Արցախի Հանրապետութիւնը Լուծարուած չէ. Այն Ստեղծուել է Համաժողովրդական Հանրաքուէի Արդիւնքում Եւ Չի Կարող Լուծարուել Մէկ Անձի, Կամ Որեւէ Կառոյցի Որոշմամբ

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ԱՐՑԱԽԻ ՄԱՐԴՈԻ ԻՐԱՒՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆ ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆԻ ԵՒ ՆԱԽԿԻՆ ՊԵՏՆԱԽԱՐԱՐ, ՕՄԲՈՒԴՍՄԵՆ, ՔԱՂԱՔԱԳԷՏ ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆԻ ՀԵՏ

Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

Արցախի Մարդու իրաւունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանեանն ու Արցախի նախկին պետնախարար, նախկին օմբուդսմեն Արտակ Բեգլարեանը  Լոս Անջելեսում էին Հայ իրաւաբանական միութեան հրաւէրով: Արցախցի գործիչները բացառիկ հարցազրոյց են տուել «Ասպարէզ»ին` մանրամասներ ներկայացնելով Արցախի եւ արցախահայերի ներկայի իրավիճակի շուրջ: Ամերիկահայ համայնքին Ստեփանեանն ու Բեգլարեանը նաեւ ուղերձ յղեցին` յայտարարելով, որ Արցախի էջը փակուած չէ, եւ Արցախի ժողովրդի հաւաքական իրաւունքների պաշտպանութեան պայքարում ակնկալում են Սփիւռքի հայրենակիցների աջակցութիւնը: «Ադրբեջանն ու Թուրքիան Հայաստանին ու հայ ժողովրդին համարում են յաւերժական թշնամի: Նրանք միայն Արցախի ժողովրդին չեն ցեղասպանել`այլ ամբողջ հայ ժողովրդին: Այո, արցախի ժողովուրդը առաջնային տուժող է, բայց մեզ չեն ցեղասպանել, որովհետեւ արցախցի ենք, այլ` որովհետեւ հայ ենք, եւ ապրում ենք հայկական բնօրրանում: Հետեւաբար, այս պայքարն ողջ  հայ ժողովրդի պայքարն է: Սա միայն Արցախի հարցը չէ, նաեւ` Հայաստանի, հայոց պետականութեան ու հայ ժողովրդի առաքելութեան իմաստի հարցն է: Հայ ժողովուրդը Սփիւռքում չի կարող արժանապատիւ ապրել, պահպանել ինքնութիւնը, ներդրում կատարել համաշխարհային քաղաքակրթութեան կեանքում, եթէ մենք մեր հայրենիքը կորցնենք: Ըստ այդմ, պէտք է պատրաստուենք երկարաժամկէտ պայքարի, միաւորուենք յստակ նպատակների շուրջ` համբերատար լինենք ռազմավարական, երկարատեւ պայքարի հարցում, որովհետեւ ճշմարտութիւնը, արդարութիւնը մեր կողմն է»:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Արցախի Հանրապետութեան լուծարման հրամանագիրը չեղարկելու մասին անուղղակի ամրագրուեց Հոկտեմբերի 19ին` Արցախի նախագահի  համաձայնագրով: Այնուամենայնիւ, նախագահ Շահրամանեանի կողմից այս մասին յստակ յայտարարութեան բացակայութիւնը շահարկումների առիթ է տուել: Կը խնդրէի պարզաբանում այս հարցի շուրջ:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Արցախի լուծարման շուրջ քննարկումները, մեկնաբանութիւնները վերջին շրջանում, եւ յատկապէս 2023 թուականի Սեպտեմբերից յետոյ, պարբերաբար շահարկուել են, եւ այժմ շատ լաւ առիթ է անդրադառնալու այդ հարցին, եւ յստակութիւն մտցնելու նաեւ ԱՄՆում բնակուող մեր հայրենակիցների համար: Նախ մի քանի յստակ կէտեր պէտք է նշեմ. Արցախի հանրապետութիւնը ստեղծուել է 1991թուականի Դեկտեմբերի 10ին կայացած համաժողովրդական հանրաքուէի արդիւնքով, որտեղ Արցախի բնակչութեան ճնշող մեծամասնութիւնը «այո» է ասել, եւ ստեղծել է պետութիւն: Ըստ այդմ, Արցախի Հանրապետութիւնը չի կարող լուծարուել մէկ անձի, կամ որեւէ կառոյցի որոշմամբ` լինի դա Արցախի նախագահ, կամ մէկ այլ պաշտօնեայ` յատկապէս, որ բաւականին խօսուել է այն պայմանների մասին, թէ ինչ իրավիճակում հրապարակուեց այդ տեղեկատուութիւնը, որ նման հրամանագիր է ստորագրուել: Կայ նաեւ զուտ իրաւական-տեխնիկական (գիտարուեստական) խնդիր` հրամանագիրը չի հրապարակուել, իսկ Արցախի նորմատիւ (օրինաչափական) իրաւական ակտերի (կանոններու) մասին օրէնքի համաձայն, հրամանագիրը ուժի մէջ է մտնում հրապարակման դէպքում: Ըստ այդմ, համադրելով բոլոր առկայ փաստերը, կարող եմ ամենայն պատասխանատուութեամբ յայտարարել, որ Արցախի Հանրապետութիւնը լուծարուած չէ:

ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ.- Արցախի Հանրապետութեան նախագահի կողմից վերոնշեալ հրամանագիրը ստորագրուել է անհատական եւ զանգուածային բռնութեան եւ ոչնչացման սպառնալիքի ներքոյ` ե՛ւ նախագահի, ե՛ւ պետական մի շարք պաշտօնեաների, ե՛ւ ամբողջ ժողովրդի հանդէպ այլ հնարաւոր նախայարձակումների եւ յանցագործութիւնների սպառնալիքի պայմաններում: ԼՂՀ նախագահն էլ,  2023 թուականի Նոյեմբերի 1ի իր հարցազրոյցում հրապարակային խոստովանեց, որ հրամանագիրը ստորագրուել է բռնութեան սպառնալիքի ներքոյ: Իրաւաբանութեան ոլորտում բոլորը գիտեն, որ բռնութեան սպառնալիքի ներքոյ ստորագրուած ոչ մի փաստաթուղթ վաւեր չէ` չհաշուած միւս հանգամանքները, օրինակ, որ նախագահը չի կարող հանրապետութիւն լուծարել, որ դա նորմատիւ իրաւական ակտերի պայմանների չէր համապատասխանում, եւ այլն:    
Այդ հրամանագիրն իրականում իրաւական արժէք չունէր: Դրա գլխաւոր բացասական արժէքը տեղեկատուական-քաղաքականն էր, եւ դրա համար ես ինքս էլ պնդել եմ, որ նախագահը պէտք է հրապարակային կերպով յայտարարի, որ այս հրամանագիրն այլեւս ուժի մէջ չէ, եւ նոր հրամանագրով չեղարկուի նախորդ հրամանագիրը: ԱՀ նախագահը յայտարարել է, որ իրաւական դաշտում չկայ նման փաստաթուղթ, որն Արցախի հանրապետութիւնը կարող է լուծարուած համարել, հետեւաբար, Յունուարի մէկից յետոյ էլ ԱՀ կառավարութիւնը շարունակում է գործել:

Սակայն, ըստ իս, էականն այն է, թէ Յունուարի մէկից յետոյ ԱՀ պետական մարմինները կգործե՞ն, թէ՞ ոչ: Եւ այդ գործունէութիւնը չպէտք է լինի միայն ոչ հրապարակային, նաեւ`որոշ չափով հրապարակային, որովհետեւ դա քաղաքական-տեղեկատուական նշանակութիւն ունի, եւ խորհրդանշական կերպով ասած, ԱՀ պետական մարմինները պարբերաբար պէտք է կենդանութեան նշաններ ցոյց տան:

Այժմ նրանք շատ զգուշաւոր են, եւ դատելով,  թէ ինչ պայմաններում են գործում` ՀՀ եւ Ադրբեջանի իշխանութիւնների տարբեր ճնշումների ներքոյ, հասկանում եմ այդ տրամաբանութիւնը, բայց չեմ կիսում, եւ կը ցանկանայի, որ նրանք աւելի համարձակ ու վճռական լինեն: Նրանց գործունէութիւնն առաջնահերթօրէն պէտք է արտաքին քաղաքական հարթակում լինի` յստակ արձանագրութիւններ, յայտարարութիւններ, կոչեր, պահանջներ, նոյնիսկ` իրաւական գործընթացներ, որոնք Արցախի պետական մարմինները պէտք է իրականացնեն: Պատճառներից մէկն էլ, որ չեն կարողանում լիարժէք գործել` ԱՀի պաշտօնեաների գործունէութեան համար անհրաժեշտ միջոցների բացակայութիւնն է. ներկայում նրանք աշխատում են  հասարակական հիմունքներով: Վաղ թէ ուշ այդ պաշտօնեաներն ընդհանրապէս կը հեռանան` գոյատեւման համար անհրաժեշտ աշխատանք գտնելու: Այս պարագայում, եթէ շատ արագ, յատկապէս Սփիւռքը չմոբիլիզացուի (զօրաշարժի չենթարկուի), եւ Արցախի առանցքային պետական մարմինների համար` առաջնահերթօրէն Մարդու իրաւունքների պաշտպանի, Արտաքին գործերի նախարարութեան, ԱԺ, նախագահի ինստիտուտի (հիմնարկութեան) համար գոնէ նուազագոյն կայուն ռեսուրս (միջոց) չապահովուի` այս մարմինները շուտով չեն կարող նոյնիսկ այն գործունէութիւնը ծաւալել, ինչը հիմա են ծաւալում: Հետեւաբար, այս ուղղութեամբ Սփիւռքն անելիք ունի:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Արցախի պետական ո՞ր գերատեսչութիւններն են ներկայում գործում, եւ ի՞նչ աշխատանք են իրականացնում:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Արցախի սոցիալական (ընկերային) հարցերի նախարարութիւնը, որ բազմաթիւ տուեալների է տիրապետում, Հայաստանում տեղակայուած արցախցիներին օգնում է տարբեր կարգի, այդ թւում օրինակ կենսաթոշակների հարցում` տեղեկատուութիւն տրամադրելով, որ կարողանան ներկայացնել` ՀՀ  կառոյցներին: Օմբուդսմենի գրասենեակն ուղղորդում է մարդկանց տարաբնոյթ խնդիրների դէպքում դիմելու համապատասխան կառոյցների, նրանց հարցերը բարձրաձայնում է հայաստանեան տարբեր կառոյցներում: Ընդունելութիւն իրականացնում է նաեւ Արցախի Հանրապետութեան նախագահը, ֆինանսական որոշակի դեռ չկարգաւորուած հարցերով զբաղւում է Արցախի պետնախարարը: Կան նախարարութիւններ եւ գերատեսչութիւններ, որ ստեղծուած իրավիճակով պայմանաւորուած գործառոյթներ չունեն եւ չեն էլ կարող ունենալ, սակայն այս դէպքում պէտք է յստակ լինի, որ եթէ անգամ այդ կառոյցների առօրեայ գործունէութեան բովանդակութիւն չլինի, իրենց որպէս կառոյցներ պէտք է պահպանենք` թէկուզ միայն թղթի վրայ, որովհետեւ նրանց գոյութիւնը նաեւ այն խորհրդանիշն է, ցուցիչն է, որ Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքի համար պայքարը չի մարել, ինքնորոշուած Արցախ վերադառնալու ձգտումը, յոյսը չի մարել:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայաստանի կառավարութիւնն ինչպէ՞ս է վերաբերւում Արցախի կառավարութեան գործունէութեանը:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Գաղտնիք չէ, որ ցաւօք սրտի, Հայաստանի Հանրապետութիւնը, ինչպէս հնչում է տարբեր պաշտօնեաների կողմից, Արցախի, Արցախի պետական հաստատութիւնների գոյութիւնը համարում է սպառնալիք ՀՀ ազգային անվտանգութեանը: Սա իմ, մեր գնահատմամբ աբսուրդային (անհեթեթ) դիրքորոշում է, պարտուողական մօտեցում է: Չի կարելի ազգային գաղափարներն ուղղակի անտեսել: Երբեմն մեզ իրատեսութեան կոչեր են անում, բայց դա երբեմն հաւասարազօր է հայրենադաւաճանութեան, այսինքն, նրանց թւում է, որ երեք-չորս ամիս յետոյ արցախցիները պէտք է իրենց հայրենիքի մասին մոռանան եւ չխօսեն, սակայն այդպէս միանշանակ չի լինելու:

Խոչընդոտներ երբեմն լինում են ԱՀ պետական կառոյցների գործունէութեան նկատմամբ, բայց միաժամանակ, մի շարք հարցերում համագործակցութիւն կայ: Օրինակ, տեղեկութիւնների փոխանակման, կամ ինչ-որ ծրագրերի մշակման ժամանակ մեզնից խորհուրդներ հարցնում են: Խնդիրը հիմնականում նրանում է, որ  ՀՀ իշխանութիւնների կողմից Արցախի հարցը տեղափոխել է ամբողջութեամբ հումանիտար (մարդասիրական) դաշտ, անտեսւում է Արցախի քաղաքական սուբյեկտայնութեան (ենթակայականութեան), Արցախի ժողովրդի քաղաքական ներկայացուածութեան որեւէ հնարաւորութիւն, եւ մեզ տրուող պատասխանն այն է, որ կը փորձեն լուծել փախստականների հարցերը:

ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ.- Ես կարծում եմ, որ Արցախի կառավարութեան գոյութեան  մասին ՀՀ իշխանութիւնների մտածելակերպն է սպառնալիք Հայաստանի եւ  ողջ հայ ժողովրդի ազգային անվտանգութեանը: Եւ նոյն այդ մարդիկ, ովքեր խօսում են ազգային անվտանգութեան մասին, չպէտք է մոռանան, թէ ազգայինը ինչ է նշանակում: Միգուցէ մի օր կ՛ասեն պետական կամ քաղաքացիական անվտանգութիւն, բայց ազգայինն այն նոյն էութիւնն է, յատկապէս Հայաստանի նման երկրի պարագայում, երբ ազգի 70 տոկոսը դրսում է, իսկ 30 տոկոսը հայրենիքում է: Տուեալ պետութիւնը չի կարող ազգային չլինել, պարտաւոր է ազգային լինել, եւ պէտք է ստանձնի ազգային պատասխանատուութիւն նաեւ ՀՀ ֆորմալ (պաշտօնական) տարածքից դուրս գտնուող հայ ժողովրդի հանդէպ, եւ ՀՀ տարածքից դուրս գտնուող հայրենիքի մնացած հատուածների նկատմամբ, այս պարագայում բուն Արցախի:

Այս համատեքստում է նաեւ ՀՀ իշխանութեան կողմից վերջերս շահարկուող հայրենիք-պետութիւն վնասակար թէզն ու դրա շուրջ հրահրուող հանրային քննարկումները: Չպէտք է թողնել, որ ուլտրաազատական (ծայրայեղ ազատական) այս բանավէճը տիրապետի` հայրենիքը դիտարկելով միայն քաղաքացիական իրաւունքների տեսքով ու շրջանակներում: Այլ պէտք է դիտարկել առաւել ազգային կոնտեքստում` հաշուի առնելով, որ ՀՀն մշտապէս եղել է ազգային պետութեան հայեցակարգով, եւ այդպէս էլ հիմնադրուել է` 1918 թուականին եւ նաեւ 1991 թուականին: Այո՛, ազգային պետութիւնը հայրենիքի միջուկն է, պետական շահերն ազգային շահերի միջուկն են, բայց դա չի նշանակում, որ պետական շահերից ու պետութեան սահմաններից անդին չկայ ազգային շահ, եւ չկայ հայրենիք: Կայ ազգային շահ, եւ կայ հայրենիք, ի դէպ, որոնք սպասարկում են նոյն պետութեանն եւ պետական շահին: Այսինքն, այնպէս չէ, որ պետութեան սահմաններից դուրս հայրենիքով կամ ազգային շահերով զբաղուելը հակասում է պետական շահերին:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայաստանի իշխանութիւնները, միաժամանակ խաղաղութեան համաձայնագիր կնքելու բանակցութիւններ են վարում Ադրբեջանի հետ, որտեղ  Արցախի հարցին անդրադարձ չկայ: Ի՞նչ հետեւանքներով է յղի այս մօտեցումը:

ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ.- Այսպէս կոչուած խաղաղութեան համաձայնագիրը, իսկ ըստ էութեան` Հայաստան-Ադրբեջան յարաբերութիւնների կարգաւորման հնարաւոր փաստաթուղթը, ե՛ւ Ադրբեջանը, ե՛ւ կարծես թէ Հայաստանի իշխանութիւններն ու  միջնորդ երկրների մի մասը ցանկանում են դարձնել Ղարաբաղեան հակամարտութեան եւ Արցախի հանդէպ մեր պահանջատիրութեան դագաղի վերջին մեխը: Դրանով նրանք կը փակեն Արցախի հանդէպ մեր հաւաքական իրաւունքների պայքարը, եւ հայ ժողովրդի մօտ յոյսը, որ երբեւէ հնարաւոր կը լինի արդարութիւնը վերականգնել, եւ Արցախի ժողովրդին վերադարձնել իր բնօրրան: Այս տեսանկիւնից, շատ կարեւոր է, որ նոյն համաձայնագիրը, եթէ դա իհարկէ ստորագրուի, որովհետեւ ես հակուած եմ այն մտքին, որ չի ստորագրուելու, որովհետեւ Ադրբեջանին փաստաթուղթ պէտք չէ, Ադրբեջանին պէտք է գործընթացը, որի ընթացքում նա փուլ առ փուլ ստանում է իր բոլոր ուզածները, եւ վերջում փաստաթղթի կարիք էլ չունենայ: Եթէ այնուամենայնիւ, նման փաստաթուղթ ստորագրուի, ի թիւս այլ հարցերի, պէտք է  հասցէագրի առնուազն երեք հիմնական հարց:

Առաջին, Արցախի ժողովրդի հնարաւորինս արագ հաւաքական վերադարձը Արցախ: Երկրորդ, Արցախի ժողովրդի անվտանգ եւ արժանապատիւ կեանքը Ացախում, որը մի քանի պարտադիր նախապայման է ենթադրում` ա) Ադրբեջանական տիրապետութեան բացառում, բ) Ինքնակառավարման կամ միջազգային կառավարման համակարգ, օրինակ` ՄԱԿի, գ) Արցախի անվտանգութեան միջազգային երաշխիքներ իր տարբեր բաղադրիչներով, դա կարող են լինել ՄԱԿի խաղաղապահ զօրքեր, տարածքների ապառազմականացում, Ադրբեջանի հանդէպ յստակ անվտանգային ռազմական վերահսկողութիւն եւ մի շարք այլ գործիքակազմեր:

Երրորդ թեման, որից խուսափում են, եւ որին չեն անդրադառնում այս հնարաւոր համաձայնագրում` Ադրբեջանում հակահայ ատելութեան համակարգի ոչնչացումն է, կամ ապանացիֆիկացումը, որովհետեւ հակամարտութեան, տարածաշրջանում եղած միջազգային յանցագործութիւնների, այդ թւում` ցեղասպանութեան, մարդկութեան դէմ պատերազմական յանցագործութիւնների գաղափարախօսական հենքն ու հիմնական պատճառն այս ատելութեան համակարգն է: Եթէ սա չոչնչացուի, նոր յանցագործութիւններ են լինելու, տարածաշրջանում երկարատեւ եւ կայուն խաղաղութիւն չի լինելու:

Եթէ այս երեք հիմնական հարցերին անդրադարձ չեղաւ, ապա հայ ժողովուրդը չի համակերպուելու այս ստատուս քուոյի (հաստատուած վիճակ) հետ, բնական կերպով ռեւանշ (վրէժ) է պահանջելու, եւ վաղ թէ ուշ այդ ռեւանշի գործողութիւնները տեղի են ունենալու: Միջազգային հանրութիւնը չպէտք է, որ սրանով հետաքրքրուած լինի, այլ` երակարաժամկէտ խաղաղաւթեամբ, որը պահանջում է արդարութիւն եւ հաշտեցում, եւ իմ նշած պայմանները վերաբերում են դրան: Եթէ Հայաստանը այս պայմաններն առաջադրեց այդ համաձայնագրում, բնականաբար, ստացւում է, որ Հայաստանը կրկին քաղաքական պատասխանատուութիւն է ստանձնում Արցախի ժողովրդի հաւաքական իրաւունքների եւ շահերի հանդէպ: Եթէ ՀՀն չի ստանձնում, ապա լինում է ինչպէս հիմա է` իշխանութիւնները պատասխանատուութիւն են ստանձնում միայն անհատական իրաւունքների պաշտպանութեան մասով միայն ՀՀ տարածքում, այսինքն` հումանիտար, սոցիալական հարցեր, եւ ոչ աւելին:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Տեղահանուած արցախցիների հարցով մտահոգութիւնների թւում է Հայաստանում նրանց կարգավիճակի հարցը: Փախստական, թէ՞ քաղաքացի: Իրաւական այս երկու կարգավիճակներն ենթադրում են իրաւունքների եւ պարտականութիւնների տարբեր ծաւալներ, ո՞րն է նախընտրելի ըստ ձեզ:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Շատ բարդ հարց է, որովհետեւ միանշանակ չեմ կարող ասել, թէ արցախցիների համար որն է ճիշդ` քաղաքացիութիւն ստանալը, թէ՞  փախստականի կարգավիճակը: Ես կարծում եմ, որ փախստականի կարգավիճակի առկայութիւնը զուտ միջազգային դաշտում, վերադարձի իրաւունքի, փոխհատուցման հարցերում աւելի ճիշդ որոշում է: Սակայն պէտք է հաշուի առնել, որ արցախցիները մշտապէս ունեցել են ՀՀ անձնագիր, եւ իրենց համարել են ՀՀ քաղաքացիներ: Այս դէպքում մօտեցումը նրբանկատ պէտք է լինի` մարդկանց պէտք է հասկացնել, պատրաստել, եւ ոչ թէ մէկ օրում ուղղակի համարել փախստական, որպէսզի մարդկանց գիտակցութեան մէջ էլ նստի, թէ ինչու համար է դա արւում: Օրինակ, այժմ, երբ դիմում ես փախստականի վկայական ստանալու համար, դիմումի մէջ նշուած է հետեւեալ նախադասութիւնը` «յայտարարում եմ, որ չեմ հանդիսանում որեւէ երկրի քաղաքացի»: Ես ինքս երբ դիմել եմ դա ստանալու, իմ համար շատ բարդ էր այդ նախադասութեան ներքոյ ստորագրելը, այդ պատճառով, ես տող եմ աւելացրել` նշելով, որ ինձ համարում եմ ՀՀ եւ Արցախի Հանրապետութեան քաղաքացի, ինչը թոյլատրելի է: Ես մի քանի անգամ բարձրացրել եմ հարցը, որ միգուցէ այդ նախադասութիւնն ընդհանրապէս հանուի տեքստից (բնագիրէն), բայց օրէնսդրական պահանջ է, որ պէտք է յայտարարես, որ չես հանդիսանում որեւէ երկրի քաղաքացի, որ փախստականի կարգավիճակում ես: Իրաւունքների պաշտպանութեան տեսանկիւնից, փախստականի կարգավիճակը շատ աւելի խոցելի պաշտպանութիւն է իրենից ենթադրում, քան քաղաքացին, եւ շատ աւելի քիչ իրաւունքներ է տալիս քան քաղաքացուն`յատկապէս քաղաքական իրաւունքների մասին եմ խօսում:

Արցախցիները ընտրելու կամ ընտրուելու իրաւունք չեն ունենալու առնուազն մինչեւ քաղաքացիութիւն ձեռք բերելը: Իսկ պահանջատիրութեան տեսանկիւնից, կարելի է այս պահի դրութեամբ ունենալ այդ տուեալների շտեմարանը, նրանց տրամադրել փախստականի կարգավիճակը, բայց միաժամանակ աշխատել նրանց քաղաքացիութիւն շնորհելու, եւ քաղաքացիութիւնից բխող իրաւունքների ապահովման համար, ընդ որում՝ հաշուի առնելով, որ քաղաքացի դառնալուց յետոյ, անձիք չպէտք է զրկուեն սոցիալական եւ հումանիտար աջակցութիւնից: Շատ յաճախ նաեւ դա է խոչընդոտ հանդիսանում, եւ մարդիկ չեն ուզում յանձնել իրենց անձնագիրը` մտածելով, որ դա կարող է նրանց զրկել նախ վերադարձի հնարաւորութիւնից, երկրորդ` սոցիալական աջակցութիւնից, եւ երրորդը` հոգեբանական հանգամանքն է, որ դրանով իրենք հրաժարւում են Արցախից:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Արցախի Մարդու իրաւունքների պաշտպանի գրասենեակն իրականացնո՞ւմ է փախստականների խնդիրների հաւաքագրում եւ ներկայացում միջազգային ատեաններում:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Իրաւակազմակերպական տեսանկիւնից Արցախի օմբուդսմենի գրասենեակը բաւականին դժուարին իրավիճակում է, եւ այդ պատճառով մենք ուղիներ ենք որոնում, օրինակ` մեր գրասենեակին կից ունենալ հասարակական կազմակերպութիւններ, որ հնարաւոր լինի առաւել ազատ աշխատել ՀՀում, եւ շփում ունենալ միջազգային կազմակերպութիւնների հետ: Մենք պարբերաբար հարցեր ենք բարձրաձայնում Հայաստանի օմբուդսմենի գրասենեակի առաջ, բայց ես կարծում եմ, որ մեր խնդիրների առաջնային բարձրաձայնումը մեր կողմից նաեւ պէտք է լինի: Վստահ եմ, որ համապատասխան գործիքները ստեղծելու պարագայում որեւէ խնդիր չի լինի, քանի որ միջազգային դերակատարների կողմից հետաքրքրութիւն կայ մեզ հետ շփուելու, խօսելու արցախցիների խնդիրների մասին: Հաղորդակցութիւն միջազգային ներկայացուցիչների հետ իհարկէ կայ` ես պարբերաբար հաւաքագրում եմ դիմումներ մեր քաղաքացիներից, կազմում եմ փաթեթներ, եւ այդ դիմումները յանձնում եմ Հայաստանում հաւատարմագրուած տարբեր կազմակերպութիւնների, եւ արձագանգ լինում է, երբեմն էլ` դիմումատուների մասնակցութեամբ հանդիպումներ են լինում: Այս խողովակը մենք շարունակում ենք օգտագործել` մեր ժողովրդի խնդիրները նաեւ միջազգային դերակատարների առաջ բարձրաձայնելու համար:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Որո՞նք են այսօր արցախցիների առաջնահերթ խնդիրները:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Հայաստանում գտնուող արցախցիների խնդիրները մի քանի դաշտում կը դասակարգէի: Առաջնահերթը` սոցիալական, հումանիտար բնոյթի խնդիրներն են, որոնք պէտք է կարողանանք ներկայացնել Սփիւռքի կազմակերպութիւններին եւ միջազգային կառոյցներին: Արցախցիները Հայաստանում յայտնուել են տասը ամսուայ շրջափակումից յետոյ, այսինքն, այն խնայողութիւնները, որ ունեցել են, շրջափակման սարսափելի տասը ամիսների ընթացքում սպառել են, մինչդեռ մարդիկ Երեւանում կամ մարզերում, ստիպուած են բարձր արժէքով տներ վարձել: Միաժամանակ, աշխատանք գտնելու խնդիր ունեն, եւ գտնելիս էլ` աշխատավարձը ցածր է, որովհետեւ բարձր վարձատրուելու համար բարձր որակաւորում է պէտք, որը շատերը չունեն: Սոցիալական խնդիրը սուր է բազմազաւակ ընտանիքների դէպքում, յատկապէս կերակրողին կորցրած ընտանիքների պարագայում, եւ առհասարակ` տեղահանուածների 80 տոկոսը վատ սոցիալական վիճակում է: ՀՀ կառավարութեան կողմից տրուող աջակցութիւնները` 40 հազար դրամ վարձակալութեան համար, եւ 10  հազար դրամ կոմունալ (համայնական, համայնքային) ծառայութիւնների համար բաւարար չեն, եւ դեռ պարզ չէ, թէ դա երկարաժամկէտ է, թէ ոչ, որովհետեւ որոշումը հաստատուել է վեց ամսուայ համար եւ սպառւում է Ապրիլին: Բացի այդ, չեմ կարող ասել, որ դա կարիքների հիման վրայ ձեւաւորուած աջակցութիւն է, որովհետեւ եթէ չլինեն Սփիւռքի տարբեր կազմակերպութիւնների եւ անհատների կողմից արցախցիներին տրուող աջակցութիւնը` յատկապէս բարձր խոցելիութիւն ունեցող ընտանիքներին, ապա այդ մարդիկ ուղղակի սովի եւ աղքատութեան եզրին են: Եւ այս առումով կարեւորում եմ արցախցիներին ուղիղ աջակցութեան տրամադրելու ճանապարհը:

Երկրորդը` իրաւական բնոյթի հարցերն են, եւ պայմանաւորուած են փախստականի կարգավիճակից բխող կարիքներով: Այս խնդիրները ներկայացրել եմ հայաստանեան տարբեր կառոյցներին, որոնք նշում են, որ կը բարելաւեն վիճակը, բայց ես դեռ շօշափելի առաջընթաց չեմ նկատել: Եւ երրորդ խնդիրը, որ յաճախ բախւում ենք` հոգեբանականն է. ցաւով պէտք է նշեմ, որ խտրականութեան կամ կարծրատիպային որոշակի դրսեւորումներ են արցախցիների նկատմամբ, որոնք երբեմն շատ են խոցում առանց այն էլ հոգեբանօրէն քայքայուած վիճակում գտնուող տեղահանուած արցախցիներին: 

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Արցախ վերադարձի մասին արցախցիներն ի՞նչ դիրքորոշում ունեն: Վերադարձի ուղղութեամբ ի՞նչ քայլեր է իրականացնում Արցախի կառավարութիւնը, եւ ի՞նչ կարգավիճակով ու պայմաններով էք պատկերացնում վերադարձը: 

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Կարող եմ ամենայն պատասխանատուութեամբ ասել, որ ես չեմ հանդիպել այս ընթացքում որեւէ արցախցու, որ չցանկանայ վերադառնալ: Աւելին, այն մարդիկ, ովքեր շրջափակման վերջին օրերին բաւականին ծանր հոգեբանական վիճակում յաճախ նաեւ ինձ էին դիմում` պահանջելով հումանիտար միջանցք երեխաներին հանելու համար, այդ նոյն մարդիկ հիմա երբ գալիս են մեր գրասենեակ եւ հարցնում վերադառնալու հնարաւորութիւնների մասին: Բոլորը ցանկանում են վերադառնալ, արցախցին չի հրաժարուել իր հողից, եւ սա 99 տոկոս արցախահայերի կարծիքն եմ արտայայտում:

Ինչ վերաբերում է վերադարձի իրաւունքի ուղղութեամբ իրաւական գործընթացին, ՄԱԿի արդարադատութեան  միջազգային դատարանի կողմից եւս յիշատակուել է անվտանգ վերադարձի իրաւունքը, հնարաւորութիւնը: Սակայն ցաւօք, գործ ունենք մի պետութեան հետ, որն իրաւունք եւ օրէնք, օրինականութիւն, մարդու իրաւունքներ որեւէ ձեւով չի յարգում, եւ նաեւ չի վախենում իր հեղինակութեան վնասուելուց: Այսինքն, Ադրբեջանը, որպէս բռնապետական երկիր անում է ուղղակի  այն, ինչ-որ ճիշդ է համարում` առանց հաշուի առնելու միջազգային իրաւունքը, եւ այդ պայմաններում, միջազգային իրաւական գործիքակազմն անզօր է Ադրբեջանին որեւէ բան պարտադրել, եւ շատ աւելի կարող է գործել քաղաքական եւ ռազմական ճնշման գործիքակազմը` քան իրաւական ճնշման:

Ձեր հարցի միւս բաղադրիչը` կարգավիճակ եւ պայմաններ: Մենք այս ընթացքում էլ, եւ դեռ շրջափակման ժամանակ էլ շեշտադրել ենք անվտանգային  յստակ պայմաններ, այսինքն` միջազգային ներկայութեամբ եւ երաշխաւորութեամբ անվտանգ ապրելու հնարաւորութիւն, որը նշանակում է բացառել Ադրբեջանի վերահսկողութիւնն այդ տարածքների նկատմամբ, ադրբեջանական ոստիկանական կամ զինուած ուժերի առկայութիւնն Արցախի տարածքում, որն ուղիղ սպառնալիք է արցախցիների համար: Շատերը կարող են սա համարել անիրատեսական ձգտում, բայց որեւէ մէկը չի կարող հերքել, որ մարդիկ ունեն վերադառնալու եւ իրենց սեփականութիւնը տնօրինելու իրաւունք, եւ ըստ այդմ էլ` եթէ կայ ազնիւ հետաքրքրութիւն դա ապահովելու, ապա առնուազն միջազգային թէկուզ միջանկեալ կարգավիճակով, արցախցիները պէտք է հնարաւորութիւն ունենան վերադառնալու, ինչը կրկնեմ, որ պէտք է բացառի ադրբեջանական որեւէ ուժային ներկայութիւն Արցախի տարածքում, կամ որեւէ խորհրդանիշների կիրառում: Այսինքն, եթէ Արցախը չի ունենում զինուած ուժեր, ուրեմն պէտք է լինեն միջազգային ռազմական կամ խաղաղապահ ուժեր, որոնք կ՛ապահովեն արցախցիների անվտանգութիւնը: Մենք փորձում ենք իրատեսութիւնը չկորցնել, բայց խօսել այն նուազագոյն պայմանների մասին, որի դէպքում վերադարձն իրատեսական կը լինի:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Բաքւում պատանդառուած են նաեւ Արցախի ռազմաքաղաքական գործիչներ: Կա՞պ կայ նրանց հետ, եւ ի՞նչ աշխատանքներ է ԱՀ կառավարութիւնն իրականացնում բանտարկեալներին ազատագրելու ուղղութեամբ:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Մեր համար ամենակարեւոր թեմաներից է մեր պատանդների հարցը: Իրաւական պաշտպանութեան առումով գործընթաց կայ, որն իրականացւում է Մարդու Իրաւունքների Եւրոպական Դատարանում (ՄԻԵՏ), որտեղ ներկայացուած են հայցեր, եւ դատարանն Ադրբեջանին պարտաւորեցրել է ժամանակ առ ժամանակ տեղեկութիւններ փոխանցել պատանդառուած անձանց առողջապահական իրավիճակի, պահպանման պայմանների վերաբերեալ: Իհարկէ, հաշուետուողականութեան բացակայութեան պայմաններում, չենք կարող համոզուած լինել արդեօք Ադրբեջանի տրամադրած տեղեկութիւնները համապատասխանո՞ւմ են  իրականութեանը, թէ ոչ: Ցաւօք չունենք գործիքներ` նպաստելու, որ իրական, օբյեկտիւ (առարկայական) տեղեկատուութիւն ստանանք: Տեղեկացուած եմ, որ պատանդներն իրենց հարազատների հետ հեռախօսազրոյցներ են ունենում, բայց պարզ է, որ դրանք լսւում են, եւ մեծ հաշուով, այս ճանապարհով էլ, օբյեկտիւ տեղեկատուութիւն ունենալ հնարաւոր չէ: Իրաւական դաշտում գործընթացը հիմնականում ՄԻԵՏն է:

Մի քանի օր առաջ հայ ռազմաքաղաքական գործիչների կալանքը երկարաձգուեց եւս չորս ամսով, եւ ես կարծում եմ, որ առանց քաղաքական ուժեղ ճնշման, Ադրբեջանը չի արձակելու մեր պատանդներին: Այսօր ականատես ենք, որ Ադրբեջանում թափ է առնում իրենց իսկ լրագրողներին, քաղաքական ակտիւիստիներին (գործիչները) բանտարկելու եւ ազատ խօսքը լռեցնելու միտումը, եւ այս ֆոնին (խորքով), յոյս ունենալ, որ կարճաժամկէտ ապագայում, Արցախի ռազմաքաղաքական գործկչներին ազատ կ՛արձակեն, համոզուած չեմ, եթէ ուժեղ ճնշում չլինի: Այս հարցում կարեւորում եմ նաեւ ԱՄՆ դերը:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Արցախում ադրբեջանցիների կողմից վանդալիզմի է ենթարկւում մեր պատմամշակութային, հոգեւոր ժառանգութիւնը: Իրավիճակը վերահսկելու եւ պաշտպանութիւն իրականացնելու ուղղութեամբ գործողութիւններ իրականացւո՞ւմ են:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Մեր ներկայութեան անհնարինութիւնն Արցախում, մեզ զրկում է հնարաւորութիւնից անմիջական տեղեկութիւններ ստանալու Ադրբեջանի կողմից իրականացուող վանդալիզմի, պղծման, կամ մեր մշակութային ժառանգութիւնը ոչնչացնելու վերաբերեալ: Հիմնական աղբիւրը ադրբեջանական օգտատէրերից ստացուող տեսանիւթերն ու լուսանկարներն են, որոնք ի տարբերութիւն նախորդ տարիների, հիմա շատ աւելի քիչ են, որովհետեւ դա էլ է վերահսկւում Ադրբեջանական յատուկ ծառայութիւնների կողմից: Միւս տարբերակը, որոշակի կենտրոններն են,  որ արբանեակային վերահսկողութիւն են իրականացնում եւ պարբերաբար, փոփոխութիւններ նկատելու պարագայում դրանց մասին բարձրաձայնում են: Ցաւով պէտք է ասեմ, որ միջազգային, օրինակ` ԵՈՒՆԵՍՔՕի մեխանիզմները (գործիքակազմերը), որ ստեղծուել էին հակամարտութիւնների պարագայում միջազգային մոնիթորինգ (հսկողութիւն) կամ պաշտպանութիւն իրականցնելու նպատակով`մեր պարագայում չեն գործում:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Արցախում արցախցիներ մնացե՞լ են: Մտահոգիչ լուրեր կան, որ տեղահանուած մեծ թուով արցախցիներ արտագաղթել են Հայաստանից:

ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ.- Իմ տեղեկութիւններով, Արցախում այսօր կայ քսանմէկ հոգի, որոնց մի մասն ազգութեամբ ռուս են: Հայերի հիմնական մասը միայնակ տարեցներ են եւ  հոգեկան, մտաւոր խնդիրներ ունեցող անձիք:

Կը ցանկանայի անդրադառնալ նաեւ Արցախի ժողովրդի այն թուաքանակին, որ ցեղասպանութեան է ենթարկուել, եւ այդ թիւը 150 հազար է, ոչ թէ հարիւր կամ հարիւր քսան հազար: Արցախում մինչ 2020թ. թուրք-ադրբեջանական ագրեսիան (յարձակումը) ապրում էր 150,000 անձ, իսկ մինչ շրջափակումը` գրեթէ հարիւր քսան հազար բնակիչ, որոնցից մի քանի հազարը շրջափակման ընթացքում լքել են Արցախը, իսկ տեղահանման ժամանակ եղել է շուրջ 110 հազար մարդ: Միւսները  գտնւում էին ՀՀում, կամ արտագաղթել էին, բայց շարունակում են մնալ Արցախի Հանրապետութեան քաղաքացի, այսինքն`30-40 հազարը, որոնցից ճնշող մեծամասնութիւնը տեղահանուել է 2020 թուականի պատերազմի հետեւանքով: Հետեւաբար, այս մարդիկ քանի որ չեն կարողանում վերադառնալ հայրենիք, նշանակում է որ ենթարկուել են ցեղասպանութեան, քանի որ ամբողջովին կտրուել են իրենց կենսական շահերի միջավայրից, ժխտուել են, կորցրել են սեփականութիւնը, մշակութային ժառանգութիւնը, բնական ռեսուսրները, հոգեւոր, նիւթական եւ ոչ նիւթական ժառանգութիւնը:

Տարբեր թուեր են հնչում, թէ քանի արցախցի է արտագաղթել ՀՀից տեղահանումից յետոյ, եւ ըստ տարբեր փորձագիտական հաշուարկների` մօտ 15ից 20 հազար: Մեկնածներից ոմանք վերադարձել են, եւ այդ թիւն այսօր տատանւում է տասը հազարի սահմաններում` կրկին ըստ ոչ-պաշտօնական հաշուարկների: Պէտք է հաշուի առնել, որ գարնանը արտագաղթողների թիւը կարող է կտրուկ աճել, յատկապէս Ապրիլին, երբ Հայաստանի Հանրապետութեան կողմից տրուող սոցիալական երաշխիքները կամ կը վերանան, կամ կը նուազեն, ինչը նշանակում է, որ մարդիկ աւելի վատ սոցիալական վիճակում են յայտնուելու: 

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայաստանը Փետրուարի մէկից միացաւ Հռոմի ստատուտին (կանոնադրութեան), ինչը հնարաւորութիւն է միջազգային քրէական դատարանում յանցագործութեան մասին հայցեր ներկայացնել Ադրբեջանի դէմ: Արցախի կառավարութիւնը պատրաստուո՞ւմ է դիմել ՀՀ կառավարութեանն այս հարցում նախաձեռնողական լինելու:

ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ.- Չեմ կարող Արցախի կառավարութեան փոխարէն ասել, բայց անիմաստ է դիմելը, քանի որ ՀՀ կառավարութեանը դիմելու դէպքում էլ արդիւնք չի լինելու: Արցախի պաշտօնեաները, գործիչները, Արցախի ճակատագրով մտահոգ, արցախասէր հայերը լաւ կը լինի, որ գտնեն այլ օտար երկրներ, ազդեցիկ հայկական եւ միջազգային կազմակերպութիւններ, որոնք նման դիմումներ կը ներկայացնեն, միջազգային քրէական դատարան: Բացի դրանից, լաւ կը լինի, որ նաեւ հիմնադրամներ ձեւաւորուեն`ֆինանսաւորելու այդ գործունէութիւնը:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք տեսնում Սփիւռքի առաւել գործնական աջակցութիւնն արցախցիներին:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Սփիւռքի աջակցութիւնն երեք հիմնական ուղղութեամբ եմ տեսնում: Առաջինը` կարճաժամկէտ մարդասիրական աջակցութիւն յատկապէս բարձր խոցելիութիւն ունեցող ընտանիքներին: Երկրորդ, որոշակի ծրագրերի գործարկում, որոնք կը զարգացնեն արցախցիների հմտութիւնները, գիտելիք կը փոխանցեն, եւ նրանց աւելի մրցունակ կը դարձնեն հայաստանեան տարբեր շուկաներում, եւ երրրորդը` աջակցութիւն արցախցիների անհատական քաղաքական եւ իրաւունքների պաշտպանութեամբ զբաղուող կազմակերպութիւններին:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Գլենդելի քաղաքային խորհրդի նիստում ներկայացուեց Արցախի վերաբերեալ բանաձեւ, որ անդրադառնում է մարդկային խախտուած իրաւունքներին եւ դրանց վերականգնման անհրաժեշտութեանը, վերադարձի իրաւունքին: Որպէս նախադէպ,  ի՞նչ նշանակութիւն ունի այս օրինագիծը:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Գլենդելի քաղխորհրդում ներկայացուած բանաձեւի առիթով շնորհակալութիւն ենք յայտնում նախաձեռնողներին: Բովանդակութիւնը բաւական ընդգրկուն է, եւ բանաձեւումները բաւականին թիրախային են, եւ կարծում եմ, որ շատ լաւ նախադէպ կարող է հանդիսանալ տեղական ինքնակառավարման եւ այլ կառոյցների տարբեր մակարդակներում ներկայացնելու համար: Արդարութիւնն  արցախցիների կողմն է, ներուժը կայ, եւ աշխատանք է պէտք հարցը հասցնելու ամենավերին ատեաններին: Յատկապէս այս կոնտեքստում (բնաբանին մէջ), նոյն տրամաբանութեան մէջ կարելի է դիտել նաեւ ԱՄՆ Սենատի ընդունած բանաձեւը հայերի պաշտպանութեան մասին, որտեղ եւս կայ յստակ կոչ, որ հայ ժողովրդին գոյաբանական վտանգ է սպառնում, եւ Միացեալ Նահանգներն ունի պարտաւորութիւն կանխելու այդ վտանգը:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ամերիկահայ համայնքին ձեր ուղերձը:

ԳԵՂԱՄ ՍՏԵՓԱՆԵԱՆ.- Մեր այցի ամենակարեւոր պահերից է այն, որ Սփիւռքում գտնուող մեր հայրենակիցներին յստակ ուղերձ յղենք, որ չենք պատրաստւում հրաժարուել Արցախից, կամ Արցախի էջը համարել փակուած:  Արցախի ժողովրդի հաւաքական իրաւունքների պաշտպանութեան հարցում պայքարը պէտք է շարունակել, եւ այդ հարցում ակնկալում ենք Սփիւռքի մեր հայրենակիցների աջակցութիւնը:

ԱՐՏԱԿ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆ.- Մեզ շատ երկար պայքար է սպասւում, բայց այս պայքարը անխուսափելի է` վերականգնելու համար մեր ազգային շահերը, արժանապատուութիւնը, իրաւունքները, պաշտպանելու համար մեր հայրենիքը` այդ թւում Հայաստանի Հանրապետութիւնը: Սա մենք պէտք է  համարենք մեր սերնդի հիմնական առաքելութիւնը, այլապէս` Հայաստանն էլ ենք կորցնելու, որովհետեւ Ադրբեջանն ու Թուրքիան Հայաստանին ու հայ ժողովրդին համարում են յաւերժական թշնամի: Նրանք միայն Արցախի ժողովրդին չեն ցեղասպանել` այլ ամբողջ հայ ժողովրդին: Այո, արցախի ժողովուրդը առաջնային տուժող է, բայց մեզ չեն ցեղասպանել որովհետեւ արցախցի ենք, այլ` որովհետեւ հայ ենք, եւ ապրում ենք հայկական բնօրրանում: Հետեւաբար, այս պայքարն ամբողջ  հայ ժողովրդի պայքարն է: Այսօր միայն Արցախի հարցը չէ, այլ` նաեւ Հայաստանի, հայոց պետականութեան, նաեւ` հայ ժողովրդի առաքելութեան իմաստի հարցն է: Հայ ժողովուրդը Սփիւռքում չի կարող արժանապատիւ ապրել, պահպանել ինքնութիւնը, ներդրում կատարել քաղաքակրթութեան կեանքում, եթէ մենք մեր հայրենիքը կորցնենք: Պէտք է պատրաստուենք երկարաժամկէտ պայքարի, միաւորուենք յստակ նպատակների շուրջ` մի կողմ դնելով անձնական խնդիրները, եւ նաեւ համբերատար լինել ռազմավարական, երկարատեւ պայքարի հարցում, որովհետեւ ճշմարտութիւնը, արդարութիւնը մեր կողմն է:

Արցախի Մարդու իրաւունքների ներկայ եւ նախկին պաշտպաններ Գեղամ Ստեփանեանն ու Արտակ Բեգլարեանը  Լոս Անջելես էին այցելել Հայ իրաւաբանական միութեան հրաւէրով` այս կազմակերպութեան ամէնամեայ ժողովին մասնակցելու նպատակով: «Ասպարէզ»ի հետ հարցազրոյցին ներկայ էր նաեւ Միութեան կառավարող խորհրդի անդամ Արմէն Յովհաննիսեանը, ով իր խօսքում նշեց.  «Հայ իրաւաբանական միութեան կողմից ցանկանում եմ երախտագիտութիւն յայտնել «Ասպարէզ» թերթի աշխատակազմին, որովհետեւ տարիներ ի վեր, ոչ միայն համայնքի, այլ ողջ հայութեան ձայնն է եղել: Շատ ուրախ ենք այս տարի նշելու միութեան 35ամեակը եւ երախտապարտ ենք, որ Գեղամ Ստեփանեանն ու Արտակ Բեգլարեանը մասնակցում են մեր ամէնամեայ  ընդհանուր ժողովին: Ինչու ենք երախտապարտ, որովհետեւ նրանք այսօր ներկայացնում են ոչ միայն Արցախի յոյսն ու տառապանքը, բայց նաեւ մեր ապագան: Հայրենիքը շատ տարբեր իմաստներ ունի մեր համար` մէկի համար դա Վանն ու Խարբերդն է, իմ համար` Էրզրումն ու Տիգրանակերտը, միւսի համար` Հայաստանն ու Արցախը: Կապը, որ մեզ բոլորիս պահում է` երկիրն է, մեր հողն է: Ինչպէս Արտակ Բեգլարեանն ասաց,  մեծ կորուստ էր, երբ 150 հազար մարդ ցեղասպանութեան ենթարկուեց, բայց Արցախը սրբավայրն է, որտեղ պիտի ջանանք վերադառնալ մինչեւ մեր վերջին շունչը: Հայ իրաւաբանական միութիւնը վերջին հինգ տարիներին Արցախում եւ Հայաստանում է անցկացրել  ժողովները: Այսօր էլ մեծ պատիւ ունենք ընդունելու Արցախի ցեղասպանութիւնը վերապրածներին, նրանց` ովքեր առաջնորդելու են մեզ դէպի Արցախ: Շատերն ասում են, որ կապ կայ 1915 թուականի եւ  2023ի դէպքերի միջեւ, եւ այդ կապը, որ մենք երբեմն անտեսում ենք` Հողն է, մեր սուրբ հողը, որ Արարատի արեւմտեան եւ արեւելեան փէշերին նոյն սրբութիւնն է: Տարբերութիւնն այսօր նա է, որ հարիւր տասը տարի առաջ մենք այստեղ չէինք, իսկ հիմա այստեղ` կարող ենք որոշակի դեր ունենալ միանալով եւ միասին շարժուելով դէպի մէկ միասնական նպատակ», նշեց Յովհաննիսեանը:

Արտակ Բեգլարեանն էլ ընդգծեց Հայ իրաւաբանների միութեան ներդրումը: «Կարեւոր է նշել, որ միութիւնը մշտապէս եղել է Արցախի եւ մեր պետական ինստիտուտների (հիմնարկներու) կողքին, եւ բաւական մեծ գործունէութիւն է ծաւալել`տարատեսակ հարցեր բարձրացնելով, զեկոյցներ գրելով ուղղուած ե՛ւ ԱՄՆ ե՛ւ միջազգային այլ մարմիններին, իրաւական գործընթացներ սկսելով, խորհրդատուութիւն տրամադրելով Արցախի օմբուդսմենին, արտգործնախարարութեանը: Կարեւոր է, որ ԱՄՆ հայ համայնքը տեղեակ լինի, թէ ինչ մեծ աշխատանք է կատարում Հայ իրաւաբանների միութիւնը,  որի մի մասն է միայն հրապարակային: Մենք մեծ սիրով համագործակցում ենք նրանց հետ, եւ այլ այն կազմակերպութիւնների, ովքեր գործում են Արցախի հարցերով», նշում է Արտակ Բեգլարեանը:  Արցախի նախկին պետնախարար, Մարդու իրաւունքների նախկին պաշտպան Արտակ  Բեգլարեանը ներկայում կամաւոր հասարակական-քաղաքական գործունէութիւն է ծաւալում որպէս անկախ փորձագէտ: Այս ամսին կը մեկնարկի Բեգլարեանի հիմնած` «Արցախի ժողովրդի շահերի եւ իրաւունքների պաշտպանութեան միութիւն» հասարակական կազմակերպութիւնը: «Յոյս ունեմ, որ ե՛ւ Հայաստանի, ե՛ւ Արցախի, ե՛ւ Սփիւռքի հայերը պատրաստ կը լինեն համագործակցութեան` ոմանք անդամակցութեան տեսքով, ոմանք ինստիտուցիոնալ (կառուցային) համագործակցութեան, միւսները` ֆինանսաւորմամբ, եւ տարատեսակ աջակցութեամբ: Այս կազմակերպութիւնը զբաղուելու է հիմնականում արցախահայերի հաւաքական իրաւունքների եւ շահերի պաշտպանութեամբ, եւ առաւելագոյնս աջակցելու ենք Օմբուդսմենի ինստիտուտին, ե՛ւ պետական միւս մարմիններին, ըստ նրանց կարիքների, եւ նաեւ սփիւռքեան, հայասատանեան կազմակերպութիւններին, որոնք այս կամ այն չափով զբաղուելու են Արցախի ժողովորդի շահերի եւ իրաւունքների պաշտպանութեամբ», նշում է Բեգլարեանը: