Հայաստանի Եւ Արցախի Անվտանգութեան Հարցերն Անբաժանելի Են

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ԱՍՊԱՐԷԶ» ՕՐԱԹԵՐԹԻ ԳԼԽԱՒՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆԻ ՀԵՏ

Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի կեանքում 2022ի իրադարձութիւնների ամփոփումը «Ասպարէզ» օրաթերթի գլխաւոր խմբագիր Արա Խաչատրեանի հետ:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- 2022ի ընթացքում Հայաստանն ու Արցախը շարունակեցին յարձակումների ենթարկուել Ադրբեջանի կողմից, հայկական կողմը կրեց նոր կորուստներ: Այսօր էլ ցեղասպանական գործողութիւններ են ընթանում արցախահայերի նկատմամբ՝ Արցախը պաշարուած է եւ հումանիտար (մարդասիրական) աղէտի եզրին է: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք իրավիճակը:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- 2020ի պատերազմից յետոյ, Արցախում իրավիճակն օրէցօր վատթարանում է: Այս տարում ականատես եղանք՝ Մարտ ամսին Փառուխ գիւղի Քարագլուխ բարձունքի գրաւմանը, եւ Ադրբեջանի զօրքը դեռ չի հեռացել այդ շատ կարեւոր վայրից: Օգոստոսին տեսանք Բերձորի հայթափումը Ադրբեջանի կողմից: Սեպտեմբերին էլ, Հայաստանի վրայ յարձակումից յետոյ, Արցախը նորից թիրախաւորուեց ադրբեջանցիների կողմից՝ Դեկտեմբերին փակեցին Լաչինի միջանցքը, որ Հայաստանն ու Արցախը կապող միակ ճանապարհն է, որ տակաւին մնում է փակ: Ընդհանուր առմամբ, Արցախի շուրջ տարօրինակ զարգացումներ են տեղի ունենում, եւ դիւանագիտական մօտեցումն այս պահին տրամաբանական չէ՝ յատկապէս Հայաստանի: Արդրբեջանը շարունակում է գրաւուած պահել Հայաստանի մի շարք շրջաններ, յարձակւում է Արցախի վրայ, իսկ Հայաստանը պատրաստակամութիւն է յայտնում նման պայմաններում խաղաղութեան դաշինք կնքել Ադրբեջանի հետ:

Արցախն ու արցախահայութիւնը լուրջ վտանգի մէջ են, եւ իրենց ամբողջ յոյսը ռուս խաղաղապահներն են, սակայն յայտնի չէ, թէ խաղաղապահների եզրակացութիւններն ինչպիսի արձագանգ են գտնում տարբեր շրջանակներում: Տարուայ ընթացքում՝ սկսած Փառուխից, Բերձորից, եւ վերջերս, երբ թիրախաւորուած էին գիւղատնտեսութեամբ զբաղուող գիւղացիները, ռուսական կողմը յայտարարել էր, որ ադրբեջանցիներն են խախտել հրադադարն ու պայմանաւորուածութիւնները, բայց որեւէ քայլ չի ձեռնարկուել, որովհետեւ յստակ չէ, թէ ով պէտք է այդ քայլն անի: Ո՞վ է պատասխանատուն, երբ ամէն անգամ մի երեւոյթ է տեղի ունենում Արցախում, եւ խաղաղապահները եզրակացնում են, որ Ադրբեջանն է շարունակաբար խախտում պայմանները:

Արցախի կառավարութեան դէմքերը կարեւորում են խաղաղապահների ներկայութիւնը, եւ ցանկանում են, որ նրանք անժամկէտ մնան, բայց եթէ իրենց վստահուած տարածքներում անընդհատ խախտումներ են տեղի ունենում՝ ինչ է սպասւում ապագայում այսկերպ շարունակուելու դէպքում: Կարծում եմ, որ Հոկտեմբերին Սոչիում կայացած համաձայնութիւնը, Մոսկուայի կողմից Արցախի հարցում ստատուս քուոն (պահպանուած դրութիւնը) պահելու մօտեցում էր, սակայն կարեւորն Արցախի բնակչութիւնն է, որ լուրջ սպառնալիքների առջեւ է: Մենք ծանօթ ենք թշնամու կողմից մեր դէմ վարուող այդ մարտավարութեանը, եւ դա ցեղասպանութեան նշան է:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայաստանը հրաժարւում է Արցախի անվտանգութեան երաշխաւորը լինելուց, եւ հիմնական պատասխանատուութիւնը դնում է Ռուսաստանի վրայ: ՀՀ վարչապետը, Արցախի մասին խօսելիս օգտագործում է նոր բառամթերք, օրինակ՝ չի նշում Արցախի Հանրապետութեան ինքնորոշման իրաւունքի մասին, այլ, մտահոգութիւն է յայտնում Լեռնային Ղարաբաղում բնակուող էթնիկ (ցեղային, հոս՝ բնիկ) հայերի անվտանգութեան մասին:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Արցախի հարցով Հայաստանի քաղաքականութեան մասին խօսելիս, եթէ դիտարկենք այս տարուայ ընթացքում վարչապետի, արտգործնախարարութեան կողմից հնչած տարբեր յայտարարութիւնները՝ տարին սկսուեց ոգեւորութեամբ, առ այն, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները պէտք է շարունակեն իրենց առաքելութիւնը: Երեւանն այդ ուղերձն էր յղում: Յետոյ Ուկրանիայի խնդիրն առաջ եկաւ, եւ Ռուսաստանը յայտարարեց, որ համանախագահների այդ համակարգն այլեւս չի աշխատում, որովհետեւ Ամերիկան եւ Եւրոպան որոշել են չհամագործակցել Ռուսաստանի հետ: Այնուհետեւ, Հայաստանը յանկարծ մտաւ խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրելու, ճանապարհներ բացելու, սահմանները կարգաւորելու հարցերի մէջ:

Արցախի ինքնորոշման, անկախութեան հարցը Հայաստանը երկրորդական համարեց, այնուհետեւ չեղարկեց, եւ նոր թէզ առաջ բերեց, այն է՝ որ Արցախի բնակչութեան անվտանգութիւնը երաշխաւորելու քայլեր են նախաձեռնում:

Դիւանագիտական այս ամէնօրեայ փոփոխութիւններն անորոշութեան են մատնում ժողովրդին թէ՛ Սփիւքում, թէ՛ Հայաստանում: Անհասկանալի է, թէ ինչպէս են փորձում այս հարցը լուծել, եւ խօսքը ոչ միայն Արցախի անվտանգութեան մասին է, նաեւ՝ Հայաստանի, քանի որ Հայաստանի ու Արցախին անվտանգութեան հարցերն անբաժանելի են:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայաստանի իշխանութիւնները, միաժամանակ, Ադրբեջանի հետ քննարկում են խաղաղութեան պայմանագրի կնքում, որտեղ նոյնպէս Արցախի մասին խօսք չկայ: Սա տեղի է ունենում այն պայմաններում, երբ Արցախը պաշարուած է, Հայաստանի 140 քառ.կմ. բռնազաւթուած է, թշնամին շարունակում է տարածքային յաւակնութիւններ ներկայացնել Սիւնիքի, Գեղարքունիքի, եւ նոյնիսկ Երեւանի նկատմամբ, չի կատարում Նոյեմբերի 9ի պայմանաւորուածութիւնները, եւ այլն:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Խաղաղութեան պայմանագիրը որտեղի՞ց ծնուեց, ո՛չ Նոյեմբերի 9ի, ո՛չ Յունուարի 11ի փաստաթղթերում նման հարց չի եղել, եւ յանկարծ այն վերածւում է թեմայի: Ի՞նչ խաղաղութեան պայմանագիր, երբ պատերազմի մէջ ես: Ամենամեծ սխալը, որ վերջին երեսուն տարուայ մէջ եղել է, եւ դեռ շարունակւում է, այն է, որ ժողովրդի մօտ չի զարգացել գիտակցութիւնը, որ Հայաստանը պատերազմող երկիր է: Մարդիկ ընդհանուր առմամբ անհոգ են, անհաղորդ Բերձորում, Լաչինի միջանցքում տեղի ունեցող իրադարձութիւններին: Մարտ ամսին, երբ Հայաստանում էի այդ զգացողութիւնն ունէի, բայց օրինակ Հոկտեմբերին, երբ Հայաստանում էի, մարդիկ աւելի զգօն էին, որովհետեւ Սեպտեմբերի պատերազմը դիտարկւում էր որպէս Ջերմուկի վրայ յարձակում: Երեսուն տարի է, որ Մեղրին, Գորիսը, Արցախը նոյն իրավիճակներում են ապրել, եւ մարդկանց մօտ վտանգի զգացողութիւն չի եղել: Սփիւռքը, երեսուն տարի ակնկալում էր, որ Հայաստանը, որպէս պատերազմի մէջ գտնուող երկիր, մարտահրաւէրներ սահմանի Սփիւռքի համար, ինչը երբեք չեղաւ:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Միացեալ Նահանգները դատապարտեց Ադրբեջանի յարձակումը Հայաստանի վրայ, Նենսի Փելոսին յայտարարեց որ դատապարտող բանաձեւ է պատրաստւում Կոնգրեսում: ԱՄՆի կողմից կարելի՞ է ակնկալել գործնական քայլեր, օրինակ՝ Ադրբեջանի նկատմամբ պատժամիջոցների կիրառում, բանաձեւի ընդունում:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Ամերիկայում այս տարուայ ընտրութիւնների արդիւնքները դժուարացնելու են Հայաստանի եւ Արցախի նկատմամբ կոնկրետ գործողութիւնների անցնելու քաղաքականութեան որդեգրումը: Ամերիկան, ներքին քաղաքական, տնտեսական, լուրջ տագնապաների միջով է անցնում, եւ առաջնահերթութիւնն այս պահին այդ խնդիրների լուծումն է: Արտաքին դաշտում էլ Ուկրանիայի պատերազմն է, ինչի նկատմամբ մեծ հակասութիւններ կան երկրի ներսում Ուկրանիային աջակցելու հարցով: Այն, ինչ մենք՝ հայերս ակնկալում էինք թերեւս միամիտ էր. հայամէտ կոնգրեսականներն օգտագործում էին բառամթերք, որ պէտք է օգնել Հայաստանին ու Արցախին, միջամտել, պատժամիջոց կիրառել Ադրբեջանի նկատմամբ, բայց չեղաւ:

Իրականում, եթէ դիտարկենք մարդու իրաւունքների խախտումների, բռնապետութեան առումով՝ իրավիճակը գրեթէ է նոյնն է ինչ Ուկրանիայի դէպքում էր, բայց միջազգային քաղաքականութեան մէջ ակնոցի գոյնը կարող է փոխուել եւ նմանատիպ իրավիճակներին տարբեր երանգներով նայել:

Հայաստանի ակնկալիքն Արեւմուտքից երեսուն տարիների ընթացքում չի փոխուել, այն է՝ դատապարտել Ադրբեջանին: Հիմա թէեւ դա տեղի է ունենում, բայց անյայտ է, թէ որքանով է գործնական նշանակութիւն ձեռք բերելու: Եւրամիութիւնը քաղաքացիական 40 դիտորդ է ուղարկել հայ-ադրբեջանական սահմանին դիտորդական առաքելութիւն իրականացնելու նպատակով, եւ այժմ սպասում ենք նրանց գնահատականին: Ամէն դէպքում, արդէն յայտարարուել է, որ այդ առաքելութիւնը չի երկարաձգուելու, ինչպէս որ Ֆրանսիան եւ հայաստանեան որոշ շրջանակներ նշում էին հակառակը:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Համահայկական տիրոյթում շարունակւում է թէժ մնալ Արեւմուտք թէ՞ Ռուսաստան բանավէճը:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Հայաստանը պէտք է կարողանայ ճկուն ձեւով բոլոր դերակատարների հետ լեզու գտնել: Չեմ կարող ասել, որ պէտք է Արեւմուտքին ընտրի միայն: Ո՛չ, որովհետեւ չմոռանանք, որ միւս դերակատարներն էլ իրենց շահն ունեն, եւ Հայաստանի նկատմամբ պարտաւորութիւններ չունեն, թէեւ Հայաստանի դիրքը կարեւոր է, եւ իւրաքանչիւր շահագրգիռ դերակատար Հայաստանին ուշադրութիւն պէտք է դարձնի: Չպէտք է կրկնենք մեր սխալները: Եթէ յիշենք, կար ժամանակ, երբ Հայաստանն ամբողջովին տրուել էր Եւրոպայի հետ համաձայնագրի մշակմանը, եւ յանկարծ որոշեց միանալ Եւրասիական Տնտեսական Միութեանը: Արդիւնքում, Եւրոպայի մօտ վստահութիւնը կորցրեցինք: Հիմա Եւրոպան փորձում է այդ յարաբերութիւնները վերականգնել՝ իրենց շահերից ելնելով:

Երկու տարի առաջ յայտարարուեց, որ Ամերիկայի «Հազարամեակի մարտահրաւէրներ» ծրագրին Հայաստանն այլեւս չի մասնակցի, որովհետեւ չի համապատասխանում չափանիշներին, բայց Նենսի Փելոսին Հայաստանում գտնուելիս նորից խօսեց ծրագրին Հայաստանին միանալու մասին: ԱՄՆ նախագահ Օբամայի օրօք էր յայտարարուել, որ «Հազարամեակի մարտահրաւէրներ» ծրագիրն էլ կը դադարեցուի, քանի որ Հայաստանը կոռումպացուած (փտած) է, եւ միեւնոյն ժամանակ, Վրաստանում գործելու էր այս ծրագիրը, չնայած, որ այս երկրի կառավարութիւնը իր երկրի քաղաքացիների վրայ ճնշումներ էր բանեցնում, Ջաւախքի խնդիրը կայ: Այս երկակի չափանիշներն էլ, որ կիրառւում են, պէտք է նկատի առնուի:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Հայաստանը 2022ին շարունակեց նաեւ հայ- թուրքական յարաբերութիւնների կայացմանն ուղղուած բանակցային գործընթացը: Սա այն պարագայում, երբ Թուրքիան ու Ադրբեջանը գործում են համատեղ՝ «Մէկ ազգ, երկու պետութիւն» կարգախօսով, եւ նրանց թշնամական քաղաքականութիւնը շարունակւում է տարբեր միջոցներով դրսեւորուել Հայաստանի, Արցախի ու Սփիւռքի նկատմամբ:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Գաղտնիք չէ, որ Թուրքիան եւ Ադրբեջանը վերջին երեսուն տարիներին իրար օգնել են, բայց հիմա առաւել ակնյայտ է, եւ դրա մասին պարբերաբար յայտարարում են նշուած երկրների տարբեր աստիճանի քաղաքական գործիչները: Որպէս լրագրող, որ 90ականներից սկսած երեք պատերազմ եմ լուսաբանել, առնուազն տարօրինակ է, երբ Հայաստանի կողմից հակադարձում չկայ նրանց սպառնալիքներին:

Յայտարարւում է առանց նախապայմանների յարաբերութիւնների հաստատման մասին, սակայն Անկարան առաջին օրուանից խախտում է դա՝ առաջադրելով նախապայման, եւ դա միշտ է եղել: 2008ի արձանագրութիւնների մէջ էլ նախապայման կար, որ ամէն ինչ յօգուտ Ադրբեջանի պէտք է լինի, եւ հիմա էլ աւելացել է այսպէս կոչուած Զանգեզուրի միջանցքի խնդիրը:

Թուրքիայի կառավարութիւնը չպէտք է սպառնայ Հայաստանին այս գործընթացում, վերջնագրեր չտայ Երեւանին, որ եթէ այս կամ այն հարցը չլուծէք՝ հարուած էք ստանալու: Օրեր առաջ էր, որ Թուրքիայի պաշտպանութեան նախարարը յայտարարեց, որ եթէ Հայաստանը խելքի չգայ, եղբայրական բռունցք է ստանալու, որը նաեւ թուրք-ադրբեջանական համատեղ զօրավարժութեան անունն էր, որ տեղի էր ունենում սահմանին:

Ընդհանրապէս, մի կէտ կայ, որ մարդկանց միջեւ յարաբերութիւններում էլ պիտի լինի՝ կարմիր գիծը: Իսկ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններում այդ գծի գոյնն ամէն օր փոխւում է՝ մի օր կարմիր է, միւս օրը վարդագոյն է դառնում, յետոյ անհետանում է: Այսինքն, եթէ սկզբունքով երկու երկիր համաձայնել են առանց նախապայմանների գնալ բանակցութեան, երբ այդ երկրներից մէկը սկսում է նախապայման դնել՝ նշանակում է, այդ կարգը խախտուել է, եւ տրամաբանութիւնն ասում է, որ չես կարող շարունակել:

Վերջերս էլ նոր երեւոյթ է ի յայտ եկել, երբ Հայաստանի վարչապետը, ԱԺ խօսնակը, ԱԳՆ նախարարը կամ Անվտանգութեան խորհրդի ղեկավարն են Հայաստանի կեցուածքի մասին տարբեր հարցերի շուրջ յայտարարութիւններ անում եւ միասնական մէկ դիրքորոշում չկայ: Օրինակ, ՀՀ արտգործնախարարը մի օր յայտարարում է, որ մինչեւ այս տարուայ վերջ Փաշինեանի ու Ալիեւի հանդիպում չի նախատեսւում, միաժամանակ, նոյն օրը ԱԺ նախագահն ասում է, որ շատ հաւանական է, որ Փաշինեանն ու Ալիեւը մինչեւ տարուայ վերջ հանդիպեն: Ինչպէ՞ս պէտք է ընկալեն մարդիկ սա, որ մէկը միւսից տեղեակ չի՞: Սա տարակուսելի է:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը տարիներ շարունակ արծարծել է Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքի հարցը երկրի օրէնսդիր մարմիններում, մի քանի նահանգներ ընդունել են Արցախի անկախութեան մասին բանաձեւեր: Յանձնախումբը շարունակելո՞ւ է գործել նոյն դիրքորոշման շրջանակներում:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Հայ Դատի յանձնախմբի դիրքորոշումը չեմ կարծում, որ պէտք է փոխուի, որովհետեւ ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքը Հայ Դատի ընդհանուր առաքելութեան շրջանակներում է: Կը փոխուի թիրախաւորումը, քանի որ Կոնգրեսում նոր դէմքեր են յայտնուել, եւ պէտք է աշխատել եւ ներգրաւուել նրանց: Նաեւ, Ամերիկայի կառավարութիւնը հաստատել է, որ այո՛, Ադրբեջանն է յարձակուել Հայաստանի վրայ, եւ պէտք է յետ քաշի զօրքերը, եւ ընդհանուր ինքնորոշման իրաւունքի հովանու ներքոյ պէտք է շեշտադրուի դա, որովհետեւ Արցախի խնդիրը կենաց մահու հարց է ոչ միայն Արցախի համար: Որոշ մարդիկ չեն հաւատում Արցախի կառավարութեան յայտարարութիւններին, որ առանց Արցախի Հայաստան գոյութիւն չի ունենայ: Ամէն անգամ, երբ Ադրբեջանը ճնշում է բանեցնում՝ հայկական կողմից պատասխանը լինում է տեղի տալը: Ասածիս ամենավառ օրինակը Բերձորի դէպքն էր, երբ Օգոստոսի սկզբին ադրբեջանական ուժերը յարձակուեցին, եւ ամսուայ վերջում Բերձորը հայաթափուեց, ինչն ամրագրուած չէր որեւէ փաստաթղթում: Եւ հիմա Ադրբեջանը ցանկանում է Լաչինի միջանցքի շրջափակումը, այսպէս կոչուած ադրբեջանական բնապահպանների կողմից, նրանց միջոցն է ասելու, որ եթէ մեզ «Զանգեզուրի միջանցք» չէք տալիս, ես էլ՝ ձեր միջանցքն եմ փակելու:

Կարեւոր է, ընդգծել, որ վերջին երկու տարիներին Ադրբեջանը եւ Թուրքիան հսկայական դրամ են ներդրել Արցախն ինչ-որ ձեւով շէնացնելու համար, եւ հարց է առաջանում, եթէ կարողացան մէկ տարում երկաթուղագիծ պատրաստել, մայրուղիներ բացել, ինչո՞ւ մենք երեսուն տարուայ ընթացքում աւելի կոնկրետ (յստակ) եւ կենտրոնացած աշխատանք չենք արել: Սա այն առումով, որ եթէ մենք որպէս ժողովուրդ եւ ազգ շարունակելու ենք նոյն սխալները գործել, նշանակում է, որ դասեր չենք քաղել: Օրինակ, կարգախօսները, որ Հայաստանը, Արցախն ու Սփիւռքն են մեր ազգի սիւնները, պիտի գործնական բնոյթ կրի, եւ ոչ թէ սահմանափակուի անյայտ նպատակով կազմակերպուող համաժողովներով, որոնց նոյնիսկ Հայաստանեան լրատուամիջոցները չեն անդրադառնում:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Դուք պարբերաբար նշում էք, որ Սփիւռքը Հայաստանի համար շարունակում է հանդիսանալ լոկ կարգախօս: Այս հարցում որեւէ փոփոխութիւն դիտարկուե՞ց այս տարի:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Իմ զգացողութեամբ, Հայաստանի իշխանութիւնները փորձում են դժուարացնել Սփիւռքի դերակատարութիւնը երկրի ամէնօրեայ իրականութեան մէջ, օրինակ՝ նոր խոչընդոտներ սահմանելով երկքաղաքացիութիւն ստանալու հարցում: Սփիւռքն ընդհանրապէս որպէս կարգախօս է աւելի շատ, եւ երեսուն տարուայ ընթացքում, ո՛չ Հայաստանի ժողովուրդը, ո՛չ կառավարութիւնը իրապէս չեն հասկացել Սփիւռքի էութիւնը: Այդ միտումը շարունակւում է նոյնիսկ այն ժամանակ, երբ արդէն չորս տարի է, որ Սփիւռքի հարցերով գլխաւոր յանձնակատար է աշխատում մի մարդ, ով քաջածանօթ է Սփիւռքի դրուածքին, կազմակերպութիւններին: Համաժողովներով չէ, որ պէտք է ներգրաւել Սփիւռքին: Օրինակ, Տեղեկատուական եւ Բարձր Տեխնոխոգիաների (ճարտարագիտու-թեամբ) ոլորտը, որ Հայաստանի տնտեսութեան կարեւորագոյն մասն է կազմում, պէտք է նաեւ իր դերն ունենայ Հայաստանի անվտանգութեան խնդիրներում, եւ դա էլ մի ձեւ է Սփիւռքին ներգրաւուելու: Չէք ցանկանում, որ քաղաքականութեան մէջ ներգրաւուենք, բայց երբ նման առիթներ կան, մեր անվտանգութիւնը պէտք է առաջնահերթ տեղ գրաւի: Նոյնն էլ Հայաստան Համահայկական հիմնադրամի աշխատանքները, երբ նոր թելեթոն են անում եւ ասում, որ աշխատում են սահմանամերձ գիւղերում: Ինչ է՞ք անում, դպրո՞ց էք կառուցում նորից, պուրա՞կ էք բացում, թէ՞ կոնկրետ աշխատանք էք կատարում ժողովրդի անվտանգութիւնը երաշխաւորելու համար, որովհետեւ առանց դրա, ժողովուրդը լքելու է այդ շրջանը, եւ գնա Երեւան, կամ դուրս գայ Հայաստանից: Երբ Երեւանում քայլում ես, զգում ես, որ տարբեր շրջաններից շատ մարդիկ են տեղափոխուել Սիւնիքից, Գեղարքունիքից, եւ հիմա էլ Ջերմուկն է վտանգուած: Կամաց-կամաց այս վտանգը մօտենում է նաեւ Երեւանին: Հայաստանի թէ՛ ներքին, թէ՛ արտաքին քաղաքականութիւնը վերածուել է կարգախօսային իրականութեան:

Սփիւռքը բազմատեսակ եւ բազմաթիւ արդիւնաւէտ աշխատանքներ է իրականացրել Հայաստանում եւ Արցախում այս տարիների ընթացքում, սակայն դրանք համակարգուած չեն եղել՝ հիմնուած առաջնահերթութիւնների վրայ: Ես այսօր, որպէս Լոս Անջելեսի հայ, կարող եմ որոշել ինչ-որ գիւղում դպրոց կառուցել, բայց արդեօք այդ դպրոցը որտե՞ղ է գտնւում Հայաստանի ու Արցախի համար առաջնահերթութիւնների ցուցակում: Կամ, երբ այդ դպրոցը կառուցում եմ, միայն շէ՞նք եմ կառուցում ու կահաւորում, թէ նաեւ ինչ որ ձեւով Հայաստանի կրթական համակարգի բարեփոխմանն եմ մասնակցում: Եթէ բարեփոխումներ լինէին, նոր սերունդն այլկերպ պիտի մտածէր, մշակոյթ պիտի փոխուէր: Այնպէս չէ, որ Սփիւռքը չի առաջակել: Կարող էք «Ասպարէզ»ի վերջին երեսուն տարիների էջերը կարդալ, եւ կը տեսնէք, քանի անգամներ ենք տարբեր յօդուածագրերի միջոցով, խմբագրականներով պնդել, որ Հայաստանի կրթական համակարգի մէջ ներառուի մեր ընկալումով Հայ Դատի մասին, եւ դասաւանդուի այս նիւթը, որ նոր սերունդը զգայ, որ ազգային պարտականութիւն ունի: Երբ ազգային պարտականութիւնը պակասում է, դառնում ես մի երկրի քաղաքացի, որ քո առօրեան հոգալու ճնշումների տակ ես անցկացնում օրդ: Երբ օրինակ Ֆրանսիայում գրաւէին ինչ-որ բարձունք, լիճ, ֆրանսիացիները ոտքի չէի՞ն կանգի, որքան էլ Փարիզից հեռու լինէր:

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ի՞նչ տրամադրութիւն է տիրում այսօր Ամերիկայի հայ համայնքի կեանքում: Ձեր կարծիքով յաջողուե՞ց յաղթահարել 44օրեայ պատերազմից յետոյ առաջացած ցնցումն ու աշխուժացնել հայրենիքի ու համայնքի զօրացմանն ուղղուած աշխատանքները:

ԱՐԱ ԽԱՉԱՏՐԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ 2022ին Սփիւռքը կամաց-կամաց դուրս եկաւ ոչ միայն պատերազմի մեծ հարուածի ստեղծած յուսահատութիւնից, նաեւ «Քովիդ»ի պատճառով սահմանափակումներից, որ հնարաւորութիւն չէին տալիս ձեռնարկներ կազմակերպելու եւ միասնաբար յաղթահարելու իրավիճակը: Իմ համար դրական է երեւոյթը, որ Սփիւռքը, Հայաստանին օգնելուց բացի, զգում է, որ Սփիւռքի կառոյցները բարելաւելը, կանգուն պահելն անմիջական դեր ունի Հայաստանի լինել չլինելու հարցում: Օրինակ, ամենակարեւոր երեւոյթներից մէկը, որ մեր համայնքում արձանագրուեց այս տարի եւ շատ խորհրդանշական էր՝ Ֆերահեան Ազգային վարժարանի ընդլայնումն էր, նոր կառոյցի ձեռքբերումը: Դա ոգեւորեց, եւ առիթ տուեց միւս կրթօջախներին եւս մտածելու ընդլայնուելու մասին: Փաստն այն էր, որ «Քովիդ»ի պայմաններում, հեռակայ կրթութեան գործընթացը մեր դպրոցները կարողացան կարճ ժամանակում լաւագոյնս յաղթահարել, եւ արդիւնքում աշակերտների թուի աճ տեղի ունեցաւ մեր կրթօջախներում: Համայնքն էլ տեսաւ, որ նուաճումներ են տեղի ունենում եւ չնայած Հայաստանում առկայ տարատեսակ խնդիրների, կարիք կայ թէ՛ Հայաստանին օգնել, թէ՛ համայնքի կառոյցներն ամրապնդել: Համայնքի աշխուժանալու ցուցիչներ էին նաեւ Հայ Դատի յանձնախմբի ամէնամեայ «Գրասրութց» կոչուող համաժողովի, Հայ Մշակութային հիմնարկութեան ձեռնարկի անցկացումը, մշակութային կառոյցների եւ եկեղեցու միջոցառումները: Մեր ժողովուրդն ապրել է, եւ ապրելու է դժուար օրեր, բայց միասին ենք ապրելու, եւ որքան միասնական փորձենք այս հարցերին լուծում գտնել, այդքան շահելու է մեր ազգը, մեր համայնքը: