ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀԱՅ ԳՐԱԴԱՐԱՆԱՎԱՐՆԵՐԻ ԵՒ ԱՐԽԻՒԱԳԷՏՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹԵԱՆ ՏՆՕՐԷՆ ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
«Ճանաչել իմաստնութիւն եւ ստանալ տեղեկատուութիւն» կարգախօսով է առաջնորդւում Հայ գրադարանավարների եւ արխիւագէտների միջազգային միութիւնը, որ հիմնադրուել եւ գործում է հայկական մշակութային ժառանգութիւնը պահպանելու եւ հանրայնացնելու առաքելութեամբ: Այդ շրջանակներում, կազմակերպութեան գործունէութեան ուղղութիւններից է հարթակի ստեղծումը՝ համաշխարհային գրադարաններում, արխիւներում եւ գիտական հաստատութիւններում հայկական նիւթերը համակարգող մասնագէտներին ծանօթացնելու, հայկական ժառանգութեան նմուշները պահպանելու եւ առաւել տեսանելի դարձնելու, եւ խնդիրները քննարկելու ու համատեղ լուծումներ գտնելու նպատակով: «Մեր մշակութային ժառանգութիւնը փխրուն է, եւ երաշխաւորուած չէ, որ այն յաւերժ կը լինի՝ հայերի նկատմամբ վերջին տարիներին իրականացուող ցեղասպանութեան շարունակման համապատկերին», «Ասպարէզ»ին տրուած հարցազրոյցում նշում է Հայ գրադարանավարների եւ արխիւագէտների միջազգային միութեան տնօրէն Լորի Տէտէեանը՝ խօսելով կազմակերպութեան աշխատանքների կարեւորութեան եւ դրանց ա-ջակցելու անհրաժեշտութեան մասին:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս եւ ի՞նչ նպատակով է ստեղծուել Հայ գրադարանավարների եւ արխիւագէտների միջազգային միութիւնը:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Մենք համեմատաբար երիտասարդ կազմակերպութիւն ենք, որի ձեւաւորումը սկսուեց աշխատանքներից, որոնց նպատակն էր Կոնգրեսի գրադարանում «Հայկական ջարդեր» վերնագիրը, որի ներքոյ պահւում են բազմահազար գրքերն ու բազմատեսակ նիւթեր, փոխել «Հայոց Ցեղասպանութիւն» վերնագրով: Այդ աշխատանքն յաջողութեամբ աւարտուեց 2020 թուականին, որտեղ ներգրաւուած էին մեր կազմակերպութեան խորհրդի բազմաթիւ անդամներ: Սա մեծ կարեւորութիւն ունեցող նախագիծ էր, որի իրականացումը համատեղ ջանքերի արդիւնք էր, եւ շատ ոգեւորեց բոլորիս ու առիթ դարձաւ մտածելու կազմակերպութիւն ստեղծելու ուղղութեամբ: Մեր տեսլականի հիմքում հետեւեալն էր. համաշխարհային բազմաթիւ գրադարաններ ու արխիւներ ունեն հայկական նիւթեր, եւ անհրաժեշտ էր ստեղծել միջոց, որպէսզի բոլոր այն մարդիկ, ովքեր զբաղւում են այս նիւթերով, հնարաւորութիւն ունենան հաղորդակցուել միմեանց հետ, կիսուեն տեղեկութիւններով, միաժամանակ աջակցենք հայ եւ օտարազգի մասնագէտներին, ովքեր աշխատում են այս հաւաքածուների հետ՝ դրանց պահպանման եւ առաւել ճանաչելի դարձնելու առումով:
Մեր առաջին գործադիր խորհուրդը գումարուեց 2021 թուականին՝ եւ սահմանուեց, որ նախատեսում ենք դառնալ հաղորդակցութեան, կրթական իւրատեսակ հարթակ, ստեղծել միջոցներ եւ աջակցութեան ձեւեր տարբեր գրադարաններում, արխիւներում, եւ մշակութային այլ հաստատութիւններում հայ մշակոյթի պահպանման համար:
Հայերս նման ենք կոսմոպոլիտ՝ աշխարհաքաղաքացիական, համայնքի, որն ունի մեծ պատմութիւն եւ Սփիւռք՝ իր տարբեր փորձառութիւններով: Միջազգային գիտական հաստատութիւնները, այդ թւում՝ գրադարանները, իրականում դժուարանում են մեզ դասակարգելիս. երբեմն տեղակայում են արեւելաեւրոպական, երբեմն էլ՝ մերձաւորարեւելեան հովանոցների ներքոյ: Արդիւնքում, սովորաբար տեղի է ունենում այն, որ հայկական նիւթերը յայտնւում են մի տիրոյթում, որը տնօրինող մարդիկ անհրաժեշտ չէ, որ տիրապետեն հայոց լեզուին, կամ յատուկ գիտելիքներ ունենան հայոց պատմութեան եւ մշակոյթի մասին:
Արդիւնքում, մեր մշակութային ժառանգութիւնը ծանրակշիռ տեղ չունի գիտական միջավայրում: Մեր ժառանգութեան պահպանման ուղղութեամբ շատ աշխատանք իրականացուել եւ իրականացւում է նուիրեալ անհատների ջանքերով, ովքեր զբաղուել են նիւթերի պահպանմամբ, եւ դրանց ներկայացմամբ: Մեր կազմակերպութիւնն էլ, ըստ էութեան, կոչուած է լինելու միջոց՝ համախմբելու այդ բոլոր մարդկանց, եւ ոչ միայն նրանց, այլ՝ հայ մշակութային ժառանգութեան պահպանմամբ զբաղուող բոլորին: Այս կէտից ենք սկսել աշխատանքները:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Որո՞նք են ձեր գործունէութեան հիմնական ուղղութիւնները:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Կազմակերպութիւնն այժմ զարգացման այն փուլում է, երբ աշխուժօրէն հաւաքագրում ենք անդամներ եւ աշխատում որոշ ծրագրերի կայացման ուղղութեամբ: Մեր գործունէութիւնից նշեմ բանախօսութիւնների շարքը, երբ մեր հիւրերը հանդէս են գալիս հայկական մշակութային ժառանգութեանը վերաբերող թեմաներով: Կազմակերպութեան անդամներից մի քանիսը բնակւում են Հայաստանում, եւ դա հնարաւորութիւն է տուել վերապատրաստում անցկացնել հայ գրադարանավարների համար: Հոկտեմբերին Հայաստանում մասնակցելու ենք Ազգային գրադարանի համաժողովին, եւ յուսով ենք առաւել կապեր հաստատել հայ գրադարանավարների հետ եւ ունենալ նոր անդամներ:
Ունենք մի քանի յանձնաժողովներ, որոնք տարուայ ընթացքում տարբեր նախագծեր են իրականացնում: Կը ցանկանայի ընդգծել երկուսը, որոնցով ես յատկապէս ոգեւորուած եմ: Մեր վաւերագրման հարցերով յանձնաժողովը կենտրոնացած է համաշխարհային գրադարանների ու արխիւների փաստաթղթերի, ուղեցոյցների հայերէն թարգմանութեան ուղղութեամբ, ինչը հնարաւորութիւն է ընձեռում Հայաստանի հայ գրադարանավարներին օգտագործելու դրանք: Բազմաթիւ արձագանգներ ենք լսել այս ծրագրի օգտակարութեան մասին, եւ սա շատ մեծ նախագիծ է, ինչի ուղղութեամբ աշխատանքները կարեւորում ենք:
Միւս ծրագրի շրջանակներում, յանձնախմբերից մէկն ուսումնասիրում է վտանգուած արխիւային նիւթերի գտնուելու վայրերը Հայաստանում եւ Սփիւռքում: Երբ քարտէզագրման աշխատանքներն աւարտուեն, յաջորդ փուլում նախատեսում ենք այդ հաւաքածուները ներկայացնել հաստատութիւնների, որոնք ի վիճակի կը լինեն հոգ տանել այդ նիւթերին եւ համակարգել դրանք: Մեր չափանիշներով, վտանգուած են համարւում հիմնականում այն հաւաքածուները, որոնց նկատմամբ խնամք չի տարւում որեւէ արխիւային հաստատութեան կամ կազմակերպութեան կողմից՝ միջոցների կամ մասնագէտների պակասի պատճառով: Մեր այս հարցերով զբաղուող յանձնախումբը ստեղծուեց, երբ լուրեր սկսեցինք ստանալ, որ Հայաստանի եւ աշխարհի մի շարք անկիւններում, փաստագրական շատ կարեւոր նիւթեր կան, որոնք կա՛մ անտեսուած են, կա՛մ պատշաճ կերպով խնամք չի իրականացւում դրանց նկատմամբ: Ըստ այդմ, հրատապ անհրաժեշտութիւն առաջացաւ պարզել այդ նիւթերի գտնուելու վայրն ու գտնել հաստատութիւններ, որոնք կարող են արխիւային նիւթերի խնամքի համար համապատասխան ձեւերով զբաղուել այդ նիւթերով:
Մենք ունենք նաեւ ցուցակագրման յանձնաժողով, որին գրադարանավարներն ու արխիւագէտները դիմում են հայկական նիւթերը ցուցակագրելիս առաջացող հարցերի դէպքում:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ. – Ի՞նչ ձեռքբերումների մասին կարող էք նշել:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Մեր հիմնական ձեռքբերումներից եմ համարում այն, որ մարդիկ դիմում են մեզ անդամակցելու նպատակով: Նաեւ, առիթ ենք ստեղծել, որ համաշխարհային տարբեր հաստատութիւններում հայկական նիւթերով զբաղուող բազմաթիւ գրադարանավարներ եւ արխիւագէտներ, ովքեր ուղղորդման կարիք ունեն՝ կապուեն մեզ հետ, եւ ստանան մեր օգնութիւնը: Սա համարում եմ այս պահի մեր լաւագոյն ձեռքբերումներից:
Միաժամանակ, աշխատում ենք մեր առաջնային նախագծի շուրջ, որի նպատակն է համախմբել բոլոր հետաքրքրուած անձանց կենտրոնացուած միջոցների հարթակի շուրջ: Ցանկանում ենք դառնալ առցանց այն տարածքը, որտեղ հայկական նիւթերի հետ աշխատող մարդկանց համար կը գործեն նոյն չափանիշները, որոնցով աշխատում են միջազգային գրադարանավարներն ու արխիւագէտները՝ Կոնգրեսի գրադարանի նմանութեամբ հարթակ:
Ներկայում կայքի վերափոխման փուլում ենք, եւ առաջին ծրագրերից, որ փորձնական կը ներկայացնենք՝ փաստաթղթերի թարգմանութիւնն է: Մեզ անհրաժեշտ է նաեւ անգլերէն եւ հայերէն բառարան՝ նկարագրելու համար յատկապէս գրադարանային եւ արխիւային եզրոյթները: Նաեւ, ցանկանում ենք ստեղծել ցանցային հնարաւորութիւն տարբեր գրադարանավարների, արխիւագէտների, թանգարանների մասնագէտների հանդիպման համար, եւ զբաղուել կրթական տեղեկատուական աշխատանքներով: Այս ուղղութեամբ աշխատանքներից է Zoom հարթակի միջոցով տարբեր թեմաների շուրջ դասախօսութիւնների անցկացումը, որ կարող էք դիտել մեր կայքում: Այդ շարքից են օրինակ՝ տարբեր գրադարանների մասնագէտների հանդիպումները հայկական նիւթերի ներկայացման եւ քննարկման նպատակներով, Հայաստանի գրադարանների եւ գրադարանավարների իրավիճակի մասին ներկայացումը, եւ այլ:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Համաշխարհային գրադարանավարների եւ արխիւագէտների հետ համագործակցութեան ինչպիսի՞ նախադէպ կը նշէք:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Յաճախ է պատահում, որ ոչ հայերն են ղեկավարում հայկական հաւաքածուները, եւ նրանք օգնութեան եւ ուղղորդման կարիք ունէին հայկական նիւթերի հետ կապուած: Մենք հանդիպում ենք նրանց եւ կապում ոլորտի մասնագէտների հետ, կամ, մեր տարբեր յանձնաժողովների հետ, որպէսզի կարողանան ստանալ համապատասխան խորհրդատուութիւն: Բոլորովին վերջերս, օրինակ, առցանց հանդիպեցինք մի քանի անգլիացի գրադարանավարների Մեծ Բրիտանիայից, ովքեր ստացան սպառիչ պատասխաններ, եւ մեր միջոցով տեղեկացան եւ մասնակցելու են Հոկտեմբերին Երեւանում նախատեսուած Հայաստանի Ազգային գրադարանի կազմակերպած համաժողովին: Հիանալի կը լինի մեր ամերիկացի եւ եւրոպացի անդամներին էլ հանդիպել այնտեղ եւ ծանօթացնել մարդկանց հետ, ովքեր կը կարողանան օգտակար լինել իրենց:
Շատ հետաքրքիր հարցեր ենք ստանում, օրինակ, կապւում են մեր հետ եւ ասում, որ հայկական պարբերականների հաւաքածու ունեն, եւ հետաքրքրուած են, թէ ինչպէս ցուցակագրել, պահպանել դրանք:
Մենք ներկայում աշխատում ենք, որ կարողանանք մեզ բոլոր դիմողներին պատասխանել եւ նրանք տեղեակ լինեն, որ մենք տիրապետում ենք այս հարցերում օգտակար լինելու հնարաւորինս բոլոր միջոցներին: Երբեմն անհատների, յատկապէս ոչ հայ, դժուար է ինքնուրոյն կապեր հաստատել իրենց հետաքրքրող կամ անհրաժեշտ օղակների հետ, եւ այդ դէպքում առաջարկում ենք կապուել մեզ հետ: Մեր կազմակերպութեան առաւելութիւնն այն է, որ մենք միջազգային, մասնագէտներ ունեցող կազմակերպութիւն ենք, որը ուղղակի զբաղւում է այդ գործով: Ամբողջ աշխարհում կան անհաւատալի հայկական հաւաքածուներ, որ պէտք է անպայման ներկայացուեն համապատասխան չափանիշներով:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Մասնաւոր հաւաքածուների դէպքում էլ կայ դրանց պահպանման խնդիրը: Կարո՞ղ են ձեզ դիմել անհատներ նաեւ այս հարցով:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Մասնաւոր, ընտանեկան հաւաքածուները շատ արժէքաւոր են, եւ եթէ մարդիկ շահագրգռուած են համագործակցել աւելի մեծ հաստատութեան հետ՝ այդ նիւթերն առաւել տեսանելի դարձնելու համար, դրանք համարժէք ձեւով պահպանելու համար, մենք խրախուսում ենք դա, եւ պատրաստ ենք աջակցել նաեւ այդ հարցով:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայոց Ցեղասպանութեան նիւթերի մեծ հաւաքածուներ կան ամբողջ աշխարհում: Ի՞նչ աշխատանքներ էք իրականացնում այս նիւթերը համակարգելու եւ ներկայացնելու ուղղութեամբ:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Մեր կազմակերպութիւնը ստեղծուեց Հայոց Ցեղասպանութեան շուրջ պաշտօնական եզրաբանութիւնը փոխելու ջանքերի արդիւնքում, եւ ձեւաւորուած խումբը յաջողեց: Բայց մեր պայքարը չի աւարտուել եւ շարունակական է. մենք միշտ պէտք է աշխատենք եւ կրթենք՝ ներգրաւուելով երիտասարդների: Ցաւօք, այսօր հարցը ոչ միայն Հայոց Ցեղասպանութեանն է վերաբերում, նաեւ՝ ցեղասպանութեան շարունակութեանը, որ տեղի է ունենում վերջին տարիներին եւ մինչ օրս: Վերջերս աւելի ու աւելի շատ մարդիկ են գիտակցում, որ մեր ժառանգութիւնը վտանգուած է, եւ պէտք է լայնածաւալ աշխատանք իրականացուի այն պահպանելու եւ պաշտպանելու համար: Նկատել եմ նաեւ, որ մեծ հետաքրքրութիւն է առաջացել հայկական արխիւների ու գրադարանների նկատմամբ, եւ կարծում եմ, որ դա եկել է այն գիտակցումից, որ մեր մշակութային ժառանգութիւնը փխրուն է, եւ երաշխաւորուած չէ, որ այն անվերջ կը մնայ՝ հայերի նկատմամբ տեղի ունեցող իրադարձութիւնների խորապատկերին: Ցաւօք, երբեմն միջոցները, անվտանգութիւնը, ժամանակը չի բաւարարում այս գործն իրականացնելու համար, եւ սա պատճառ է, որ մենք օգտուենք Սփիւռքից, համաշխարհային ցանցից, ովքեր կարող են աշխատել տուեալ ոլորտում:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ովքե՞ր են ձեր անդամները, եւ ովքեր ու ինչպէ՞ս կարող են անդամակցել կազմակերպութեանը՝ մասնակցելու ձեր չափազանց կարեւոր աշխատանքներին:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Մեր անդամները միջազգային են, եւ այս պահին հիմնականում Միացեալ Նահանգներից են, Հայաստանից եւ Եւրոպայից: Մեր խորհրդի անդամների եւ ընդհանուր անդամների թիւը հաւասարաչափ բաշխուած է Միացեալ Նահանգների եւ Հայաստանի անդամների միջեւ: Խորհրդի մի քանի անդամներ տարբեր կազմակերպութիւնների մաս են կազմում, օրինակ՝ ունենք անդամներ UCLA-ից, կազմակերպութեան փոխտնօրէնը՝ Լորի Ալվանտեանը, Հայաստանի Ամերիկեան Համալսարանի գրադարանի տնօրէնն է, անդամներ ունենք նաեւ Հայաստանի ազգային գրադարանից եւ Ամե-րիկայի տարբեր գիտական հաստատութիւններից:
Անդամակցելու հարցում շատ սահմանափակումներ չունենք, եւ իւրաքանչիւր անհատ, ով ցանկանում է կազմակերպութեան շրջանակներում առկայ աշխատանքներով զբաղուել, ով հետաքրքրուած է արխիւներով, ով շահագրգռուած է մշակութային ժառանգութեան պահպանմամբ՝ կարող է միանալ մեզ: Մենք ունենք ընդհանուր անդամութիւն, եւ տարբեր յանձնաժողովներ, որտեղ կարող են ներգրաւուել համապատասխան մասնագէտներ: Մենք ողջունում ենք բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրուած են ներդրումներ կատարել ցուցակագրման եւ դասակարգման, հետազօտական եւ թարգմանչական, եւ այլ ուղղութիւններով:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս է ֆինանսաւորում կազմակերպութիւնը: Այս առումով ձեր նախագծերին աջակցութեան ի՞նչ տարբերակներ կան:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Այժմ մենք Հայագիտական ուսումնասիրութիւնների ընկերակցութեան մասնաճիւղն ենք, եւ եկամտի հիմնական աղբիւրը մեր կազմակերպութեան անդամավճարներն են: Հայ գրադարանավարների եւ արխիւագէտների միջազգային միութեան ընդլայնման ներկայի նպատակն է հասնել մի հանգրուանի, երբ կարող ենք ստանալ ուղիղ նուիրատուութիւններ: Այս պահին մեզ աջակցելու լաւագոյն միջոցներից է՝ կամաւոր հիմունքներով մեզ տրամադրել ժամանակ եւ մասնագիտական միջոցներ:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.–Ինչպէ՞ս դուք միացաք Հայ գրադարանավարների եւ արխիւագէտների Միջազգային միութեանը եւ ձեր ուղերձը մեր ընթերցողներին:
ԼՈՐԻ ՏԷՏԷԵԱՆ.- Ներկայում ես աշխատում եմ Լոս Անջելեսի արուեստի հեղինակաւոր հիմնարկներից մէկում: Մինչ այդ աշխատել եմ UC Berkeley եւ UCLA համալսարաններում, յատկապէս որտեղ նրանք ունեն հայկական նիւթերի հիանալի հաւաքածու: UCLA-ում է գտնւում Ամերի-կայում հայկական ձեռագրերի ամենամեծ հաւաքածուներից մէկը: Երբ աշխատում էի այնտեղ, ինձ շատ ոգեւորեցին այդ նիւթերը, եւ որոշեցի ներգրաւուել հայկական մշակութային ժառանգութեան պահպանման, տարածման գործում, եւ այստեղից էլ սկսուեց իմ ուղին:
Յորդորում եմ բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրուած են հայկական մշակութային ժառանգութեամբ եւ դրանց պահպանմամբ՝ կապ հաստատել մեզ հետ: Դուք կարող էք բաժանորդագրուել մեր տեղեկագրին եւ ստանալ նորութիւններ մեր գործունէութեան մասին: Այժմ մեր անդամները հիմնականում գրադարանավարներ են, արխիւագէտներ եւ որոշ գիտնականներ, սակայն մենք բաց ենք բոլորի համար, ում հետաքրքրում է մեր աշխատանքը, այդ թւում՝ լեզուաբաններ, տարբեր ոլորտների գիտնականներ, բոլոր նրանք, ովքեր ունեն նշուած աշխատանքների նպաստելու հմտութիւններ:
Ցանկանում եմ շնորհակալութիւն յայտնել մեր բոլոր անդամներին, եւ բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրութիւն են ցուցաբերում եւ մաս են դառնում մեր նախաձեռնութեանը: Մենք ունենք շատ նուիրուած անդամներ, ովքեր սիրով են գործում՝ այն համարելով իրենց կոչումը:
Հայ գրադարանավարների եւ արխիւագէտների միջազգային միութեան աշխատանքների մասին մանրամասների կարող էք ծանօթանալ https://iaala.org/ կայքում:
