Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան 18 Ապրիլին, խորհրդարանին մէջ յայտարարեց, որ Հայաստան 2007ին Մատրիտեան սկզբունքները ընդունելով իբրեւ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան կարգաւորման հիմք՝ Լեռնային Ղարաբաղը ճանչցած է իբրեւ Ատրպէյճանի մաս: Փաշինեան այդ մասին խօսեցաւ` պատասխանելով «Հայաստան» խմբակցութեան պատգամաւոր Արթուր Խաչատրեանի հարցումին:
Խաչատրեան հարցուց, թէ ինչո՛ւ կառավարութեան 2021-2026ի ծրագիրի կատարման մասին զեկոյցին մէջ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցին նուիրուած բաժինին մէջ խօսք չկայ Արցախի ժողովուրդի ինքնորոշման իրաւունքին մասին այն պարագային, երբ 2021-2026ի ծրագիրին մէջ ինքնորոշման իրաւունքը նշուած է` իբրեւ հիմնահարցի կարգաւորման հիմքերէն մէկը:
Փաշինեանը ըսաւ, որ ամբողջ հարցը այն է, որ 2018ին, իր ստացած բանակցային ժառանգութեան մէջ, Արցախի ժողովուրդ հասկացութիւն գոյութիւն չունի, կայ Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջ բնակչութիւն հասկացութիւնը: «Այս բառերը շատ կարեւոր են: Այո՛, ժողովուրդը Հելսինկեան ակտով (վճիռով), մնացած բոլոր ակտերով սահմանադիր սուբյեկտ (ենթակայ) է: Բնակչութիւնը սահմանադիր սուբյեկտ չէ, այսինքն` ինքնիշխանութեան սուբյեկտ չէ: Եւ երկրորդը` եթէ ասում ենք ինքնորոշում, ումից եւ որտեղից ենք ինքնորոշւում: Օրինակ, ինչո՞ւ չենք ասում Հայաստանը ինքնորոշուի, որովհետեւ Հայաստանը ինքնորոշուել է 1991 թուականի Ալմաթիի հռչակագրով: Ո՞ւմից է ինքնորոշուել` Խորհրդային միութիւնից, որովհետեւ եղել է Խորհրդային միութեան մաս», մանրամասնեց Փաշինեան:
Ան պարզաբանեց, որ Հայաստան այս հարցին վերաբերեալ հայեցակարգ ունեցած է 2007էն առաջ: Գաղափարը եղած է հետեւեալը. Լեռնային Ղարաբաղն ալ միւսներուն պէս ինքնորոշում կը ստանայ Խորհրդային միութենէն եւ եղած է թէզ, որ Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չէ եղած Ատրպէյճանի կազմին մէջ: 2007ին ի յայտ եկած են Մատրիտեան սկզբունքները, ուր արձանագրուած է, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի ճշգրտումը եւ ամբողջ գործընթացը պէտք է համաձայնեցուի Ատրպէյճանի հետ: «Ինչո՞ւ պէտք է համաձայնեցուի Ադրբեջանի հետ, եթէ մենք Լեռնային Ղարաբաղը չենք ճանաչում Ադրբեջանի մաս: Եւ Լեռնային Ղարաբաղը մենք Մադրիդեան սկզբունքներով ճանաչել ենք Ադրբեջանի մաս: Ես ասել եմ, որ խնդիր է, երբ մեր բանակցային բովանդակութիւնը եւ հանրային խօսոյթը իրար չեն համապատասխանում: Մենք ճանաչել ենք, բայց չենք ասել եւ բոլոր պատերազմները, կռիւները դրա հետ են կապուած եղել», յայտնեց ան։
Փաշինեան աւելցուց, որ՝ իբրեւ ինքնորոշման կողմ հանդէս կու գայ ան, որ կ՛ուզէ ինքնորոշում ունենալ, իսկ Լեռնային Ղարաբաղը 1998ին դուրս ձգտուած է բանակցային գործընթացէն:
Ըստ Փաշինեանի՝ Լեռնային Ղարաբաղը բանակցային գործընթացէն դուրս ձգելէ ետք, ինքնորոշման իրաւունքը մնացած է պարզապէս Հելսինքեան եզրափակիչ վճիռին մէջ գրուած:
«Ես այսօր ասում եմ` եկէք որոշենք կամ առերեսւում ենք սրա հետ կամ, եթէ չենք առերեսւում, եկէք արձանագրենք, թէ ինչ է լինելու: Ես հիմա տեղեկատուութիւն ունեմ, վերլուծութիւն ունեմ եւ ասում եմ` եթէ մենք այս իրողութեան հետ չառերեսուենք, չի ստացուելու», ըսաւ Փաշինեան։
Արթուր Խաչատրեան հակադարձեց վարչապետին` ըսելով, որ վերջինս ինքնորոշումը եւ անկախացումը կը հաւասարեցնէ, մինչդեռ Հելսինքեան փաստաթուղթի սահմանումով` ինքնորոշումը բոլորովին այլ բան կը նշանակէ. օրինակ` Հայաստան կրնայ ինքնորոշուիլ եւ որոշել, որ իրեն այլեւս խորհրդարանական հանրապետութիւն պէտք չէ, այլ պէտք է կրօնապետութիւն: Ան շեշտեց, որ ա՛յս է Հելսինքեան համաձայնութեան ամբողջ տրամաբանութիւնը:
Փաշինեան նկատել տուաւ, որ նոյն բանը ըսած է Ատրպէյճան բանակցային ամբողջ գործընթացի ատեն: «Նրանք էլ էին ասում ինքնորոշումը չի նշանակում, որ պէտք է անկախ պետութիւն լինի: Նաեւ ասում էին, որ այդ ինքնորոշման սուբյեկտը միայն Լեռնային Ղարաբաղի հայերը չեն, նաեւ ադրբեջանցիներն են սուբյեկտ, ասում էին, որ ադրբեջանցիներն էլ պէտք է որոշեն: Դրա համար եմ ժողովուրդ-բնակչութիւն տերմինաբանութեան (եզրափանութեան) մասին խօսում: Ես 2019 թուականին եմ ասել, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի բանակցողը պէտք է լինի Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ներկայացուցիչը, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը չի քուէարկել մեր խորհրդարանական ընտրութիւններում, հետեւաբար, ես մանդատ (յանձնարարութիւն) չունեմ: Այս դիրքորոշումները շարունակաբար եւ անընդհատ արտայայտուել են», ըսաւ Փաշինեան:
«Հայաստանի կառավարութիւնը կ՛անի հնարաւորն Ադրբեջանի հետ խաղաղութեան պայմանագիրը շուտ կնքելու համար, բայց դա հնարաւոր կը լինի, միայն եթէ երկու երկրները ճանաչեն միմեանց տարածքային ամբողջականութիւնը», յայտարարեց վարչապետ Փաշինեան՝ պատասխանելով այն հարցումին, թէ ինչպէ՛ս կը պատկերացնէ Արցախի ճակատագիրը։
«Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ խաղաղութեան պայմանագիրն իրատեսական կը դառնայ, եթէ երկու երկրները յստակ, առանց երկիմաստութիւնների եւ որոգայթների միմեանց տարածքային ամբողջականութիւնը ճանաչեն եւ պարտաւորուեն այսօր եւ երբեւէ միմեանց տարածքային պահանջներ չներկայացնել: Ես հիմա ուզում եմ վերահաստատել, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը լիարժէք ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականութիւնը, եւ ակնկալում ենք, որ Ադրբեջանը նոյնը կ’անի` Հայկական ԽՍՀ ամբողջ տարածքը ճանաչելով որպէս Հայաստանի Հանրապետութիւն», յայտնեց ան:
Նոյն ժամանակ, Փաշինեան դիտել տուաւ, որ պայմանագիրի իրագործման երաշխաւորման համար պէտք է ձեւաւորուին միջազգային գործիքակազմեր: «Հակառակ դէպքում` պայմանագրի ստորագրման յաջորդ օրը կարող է պատերազմ բռնկուել կամ նոր էսկալացիա (մագլցում) տեղի ունենալ: Կարեւոր է նաեւ կողմերի միջեւ ծագած վէճերի լուծման մեխանիզմների (գործիքակազմերու) գոյութիւնը, որ եթէ կողմերը ի վիճակի չլինեն ծագած խնդիրները` պայմանագրի տեքստի (բնագիրի) մեկնաբանութիւնների հետ կապուած, ուղիղ բանակցութիւններով լուծել, լինի ատեան, որը դա կ՛անի, եւ որի որոշումը պարտադիր լինի կողմերի համար», ըսաւ Փաշինեան:
Թէ ի՞նչ սահմաններով Հայաստան եւ Ատրպէյճան պէտք է ճանչնան իրարու տարածքային ամբողջականութիւնը՝ Փաշինեան խօսեցաւ հայկական եւ ատրպէյճանական խորհրդային սահմաններուն մասին, սակայն առանց յստակացնելու, թէ բանակցութիւններու ընթացքին ո՛ր թուականի սահմանները ընդունուած են իբրեւ հիմք։
Ատրպէյճանի հետ յարաբերութիւններէն բացի, դրացիներուն հետ խաղաղութիւն ըսելով՝ կառավարութիւնը նկատի ունի նաեւ Թուրքիոյ հետ կարգաւորուած յարբերութիւններ, պարզաբանեց Փաշինեան: «Այո՛, մեր երկրների միջեւ բնականոն յարաբերութիւններ հաստատելու մեծ հնարաւորութիւն կայ, եւ այդ հնարաւորութիւնը, պիտի խոստովանեմ, մեծացել է վերքաղաքական, վերդիւանագիտական գործօնների, աւելի ճիշդ` մարդկային արժէքների շնորհիւ` այն բանից յետոյ, երբ մենք որոշեցինք մարդկային, հարեւանային արժէքների վրայ հիմնուած տրամաբանութեամբ արձագանգել Թուրքիայում այս տարուայ սկզբին տեղի ունեցած աղէտալի երկրաշարժին»: