մինչեւ 2012: Շատ ենք հանդիպել աշխատանքների, ուր ասում են՝ բնութիւնը այսինչ բանաստեղծի քերթուածքներում, Եղեռնի հարցի արծարծումը տուեալ գրողի պատմուածքներում կամ հայկական թեման այնինչ երաժշտի ստեղծագործութիւններում:
Արարատեանի գործերում չկայ ոչ հայկական հասկացողութիւնը, կան թերեւս որոշ օտար դէմքեր՝ հայկական աչքով դիտուած:
Առաջին գծի վրայ է Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման խոշոր թեման: Կարելի է ստեղծել հալէպահայ, լիբանանահայ, ամերիկահայ գաղութների բաժիններ՝ ընդգրկելով դրանց տիպարները: Կարելի է առանձնացնել աշխարհի նախագահներին՝ պարզաբանելու համար նախագահական կերպարի յատկութիւնները: Կարելի է արուեստագէտներին առանձնացնել, մտաւորականներին խմբաւորել: Կարելի է հայաստանեան կերպարները զատել, սփիւռքեան քրոնիկ կազմել, եւ վերջապէս կարելի է ստեղծել Հատընտիր՝ ըստ կազմողի նախընտրութեան:
Ինչպէս Ա., նոյնպէս եւ Բ. հատորն ունի բովանդակութիւն. երեք ինքնալուսանկար (13, 63, 83 տարիքներում), հեղինակի գրած ծանօթութեան բաժինը, ուր նա մանրամասն վերլուծում է ծաղրանկարային արուեստի ծագման ու զարգացման պատմութիւնը: Յետոյ գալիս են՝ քաղաքական ծաղրանկարներ, ազգային ծաղրանկարներ, ձեռատետրից դիմագծեր, երգիծական գրութիւններ (այս յատուկ է Բ. հատորին), վկայութիւններ հեղինակի արուեստի մասին՝ նրան նուիրուած յոբելենական հանդիսութիւնների առթիւ, յաւելուած եւ վերջապէս անուանացանկ, որ հեղինակի կողմից իրագործուած շատ կարեւոր բաժին է՝ դիւրութեամբ շրջելու համար այս հսկայական անդաստանում:
Թւում է, թէ Մասիս Արարատեանն այս առատ հունձքն ունենալու համար գծել է ինչ որ տեսել է, սակայն… նա ասում է, «Կը մտածեմ միշտ: Ստեղծողին միտքը միշտ երկունքի մէջ է, ազատ չէ: Բոլոր մտածուածները նկարի չեն վերածուիր, պարապ բանի համար ալ կը մտածես. օրինակ, աղբանոցի մէջ կատուն բան մը կը փնտռէ՝ օր մը բան մը, օր մը ճաշ մը, բայց մտածողը կրնայ ուշադրութիւն դարձնել: Կարճ հագուստը մէկը կը հագուի սրունքները ցցնելու համար, ուրիշ մը՝ միայն վերը գոցելու համար, միւսը, թերեւս, չունի բաւարար կտոր, միլիոն տեսակի բաներ: Եւ այս բոլորը մտածողը կը նկատէ եւ կը վերլուծէ»:
Ուրեմն, միայն նկարելը չէ, կայ նաեւ վերլուծողական միտք, որի արդիւնքն են Բ. հատորում տեղ գտած երգիծական գրութիւնները, որ «Թղթակցութիւն անդի աշխարհէն» խորագրով, 2008-2009թթ. պարբերաբար տպագրուել են «Ասպարէզ» օրաթերթում:
Իսկ կան նաեւ Մասիսի իրական պատմութիւնները, որոնք չեն գրառուած, եւ ամէն անգամ կարող ես լսել, երբ հանդիպես նրան Գլենդելի գալերէայում: Ահա մի պատմութիւն. 60-70ականներին «Ազդակ» թերթի խմբագիր Երուանդ Փամպուքեանը առաջարկում է Մասիսին՝ լինել թերթի ծաղրանկարիչը. «Այդ շրջանին երկու «կաֆ»եր եղան՝ խիստ զգուշացումներով: Գծեցի դոկտոր Ատուր Գապաքեանին՝ Բիւրօ, վերին մարմին, շատ կը ծխէր: Նկարեցի զայն, սիկարէթին տակը դրի քէահքէ (կարկանդակ) ծախողի մեծ սինին, եւ մոխիրները մէջը կը թափուին: Եկաւ զգուշացում՝ կ՛ըլլա՞յ մը այս դիրքի մարդուն հետ խաղալ: 1971 թուի Ապրիլ 1ին Երուանդին ըսի՝ եկուր քաղաքական խաղ մը ըրէ. իբր Ղարաբաղը հայացած է, Խրուշչեւը տուած է օրինական տիրոջը: Տպուեցաւ յօդուած մը: Պիտի տեսնէիր ժողովուրդին խանդավառութիւնը. ամբողջ Պուրճ Համուտի մէջ ուրախութիւն, քէպապներ, քէֆեր: Յաջորդ օրը միւս թերթերը գրեցին, թէ եղբա՛յր, ասանկ խաղ կ՛ըլլա՞յ: Քանի մը օր վերջ Պօղոս Սնապեանը իջաւ յօդուածով մը, թէ մենք մասնաւոր ըրինք, որ ստուգենք ժողովուրդին բազկերակը, եւ տեսանք, թէ ժողովուրդը ասանկ հարցի ժամանակ ինչպէս միացավ՝ մէկ բռունցքի պէս»:
Տարիներ անցան, Ղարաբաղը գրաւուեց, առանց ստանալու՝ արեամբ, սակայն՝ միացած բռունցքով: Ուստի, մեր մեծերի պատմութիւնները լսելը մէկ անգամ եւս հաստատում է պատմական դէպքերի օրինաչափութիւնը, ուր տեսնում ես դրանց սաղմնաւորման եւ կազմաւորման ընթացքը:
Շեղուելով հրատարակուած գրքերի մասին խօսելուց, սակայն, այս ձեւով, թերեւս, աւելի հիմնաւորելով վաւերական աշխատանքների անհրաժեշտութիւնը, ընդգծում ենք սոյն հատորներում գծանկարներով ժամանակները փաստագրելու խիստ կարեւոր երեւոյթը:
Ծաղրանկարչական արուեստի նրբութիւնները վերլուծելը դուրս է մնում մեր կարողութիւններից, թողնելով այն մասնագէտներին:
Որպէս իրականութիւն, շնորհիւ ծաղրանկարիչ Մասիս Արարատեանի, մնում է երկու ստուարածաւալ հատորների գոյութիւնը, այս կոթողային աշխատանքը, որ իրաւամբ նուէր է հայ մշակոյթին՝ մնայուն, դարերն ի վեր գնացող: