Թուրքիան Հայաստանի Հետ Նախապայմանների Լեզուով Է Խօսում
Հարցազրոյց ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն Մարմինի Ներկայացուցիչ Ա. Ռուստամեանի Հետ
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Պրն. Ռուստամեան, Ղարաբաղեան խնդրի առնչութեամբ ի՛նչ տեսակէտ ասես չի հնչում. փորձագէտների մի մասը պնդում է՝ հարցն օրերս կը լուծուի, միւսը՝ երկար ժամանակ չի լուծուի, ոմանք էլ պնդում են, որ իրավիճակը շատ նման է 97ին, եւ այսպէս շարունակ: Ըստ Ձեզ՝ ո՞ւր ենք հասել, Ղարաբաղեան խնդրի հանգուցալուծման ո՞ր փուլում ենք:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Նման իրավիճակ, երբ սեղանին կայ որոշակի սկզբունքներ պարունակող փաստաթուղթ, ունեցել ենք, այո՛, մէկ էլ շուրջ տասը տարի առաջ: Այսօր եւս, ինչպէս 97ին, իշխանութիւնը փորձում է քայլեր ձեռնարկել խնդրի կարգաւորման ուղղութեամբ: Ասել է՝ երկու դէպքերում էլ իսկապէս կար հարցը լուծելու ձգտում: Բայց, 97ի եւ 2008ի միջեւ կան էական մի քանի տարբերութիւններ: Այսօր խնդրի կարգաւորման գործընթացում դրական տեղաշարժ է արձանագրուել. 97ին չէր խօսւում ինքնորոշման իրաւունքի իրականացման յստակ մեխանիզմի մասին, այն օրերում կարգավիճակի հարցը պարզապէս յետաձգւում էր: Սա շատ կարեւոր ձեռքբերում է: Բնականաբար, 97ին եւս խօսւում էր Հայաստանի հետ ցամաքային կապ ունենալու մասին, այսօր մենք ենթադրում ենք, թէ այն պէտք է լինի հայկական տնօրինութեան տակ: Եւ երրորդ՝ խօսւում է անվտանգութեան յստակ երաշխիքների մասին, ասել է՝ Հայաստանը պէտք է լինի ԼՂՀի անվտանգութեան կարգավիճակի ճշդորոշման երաշխաւորը: Եւ, այդուհանդերձ, սա մեզ համար բաւարար չէ (ես նկատի ունեմ Դաշնակցութեանը). դիւանագիտութեան տեղ կայ, եւ դրան պէտք է ուղղուած լինեն մեր երկրի հետագայ բոլոր ջանքերը:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Իսկ կարո՞ղ ենք արձանագրել, որ Դաշնակցութեան մօտեցումներում նոյնպէս փոփոխութիւններ են արձանագրուել. այդ ազգային կուսակցութիւնը մշտապէս պնդում է. «Ոչ մի թիզ հող հակառակորդին»:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Դաշնակցութեան տեսակէտը միշտ նոյնն է եղել, այդ տեսակէտը մենք շատ յստակ ներկայացրել ենք վերջերս՝ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան-քաղաքական ուժեր հանդիպման ժամանակ (ի դէպ, ձեր թերթը նոյնպէս անդրադարձել է դրան): Թէ՛ 97ին, թէ՛ այսօր Դաշնակցութիւնը երբեք ծայրայեղ տեսակէտներ չի արտայայտել Ղարաբաղեան խնդրի առնչութեամբ: Մեր պնդումը միշտ նոյնն է եղել՝ խաղաղ կարգաւորման համար անհրաժեշտ բանակցութիւնները պահանջում են փոխզիջումներ: Ողջ խնդիրն այն է, որ փոխզիջումները չպէտք է առաջացնեն հռչակուած սկզբունքների սահմանափակում: Ինչ վերաբերում է տարածքների խնդիրին, ապա այստեղ եւս Դաշնակցութեան մօտեցումը խիստ յստակ է. քանի դեռ չկայ կարգավիճակի եւ անվտանգութեան երաշխիքների ամրագրում, տարածքների մասին խօսել չի կարելի: 97ին էլ էինք սա ասում, հիմա էլ:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Մատրիտեան սկզբունքներում, որի շուրջ այսօր տեղի են ունենում բանակցութիւնները, կարծես կարգավիճակի նման առաջնահերթ արձանագրում չկայ: Ձեւաչափը այնտեղ շատ յստակ է՝ տարածքներ, ապա՝ կարգավիճակ:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Իսկ ո՞վ ասաց, որ Դաշնակցութիւնն ընդունում է մատրիտեան մօտեցումները: Մենք համաձայն չենք այդ սկզբունքներին:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Համաձայն չէ՞ք:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Ո՛չ, որովհետեւ հարցերի լուծումը, որ ես առաջ քաշեցի, մատրիտեան սկզբունքներում չի տրւում, որքան մեզ յայտնի է: Հաւանական է, որ հետագայում այլ փաստաթուղթ հրապարակուի, որն աւելի ամբողջական պատկերացում կը տայ, բայց առկայ վիճակը սա է:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Էլ ո՞ւր մնացին վերում Ձեր նշած 97ի համեմատ այսօրուան ձեռքբերումները: Եւ ապա, Ձեզ չի՞ խանգարում հանգամանքը՝ չընդունել մատրիտեան սկզբունքները եւ մնալ կոալիցիայում, եթէ հաշուի առնենք, որ Մոսկովեան հռչակագիրը եւս ստորագրուել է այդ սկզբունքների «լոյսի» ներքոյ:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Գիտէք, մատրիտեան սկզբունքները նախ՝ նախագահն ինքը չի ընդունել: Նոյն քաղաքական ուժերի հետ հանդիպման ժամանակ (եւ ոչ միայն) շատ յստակ յայտարարուել է, թէ ստորագրուած փաստաթուղթ գոյութիւն չունի, կայ ընդամէնը բանակցային գործընթաց: Ի դէպ, քաղաքական ուժերի հետ այդ հանդիպումը ես շատ դրական եմ գնահատում, որովհետեւ այնտեղ շատ կարեւոր հարցեր պարզաբանուեցին, ընդորում, նաեւ այն, որ շատ հարցերի հէնց ինքը՝ երկրի նախագահը, համաձայն չէ: Իսկ ինչ վերաբերում է Դաշնակցութեան դերակատարութեանը, ապա, որպէս առանցքային քաղաքական ուժ, ՀՅԴն պէտք է նպաստի բանակցային գործընթացին, որպէսզի այն էլ աւելի համահունչ լինի եղած պատկերացումներին եւ ոչ թէ սպասի ձախողման եւ այդ ձախողումն օգտագործի իր քաղաքական նպատակների համար, որովհետեւ այդ ձախողումը լինելու է բոլորիս ձախողումը: Բանակցողն այսօր նախագահն է, եւ նրան պէտք է ամէն կերպ աջակցել:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Այսպիսով, ի տարբերութիւն 97ի եւ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի՝ Դաշնակցութիւնն այսօր վստահո՞ւմ է Սերժ Սարգսեանին:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Չվստահելու ոչ մի առիթ չունենք:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Ի՞նչն է այդքան վստահութիւն ներշնչել հարիւրտասնութամեայ Դաշնակցութեանը:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Հէնց այն, որ նախագահն ինքը ցանկութիւն ունի հարցը լուծելու՝ մեր շահերից բխող մօտեցումները նկատի ունենալով:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Տէր Պետրոսեանը նոյնքան, եթէ ոչ աւելի, հարցը լուծելու ցանկութիւն ունէր:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Այո, Տէր Պետրոսեանն էլ ցանկութիւն ունէր հարցը լուծելու: Ի դէպ, կարեւոր տարբերութիւններից մէկն այն էր, որ 1997ին լուծումը, իսկապէս, փուլային էր, կարգավիճակի խնդիրը, ինչպէս ասացի, թողնւում էր ապագային:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Դուք իսկապէ՞ս համոզուած էք, որ հիմա լուծումը փաթեթային է:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Այո՛: Ու դա հէնց նախագահն ինքն է յայտարարել. այն է՝ համաձայնութիւնը պէտք է լինի փաթեթային: Բնականաբար, իրականացումը փուլային է լինելու:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Սկսուե՛ց: Յիշո՞ւմ էք, մի շատ պայմանական արտայայտութիւն էր պտոյտի մէջ դրուած այդ առնչութեամբ՝ «կիսափուլափաթեթաեսիմինչային»:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Դէ, որովհետեւ փաթեթը չի կարող միանգամից իրականացուել: Այն առաջարկները, որոնք մենք չորս կէտով ներկայացրել ենք, շատ կարեւոր հետեւեալ պահանջն ունեն. հասնել հիմնախնդրի լուծումն ապահովող համաձայնութիւնների ամբողջական եւ լիակատար փաթեթի ձեւաւորմանը եւ չբաւարարուել անորոշութեան լուրջ տարրեր պարունակող փուլափաթեթային կարգաւորմամբ:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Ասենք, «փաթեթ»ում արձանագրւում է՝ տալիս ենք տարածքները, եւ հինգ ամիս յետոյ կայանում է հանրաքուէ: Դա Ձեզ բաւարարո՞ւմ է:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Ո՛չ: Պէտք է առաջինը կարգավիճակի խնդիրը դրուի:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Մեխանիզմներ կա՞ն:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Այո՛:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Պատերա՞զմը:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Ո՛չ: Բանակցութիւնները, ուր այդ հարցերը ներկայացնել ու պնդել է պէտք:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Պարզ է: Եւ Ղարաբաղեան խնդրով վերջին հարցը. ժամանակներ առաջ Հայաստանի արտգործնախարար Էդուարդ Նալբանդեանը յայտարարեց, որ Ղարաբաղում տեղակայուելիք խաղաղապահ ուժերը կարող են լինել խառը, այսպէս ասած՝ «յիսուն-յիսուն» տարբերակով: Ի՞նչ է մտածում այս առնչութեամբ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Դրանք արդէն մանրամասնութիւններ են, եւ տարբեր առիթներով, տարբեր մանրամասնութիւնների մասին տարբեր մեկնաբանութիւններ են տրւում: Քանի դեռ փաթեթն ամբողջական չենք տեսել՝ հնարաւոր չէ որեւէ գնահատական տալ:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Եւ, այդուհանդերձ, խաղաղապահների ինչպիսի՞ մանդատ է ընդունելի Դաշնակցութեան համար:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Ամէնէն հաւասարակշռուած, որպէսզի նոր խնդիրներ չառաջանան:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Իրանը, Թուրքիան էլ կարո՞ղ են մասնակից լինել:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Թուրքիան չի կարող հաւասարակշռողի դեր կատարել, այն պարզ պատճառով, որ հակամարտութեան կողմ է:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Իսկ ինչպէ՞ս էք գնահատում հայ-թրքական յարաբերութիւնների վերջին զարգացումները:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Թուրքիան, ինչպէս միշտ, Հայաստանի հետ նախապայմանների լեզուով է խօսում, ասենք՝ հիմա պարզապէս փոքր-ինչ ձեւափոխել, այսպէս ասած՝ մեղմ-չերեւացող բնոյթ հաղորդել դրան: Այսինքն, փորձում է առաջուան պէս սուր չդնել հարցերը՝ իր շահերից, Եւրոմիութեան անդամ դառնալու նպատակադրումներից ելնելով: Ասենք, նոյն Ցեղասպանութեան խնդիրը. Թուրքիան փորձում է այն շրջանցել՝ պատմաբանների յանձնաժողով ստեղծելու պահանջով:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Իսկ Սերժ Սարգսեանը համաձայնել է նման յանձնաժողով ստեղծելու գաղափարին:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Հէնց դրան էլ մենք դէմ ենք:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Լաւ է, որ գոնէ մի հարցում դէմ էք: Պրն. Ռուստամեան, պատմութիւնը մի վատ «բնաւորութիւն» ունի. երբ նրա տուած դասերն ազգը, էթնոսը չի իւրացնում, դասը կրկնւում է: Շատերն են այսօր հաւանական համարում նախորդ դարասկզբի պայթուցիկ իրավիճակի կրկնութիւնը: Դուք դա հաւանական համարո՞ւմ էք:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Շատ հաւանական եմ համարում: Եւ, ընդհանրապէս, այս տարածաշրջանի պատմութիւնը կրկնուելու լուրջ միտումներ միշտ է ունեցել: Համաձայն եմ Ձեզ հետ. մեր հիմնական խնդիրն է՝ դասեր քաղել այդ բոլորից:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Դաշնակցութիւնն ի՞նչ դասեր է քաղել «այդ բոլորից»:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Բոլորս ենք դասեր քաղել, եւ այդ դասը հետեւեալն է՝ պէտք է մշտապէս ու աներկբայ առաջնորդուել հայութեան ընդհանրական շահերով:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Նախորդ դարի 18-20 թուականներին այդ շահերո՞վ էին առաջնորդւում Դաշնակցութեան առաջնորդները:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Ի հարկէ, առաջնորդւում էին ազգային շահերով:
ՔԱՐՄԷՆ ԴԱՒԹԵԱՆ.- Հապա Ինչո՞ւ այնպէս ստացուեց:
ԱՐՄԷՆ ՌՈՒՍՏԱՄԵԱՆ.- Գիտէք, այդ թուականներին ոչինչ չունէինք, զռոյից պետութիւն ստեղծուեց: Եթէ այդպէս չլինէր, սա էլ չէինք ունենայ: Չնայած Դաշնակցութեան հետ ինչե՜ր ասես՝ չեն կապում… Չի՛ կապւում, էլի: Մի՛ կապէք:
«ԵՐԵՒԱՆ»
