ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ
Երբ Թուրքիայի իշխանութեան բարձրագոյն ներկայացուցիչները՝ նախագահը, վարչապետը եւ արտգործնախարարը, ամէն քաղաքական խաչմէրուկում հայ-թուրքական արձանագրութիւնները, (որոնց չարաբաստիկ լինելն աւելի ու աւելի ակնյայտ է դառնում) պայմանաւորում էին «Լեռնային Ղարաբաղի հարցում առաջընթացով», մեր իշխանութիւնները կամ լուռ էին կամ ասում էին, որ այդ յայտարարութիւնները «ներքին լսարանի համար են»: Ի հարկէ, նման պնդումը նախատեսուած է մանկամիտների համար, քանի որ միջազգային իրաւունքը (մասնաւորապէս Պայմանագրերի օրէնքի մասին Վիեննայի կոնվենցիայի 7րդ յօդուածի 2(a) կէտը) յստակօրէն ամրագրել է ցանկացած երկրի նախագահի, վարչապետի եւ արտգործնախարարի անվերապահ իրաւունքները արտաքին քաղաքականութեան բնագաւառում: Այսինքն՝ արտաքին քաղաքականութեան բնագաւառում նրանց լիազօրութիւններն այնքան լայն են, որ առանց լրացուցիչ լիազօրութիւնների իրաւասու են երկրի անունից պայմանագրեր ստորագրելու, ուր մնաց՝ յայտարարութիւններ անելու: Կարճ ասած, այս երեք պաշտօնեաների յայտարարութիւնները երբեք չեն կարող դիտարկուել, միայն ներքին օգտագործման համար»:
Հիմա տեսնենք՝ ի՞նչ ունենք այսօր: Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրական դատարանը, համաձայն մեր երկրի Սահմանադրութեան պահանջի, որոշում է ընդունել մեր երկրի արտգործնախարարի ստորագրած երկու արձանագրութեան վերաբերեալ: Տուեալ դէպքում իրաւացիօրէն կարող ենք ասել «ներքին օգտագործման համար», քանի որ որոշման մէջ արտայայտուած իրաւական դիրքորոշումն առանց վաւերաթղթերի (instruments of ratification) մէջ ներառուելու, չունի որեւէ կիրառութիւն եւ նշանակութիւն միջազգային յարաբերութիւնների մէջ: Ուրիշ հարց, որ ՀՀ նախագահը պարտաւոր է Սահմանադրական դատարանի որոշման իրաւական դիրքորոշումը հաշուի առնել, եւ նրա ներկայացուցիչն էլ պարտաւոր է խնդրոյ առարկայ արձանագրութիւններն արդէն վերապահումներով ներկայացնել Ազգային ժողովի վաւերացմանը: Դա չանելը նշանակում է չկատարել դատարանի որոշումը: Այն դատարանի, որի որոշումը պարտադիր է ե՛ւ ՀՀ նախագահի, ե՛ւ ՀՀ արտգործնախարարութեան համար: Այսուհանդերձ, ՀՀ Սահմանադրական դատարանի ինքնին որոշումը բնաւ կապ չունի որեւէ օտար երկրի հետ: Դա մեր իրաւունքն է եւ մեր Սահմանադրութեան պահանջը: Դա մեր ներքին գործն է:
Թուրքական դիւանագիտութիւնն ունի մի շարք բնութագրիչներ: Կան բաներ, որոնք արժանի են ընդօրինակման: Օրինակ, համարժէք միջոցների տրամադրումը՝ ըստ արտաքին գերատեսչութեան առջեւ ծառացած խնդիրների: Թուրքիայի Հանրապետութիւնն անգամ իր ստեղծման առաջին ծանրագոյն տարիներին խորթ զաւակի տեղ չի դրել արտգործնախարարութեանը: Սակայն թուրքական դիւանագիտութեան ամէնից ակնառու գիծը հետեւողական նենգութիւնն է: Միշտ պէտք է յիշել, որ Թուրքիայի Հանրապետութեան դիւանագիտութեան աւանդոյթները, դեռեւս նրա ճանաչումից առաջ, հիմնուել են պատանդառութեան եւ այդ պատանդներին փոխանակելու միջոցով պատերազմի յանցագործներին ազատելու վրայ: 1919թ. քեմալականները, ոտնահարելով Մուդրոսի զինադադարով (30 Հոկտեմբերի 1918թ.) իրենց երկրի ստանձնած պարտաւորութիւնները, նենգաբար պատանդ վերցրին բրիտանական դիտորդական առաքելութիւնների աւելի քան վեց տասնեակ անդամների (այդ թւում՝ նրանց կանանց եւ երեխաներին, ինչպէս նաեւ Էրզրում բանագնացութեան մեկնած գնդապետ սըր Ալֆրեդ Ռաուլինսոնին, ապա փոխանակեցին Մալթայում պահուող պատերազմի աւելի քան 150 յանցագործի հետ: Ուսանելի է բանակցութիւնների եւ յատկապէս դրանց գործադրման ընթացքը: Թէեւ 1921թ. Մարտի 16ին բրիտանացիներն ու քեմալականները համաձայնագիր էին ստորագրել թուրքերի կողմից բրիտանացիներին «անմիջապէս» (immediately) ազատ արձակելու վերաբերեալ (British Foreign Office Dossiers on Turkish War Criminals (ed. By V. Yeghiayan), Le Verne, 1991, p. 470), սակայն վերջին բրիտանացին ազատուեց գրեթէ վեց ամիս յետոյ միայն՝ 1921թ. Հոկտեմբերի 31ին: Միաժամանակ, չնայած նախնական պայմանաւորուածութեանը՝ 64 բրիտանացու դիմաց ազատ արձակել նոյնքան թուրքի, վերջում այնպէս ստացուեց, որ բրիտանացիները բաց թողեցին բոլորին, դեռ մի բան էլ պարտք մնացին: Իսկ ինչպէ՞ս դա եղաւ. շատ պարզ: Բրիտանացիներն, ըստ պայմանաւորուածութեան, բաց էին թողնում համապատասխան խմբին, բայց թուրքերը հետեւողական նենգութեամբ ոչ միայն իրենց խոստումը չէին կատարում, այլեւ առաջադրում էին նորանոր պահանջներ: Ծանօթ ձեռագիր է, չէ՞: Այսօր դրանք կ՛անուանէինք նախապայմաններ: Յիշում էք թուրքերի յայտարարութիւնը՝ «ստորագրելու պահին նախապայմաններ չկային, սակայն այժմ Հայաստանը պիտի առաջընթաց գրանցի Լեռնային Ղարաբաղի հարցում, որպէսզի մեր խորհրդարանն արձանագրութիւնները վաւերացնի»: Սա հետեւողական նենգութեան քաղաքականութիւնն է գործի մէջ: Ոչինչ չի մոռացուել, ոչ ոք չի մոռացուել: Հաւատ ընծայել Թուրքիայի որեւէ խօսքի՝ լինի բանաւոր կամ գրաւոր, նշանակում է ամէն անգամ կանգնել նոյն փոցխի վրայ:
Այսօրուայ Թուրքիան իրականացնում է նոյն պատանդառութեան քաղաքականութիւնը: Պարզապէս այսօր, մի խումբ մարդկանց փոխարէն, Թուրքիան պատանդի վիճակի մէջ է պահում մի ողջ պետութիւն, մի ամբողջ ժողովուրդ: Դրանով հանդերձ Թուրքիան իրեն իրաւունք է վերապահում մեզ դաս տալու:
Թուրքիայի արտգործնախարարութեան յայտարարութիւնը՝ ՀՀ Սահմանադրական դատարանի որոշման վերաբերեալ, ուղղակի եւ լկտի միջամտութիւն է Հայաստանի Հանրապետութեան ներքին գործերին: Քանի դեռ այդ դիրքորոշումը սահմանադրական իրաւունքի ոլորտից չի անցել միջազգային իրաւունքի ոլորտ, այն միմիայն մեր ներքին գործն է: Արդեօք մեր արտգործնախարարութիւնը երբեւէ պաշտօնական յայտարարութեամբ հանդէս եկե՞լ է Թուրքիայի քրէական օրէնսգրքի բարեփոխման անհրաժեշտութեան վերաբերեալ, առանց որի հնարաւոր չի լինելու կեանքի կոչել արձանագրութիւններով ստանձնուող պարտաւորութիւնները: Փոխադարձութեան եւ իրաւահաւասարութեան սկզբունքները միջազգային յարաբերութիւնների հիմնասիւներից են:
Եթէ Հայաստանի Հանրապետութեան բարձրագոյն իշխանութիւնները համարժէք պատասխան չտան Թուրքիայի Հանրապետութեան արտգործնախարարութեան յայտարարութիւնը, կը նշանակի՝ մենք ընդունում ենք Թուրքիայի՝ մեզ գաղութի տեղ դնելու քաղաքականութիւնը: Եթէ մենք այսօր Թուրքիային իր տեղը չդնենք, վաղն աւելի ենք զղջալու, քանի որ Թուրքիան ակնյայտօրէն չի հրաժարուել հետեւողական նենգութեան քաղաքականութիւնից:
Արա Պապեան «Մոդուս վիվենդի» կեդրոնի ղեկավարն է
chenrhagaloutioun
harkeli yev sireli baron ara babian
“haratch nahadag tseghine an-mahner