ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
Լիսաբոնեան հնգեակի անձնուրաց գործողութիւնը 40 տարի առաջ վերածուեց հայրենիքի ու ազգի նկատմամբ նուիրումի այն վեհ խորհրդանիշի, որ Հայ Դատի պայքարի կրակը դարձրեց անմար, ու փարոս սերունդների համար: 1983 թուականի Յուլիսի 27ին, Հայ Յեղափոխական Բանակի հինգ երիտասարդ անդամների համար սէրը հայրենիքի նկատմամբ աւելին էր քան սեփական անձի, արդարութեան հաստատման մղումն ուժգին էր այնքան, որ ժայթքած ցասումը ցնցեց աշխարհը` բարձրաձայնելով հայ ազգի դէմ 20րդ դարի ոճրագործութեան դատապարտուած չլինելու իրողութիւնը, աշխարհասփիւռ հայերի արդարութեան պայքարին հաղորդելով այնքան անհրաժեշտ կենսական լիցքեր:
«Վաչէ Տաղլեան, Սեդրակ Աճեէմեան, Սիմոն Եահնիյեան, Արա Քրճըլեան եւ Սարգիս Աբրահամեան, սփիւռքահայ իրականութեան մէջ ծնուած եւ մեծացած, եւ հայրենի հողը չտեսած հինգ երիտասարդներ, հայրենիքի սեէրը ձեզ նետեց պայքարի դաշտ: Դուք ծնունդ առիք հայ ժողովրդի տառապանքից: Մարմնաւորեցիք հայ իրաւունքի բարկութիւնը, եւ ձեր նահատակութեամբ ուղի բացեցիք: Դուք վերջ տուեցիք ձեր կեանքին, բայց չմեռաք: Հերոսները երբեք չեն մեռնում: Դուք կ՛ապրէք յաւիտեան»: Այս խօսքերով եւ հրավառ աչքերով սփիւռքահայ երիտասարդ Կասեա Տատուրեանը բացեց Լիսաբոնեան հնգեակի գործողութեան քառասունամեակին նուիրուած, Օգոստոսի 13ին կայացած ձեռնարկը:
Փասադենայի «Ճիւալակեան» Երիտասարդական կենտրոնում, ՀՅԴ Արեւմտեան Ամերիկայի Կենտրոնական կոմիտէի կազմակերպած միջոցառումն ու բանախօսների ելոյթը եւս մէկ վկայութիւնն էր, որ հերոսների գործն ապրում ու քաջալերում է: Նրանց անձնուրաց արարքի համառօտ վաւերագրումը ներկայացուեց տեսանիւթով, որտեղ պատկերուած էին Յուլիսի 27ին Պորտուգալիայի Լիսաբոն քաղաքում Թուրքիայի դեսպանատան վրայ յարձակման դէպքերի մանրամասները: Նշուեցին պատճառները, որոնք տակաւին երիտասարդ հինգ հայորդիների դրդեցին ինքնազոհութեան. «պապենական հողերի վերադառնալու սերունդների երազանքը կարծես մարած էր: Աշխարհը լուռ էր Հայոց Ցեղասպանութեան մասին, եւ թուրքը կարծում էր, որ ազատուել է հայ ազգի դէմ իրականացուած ոճիրի պատասխանատուութիւնից:
Այս մթնոլորտից ծնունդ առաւ նոր հայ սերունդ` պահանջատէր եւ վճռական, որ ականատես լինելով աշխարհի անարդարութեանը` պատրաստ էր զոհելու ամէն ինչ իր ազգի պայքարի համար: Իր առաջ դնելով թուրքական զանազան թիրախներ` աշխարհի տարբեր մայրաքաղաքներում, Հայ Յեղափոխական Բանակի անդամների միակ նպատակն էր աշխարհի ուշադրութիւնն ուղղել դէպի Հայ Դատի հարցերին ու լսուեցին հայ մարտիկների արդարութեան գնդակների ձայները:
«Ես բնական մահով չպիտի զոհուեմ, զոհը չպիտի դառնամ ճակատագրի խաղերին, ես Հայ Դատի զինուոր եմ, եւ կեանքս պիտի զոհեմ այդ ճամբի վրայ», տեսանիւթում հնչեց Լիսաբոնեան հնգեակից` Վաչէ Տաղլեանի խօսքը: Նրա բառերն այսօր էլ այժմէական են, եւ բուռն արձագանգ են գտնում հայ երիտասարդների հոգիներում: «Երբ ես առաջին անգամ տեղեկացայ Լիսաբոնի հնգեակի մասին` տակաւին փոքր էի հասկանալու նրանց գործողութիւնների իրական ազդեցութիւնը: Մեծանալով, սկսեցի նրանց մասին հակասական խօսքեր լսել` ոմանք ասում էին, որ «նրանք մեզնից լաւագոյնն էին», միւսներն էլ, թէ` «նրանք չգիտէին, թէ ինչ են անում»:
Քննադատները կարծես թէ մոռանում էին կամ տեղեակ չէին այն վտանգներին, որոնց բախւում էր հայ ժողովուրդը չորս տասնամեակ առաջ: Փորձէք պատկերացնել ինքներդ ձեզ 40 տարի առաջ, երբ ազատ, անկախ Հայաստանը ոչ այլ ինչ էր, քան անիրականանալի երազ, Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը գրեթէ մոռացուած էր, իսկ Ցեղասպանութիւնը վերապրածներից շատերը մահանում էին ծերութիւնից: Այդ պայմաններում իրական մտավախութիւններ կային, որ ճանաչման եւ հատուցման հնարաւորութիւն երբեւէ կը լինի:
Բոլոր մակարդակներում ականատես լինելով անարդարութեան եւ անտարբերութեան, Լիսաբոնեան հնգեակն իր ձեռքն առաւ իրավիճակը` աշխարհին ցոյց տալով, որ հայ ժողովուրդը խաղալիք չէ, եւ պատրաստ է ամէն կերպ պայքարել գոյատեւման իրաւունքի համար: Նրանք վախ ներշնչեցին թուրքական յանցաւոր կառավարութեան սրտում, բայց ամենակարեւորը` նրանք ոգեշնչեցին համաշխարհային հայ երիտասարդութեանը շարունակելու պայքարը մինչեւ արդարութեան հաստատում, եւ ազատ, անկախ ու միասնական Հայաստանի կերտում:
Մենք յիշում ենք նրանց զոհաբերութիւնն ու ոգեշնչւում նրանց արարքով, որ վկայեց, որ ամենամութ ժամանակներում էլ միշտ ուղի կայ արդարութեան պայքարը շարունակելու», բոցաշունչ ելոյթով ՀՅԴ երիտասարդների պատգամը փոխանցեց Դրօ Աշճեանը` նշելով, որ թէեւ կրկին գտնւում ենք հայոց պատմութեան սեւ օրերում, եւ շատերը յուսախաբ ու մտահոգ են, բայց Լիսաբոնեան հնգեակն ապացուցել է, որ «երբ չի լինում ելք ու ճար` խենթերն են գտնում հնար»: Նրա խօսքերը, հերոսներին ուղղուած ասմունքով հաստատեցին դաշնակցական հինգ երիտասարդ ընկերները:
Ազգային հերոս, խօսքը գործով ամրագրած Անդրանիկ Պօղոսեանի ուղերձն էլ ամբողջականացրեց ձեռնարկը: ՀՅԴ անդամ Պօղոսեանը, 1983 թուականի Մարտին, Լիսաբոնեան տղաների նոյն հաւատամքով եւ աշխարհին ուղղուած ուղերձով ինքն էլ դիմեց անձնազոհ արարքի` վիրաւորուելով եւ եօթ տարի ձերբակալուած մնալով Բելգրադում: Ազատ արձակուելուց յետոյ, նա շարունակեց ազգային գործունէութիւնը Լիբանանում, Արցախի ազատագրական պատերազմի ժամանակ էլ եղաւ մարտի դաշտում: Միջոցառմանը Անդրանիկ Պօղոսեանը միացաւ տեսակապով Հայաստանից, որտեղ նա բնակւում եւ գործում է (Անդրանիկ Պօղոսեանի ուղերձը տեսնել՝ ներքեւը):
«Ես անձամբ պատիւ են ունեցել ճանաչելու Լիսաբոնեան տղաներից մէկին` Արային: Ինքը տակաւին պատանի էր, կեանքով լի, կենսուրախ ու հաւատարիմ: Ինչպէս նա, այնպէս եւ նահատակուած միւս տղաները սեփական երազանքներից անդին ունէին սրբազան երազ, որն էր` մեր իրաւազրկուած ազգի պահանջատիրութեան յաղթանակն ու հայրենիքի վերանկախացման իրականացումը, ինչի համար անհրաժեշտ էր տարբեր ճակատներում անմնացորդ նուիրում: Իրենք դարձան այդ ճանապարհի ասպետները, ճառագայթող փարոս` մեզ բոլորիս մղելու իրենց օրինակով լծուելու գործին` անսալով սերունդներով փոխանցուած սրբազան պատգամին: Ի՞նչ է վերջապէս այդ պատգամը. հաւատք` հայ ժողովրդի ապագայի հանդէպ, հաւատք` պայքարի յաջող աւարտի հանդէպ, հաւատք` ընկերների հանդէպ, հաւատք` գործը մինչեւ վերջնական յաղթանակ տանելու նրանց յանձնառութեան հանդէպ», նշեց Պoղոսեանը:
Յեղափոխական երգերի կատարումներով Րաֆֆի Պատոյեանն ու դուդուկահար Տիգրան Աւետիսեանն էլ բազմապատկեցին ոգեւորութիւնը:
Լիսաբոնեան հերոսների յիշատակին նուիրուած միջոցառման առիթով պատգամ էր յղել Արեւմտեան Միացեալ Նահանգների Հայոց թեմի առաջնորդ Թորգոմ եպս. Տօնոյեանը, որ ներկաներին փոխանցեց Զարեհ վրդ. Սարգսեանը: «Յանուն Հայ Դատի արդար լուծման, ազգային պահանջատիրական մեր երթի ոսկէ մէկ օղակն է կազմում Լիսաբոնում իրենց կեանքը զոհած հնգեակը: Հայ հերոսներ, ովքեր իրենց անձնական կեանքից վեր դասեցին ազգ ու հայրենիք եւ ինքնազոհաբերութեամբ աշխարհին նետեցին ձեռնոց` վերաշեշտելու, որ հայը նահատակուել գիտի իբրեւ հայրենասէր, հայն իր անձը զոհել գիտի պատմական արդարութեան հաստատման համար, հայն իր արեան գնով իսկ գիտի տէր կանգնել ազգի բռնագրաւուած հողերին եւ իրաւունքներին: Լիսաբոնի հնգեակի նահատակութեան 40րդ տարեդարձի առիթով խոնարհում ենք մեր գլուխները լոյսին հասած մեր տղաների յիշատակի առջեւ` յուսալով եւ մաղթելով, որ քաջարի այս «խենթեր»ի հետապնդած նպատակները երկնքի միջամտութեամբ եւ հայութեան բռունցքով իրականութիւն դառնան ազգի ու հայրենեաց կեանքում», մասնաւորապէս նշուած էր ուղերձում:
Զարեհ վարդապետն այնուհետեւ հոգեհանգստեան պաշտօն կատարեց «Ճիւալակեան» կենտրոնի բակում, ինչից յետոյ տեղի ունեցաւ մոմավառութիւն: Ներկաները հնարաւորութիւն ունեցան կիսուելու ձեռնարկից տպաւորութիւններով ՀՕՄի «Սօսէ» մասնաճիւղի կողմից կազմակերպուած հիւրասիրութեան ժամանակ:
***
«Լիզպոնի Ոգեկոչման Խորհուրդին Հաւատարմութիւն Յայտնելով՝ Վերանորոգենք Մեր Ուխտը`Մասնակցելով Հայրենիքի Հզօրացման». Անդրանիկ Պօղոսեան
Ստորեւ՝ Լիզպոնի հինգին նուիրուած ՀՅԴ Արեւմտեան Ամերիկայի Կեդրոնական կոմիտէի՝ Փասատինայի «Ճիւալակեան» Երիտասարդական կեդրոնին մէջ կազմակերպած 40ամեակի ձեռնարկին Հայաստանէն հեռակայ կապով արտասանած Անդրանիկ Պօղոսեանի խօսքը.
Այսօր ինծի հնարաւորութիւն տրուած է հեռակայ կապի միջոցով, իմ համեստ մասնակցութիւնը բերելու հայրենիքէն՝ այսպիսով իմ յարգանքի տուրքը մատուցելու մեր բոլոր նահատակներուն, ինչ որ խիստ պարտաւորեցնող է ինծի համար:
Թոյլ տուէք, որ բոլորիդ դիմեմ իբրեւ պարզապէս սիրելիներ:
Այստեղ, այսօր, հաւաքուածները եւ բոլոր անոնք, որոնք հեռուէն սիրտով ու հոգիով կը միանան մեզի խոնարհումի եւ յարգանքի այս պահուն, անքակտելի կապով միացած են Լիզպոնի 5 հերոսներուն՝ գերագոյն զոհաբերութեան պատգամին գիտակցութեամբ:
Այս երիտասարդները կրողներն էին մեր բոլորի երազներու իրականացումը տեսնելու գաղափարին:
Իրենք նոյնքան ապրելու, արարելու, կեանքի բարիքները վայելելու, ընտանիք դառնալու բնական պահանջները ունէին:
Ես անձամբ, պատիւը ունեցած եմ անոնցմէ մէկը՝ Արան, ճանչնալու, երբ ան տակաւին պատանի էր՝ կեանքով լի, կենսուրախ եւ հաւատարիմ: Արան փոքր տարիքին կորսնցուցած էր իր հայրը, միայնակ՝ մօր խնամքով, եւ աւագ եղբօր հետ հասակ առած:
Ինչպէս ինք, այնպէս եւ նահատակութեան ճամբան ընտրած միւս տղաները, սեփական երազներէն անդին, ունէին սրբազան երազ, որն էր՝ մեր իրաւազրկուած ազգի պահանջատիրութեան, հողահաւաքի ու հայրենիքի վերանկախացման իրականացում, որոնց համար անհրաժեշտ էր տարբեր ճակատներու վրայ անմնացորդ նուիրում:
Իրենք դարձան այդ ճանապարհի ասպետները, ճառագայթող փարոսը, մեզ բոլորս մղելու՝ իրենց օրինակով լծուելու գործի, անսալով սերունդներով փոխանցուած սրբազան պատգամին:
Ի՞նչ է վերջապէս այդ պատգամը:
Հաւատք՝ հայ ժողովուրդի ապագային հանդէպ. հաւատք՝ պայքարի յաջող աւարտին հանդէպ. հաւատք՝ ընկերներու հանդէպ, գործը մինչեւ վերջնական յաղթանակ տանելու անոնց յանձնառութեան հանդէպ:
Եթէ այս հաւատքը չունենային Լիզպոնի տղաները, անոնք չէին մեկներ դէպի իմացեալ մահ, դէպի ինքնակամ զոհաբերութիւն:
Անոնքք խրոխտ ու վճռական յանձնառութեամբ կատարեցին իրենց ստանձնած Առաքելութիւնը եւ, շատ չանցած, մեր բոլորին երազները սպասուածէն շուտ սկսաւ իրականութիւն դառնալ:
Մեզի բախտ վիճակուեցաւ տեսնելու Հայաստանի վերանկախացումը. տեսանք նաեւ մեր նուիրեալ եւ անձնազոհ տղաներու պայքարին շնորհիւ՝ Արցախի ազատագրումը:
Պատմական արհաւիրքներու միջով անցած, Ցեղասպանութիւն, հայրենազրկում եւ, վերջապէս, վերանկախացում, ու նոյն պահէն սկսեալ՝ պատերազմ եւ շրջափակում, ժամանակի թելադրանքը ինչպիսի՛ն պիտի ըլլար, եւ մենք ինչպիսի՛ տրամաբանութեամբ եւ արժէքներով առաջնորդուեցանք՝ դէպի Երկիր, որ կարգախօսէ անդին չանցաւ. վերաբնակեցում՝ որ նոյնպէս կարգախօս մնաց. փոխարէնը՝ ահաւոր արտահոսք, երկիրը դատարկելով եւ թուլացնելով հայրենիքի հիմքերը նոյն ատեն, ինչպէս միշտ, անձնուրաց կամաւորներու շարքերով ունեցանք հողահաւաք, որմէ ետք հողը պահելու-պահպանելու գործով պէտք է զբաղուէին քաղաքական ասպարէզի վրայ գտնուողները, եւ ոչ միայն այդ, այլեւ համազգային ուժերով լծուէին պետութիւն կառուցելու գործին, Արցախի հիմնահարցը իր աւարտին հասցնելու յանձնառութեամբ, ինչ որ չեղաւ, եւ մենք այսօր անգա՛մ մը եւս կանգնած ենք արհաւիրքի առաջ:
Նուիրեալներու փաղանգը հաւատարմօրէն կատարեց իր պարտքը:
Հիմա, մեր ուսերուն դրուած է ծանրագոյն պարտաւորութիւն մը՝ որ արժանի դառնանք անոնց վստահութեան, անոնց հաւատքի ուժին:
Այո՛, Լիզպոնի տղոց, նաեւ մեր բոլոր նահատակ հերոսներուն, ազգային
ազատագրական պայքարի բոլոր նուիրեալներուն, Լիզպոնէն մինչեւ Փարիզ, Մելպուրն, Պոլիս, Լիբանան թէ Լոս Անճելըս, հայրենիքի սահմանները պաշտպանելու ընթացքին ինկող հերոսներուն, անոնց գործը շարունակող հայկական բանակի զինուորներուն հանդէպ ահագին պարտաւորութիւններ ունինք բոլորս՝ ամէն մէկս իր ոլորտին մէջ, բայց նաեւ բոլորիս ճիգերու հունաւորումով՝ միացումով ընդհանրական մէկ եւ վճռական նպատակին՝ հայոց պետականութեան ուժեղացման գործին:
Ամէն մէկս մենք մեզի հետ պէտք է հաշուեյարդարի նստինք, թէ՝ այսօր ինչպէ՞ս կը մասնակցինք մեր հայրենիքի ապահովութիւնը հզօրացնելու սրբազան գործին. մեր լուման ինչպէ՞ս կը միանայ ընդհանուր աշխատանքներուն. բաւարարուած կը զգա՞նք մեր ներդրումով, հանգիստ խիղճով կրնա՞նք նայիլ նահատակներուն եւ հերոսներուն նկարներուն, հանգիստ խիղճով կրնա՞նք երգել անոնց նուիրուած երգերը, հանգիստ միտքով կրնա՞նք յայտարարել մեր յարգանքը անոնց հանդէպ:
Այս բոլորը խիստ անձնական հարցեր են իւրաքանչիւրիս համար:
Մենք իւրաքանչիւրս մենք մեզի հետ հաշիւի պէտք է նստինք, սակայն միայն մեր անձով չի կրնար սահմանափակուիլ մեծ գործը. պէտք է կարենանք մեր շուրջ հաւաքել մեր գաղափարակիցները, ընդարձակել մեր շրջանակը, որովհետեւ այսօր մեր երկիրը, մեր հայրենիքը, մեր պետութիւնը կարիքը ունի ստուարացող գաղափարական մարդոց խիտ շարքերու:
Հայաստանի եւ Արցախի մեր հայրենակիցները այս օրերուն կ՛ապրին իրենց ամէնէն բախտորոշ ժամանակաշրջանը. անգամ մը եւս կանգնած ենք բնաջնջման եւ մեր ինքնիշխանութիւն կորսնցնելու վտանգին առջեւ:
Եկէ՛ք, Լիզպոնի ոգեկոչման խորհուրդին ընդառաջ՝ այդ խորհուրդին հանդէպ հաւատարմութիւն յայտարարելով՝ վերանորոգե՛նք մեր ուխտը, մեր աշխատանքներով մասնակից դառնալու հայրենիքի վերականգնման եւ հզօրացման
գործին:
Միայն այն ատեն կրնանք, հանգիստ խիղճով եւ ճակատաբաց նայիլ մեր
նահատակներու պայծառ դէմքերուն:
Այժմ, մեր ճիտին պարտքն է՝ ամբողջացնել, հաւատարիմ մնալ անոնց զոհաբերութեամբ նուիրականացած պատգամին՝ անդուլ եւ յամառ աշխատանքով ու յարատե՛ւ պայքարի գիտակցութեամբ:
