10 Նոյեմբերի կառավարութեան նիստին ունեցած իր ելոյթին ընթացքին, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան անդրադարձաւ Ատրպէյճանի հետ յարաբերութիւններուն վերաբերող վերջին զարգացումներուն, ինչպէս նաեւ ընդհանրապէս բանակցութիւններու ընթացքին:
Ան դիտել տուաւ, որ Ատրպէյճանի կողմէ եռակողմ եւ այլ ձեւաչափերով ընդունուած յայտարարութիւններու ու պայմանաւորուածութիւններու խախտումները տեւական բնոյթ ունին՝ յիշեցնելով, որ 9 Նոյեմբեր 2020ի եռակողմ յայտարարութենէն ետք ալ Ատրպէյճան բռնագրաւած է Արցախի Խծաբերդ եւ Հին թաղեր բնակավայրերը, յարակից տարածքներ եւ Փառուխի շրջանը: «Ադրբեջանը գրեթէ ամէնօրեայ ռեժիմով (դրութեամբ) խախտում է հրադադարի ռեժիմը նաեւ 2020 թուականի Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեամբ հաստատուած շփման գծում՝ զուգահեռաբար յայտարարելով, թէ Լեռնային Ղարաբաղ գոյութիւն չունի: Այս պնդումը ինքնին 2020թ. Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան կոպտագոյն խախտում է: Նաեւ Ադրբեջանի կողմից ստորագրուած այդ յայտնի փաստաթղթում 4 անգամ յիշատակւում է «Լեռնային Ղարաբաղ» անունը», ըսաւ Փաշինեան:
Ան աւելցուց, որ Ատրպէյճան մինչեւ օրս քայլերու չի ձեռնարկեր նաեւ Արցախի հայութեան ներկայացուցիչներուն հետ միջազգային հանրութեան համար տեսանելի երկխօսութեան սկսելու ուղղութեամբ, թէեւ այս գծով պարտաւորութիւն ստանձնած է միջազգային շարք մը հարթակներու վրայ: «Զուգահեռաբար փորձ է անում կառուցողական երեւալ, եւ Ադրբեջանի կողմից յայտարարւում է, թէ Լեռնային Ղարաբաղի հայերը «իր քաղաքացիներն են եւ նրանց իրաւունքներն ու անվտանգութիւնը երաշխաւորուած են»: Թէ որքանով է այս պնդումը իրականութեանը համապատասխանում, կարելի է գործնականօրէն ապացուցել՝ ստուգելով, թէ Ադրբեջանը ի՞նչ պայմաններ է ստեղծել եւ ինչ քայլեր է ձեռնարկել Հադրութի եւ Լեռնային Ղարաբաղի այլ հայաբնակ տարածքների հազարաւոր բնակիչների անվտանգ վերադարձի համար, որոնք տեղահանուել են 2020 թուականի 44օրեայ պատերազմի հետեւանքով: Ադրբեջանի կողմից այս ուղղութեամբ ոչ մի քայլ չի ձեռնարկուել, ինչը 2020 թուականի Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան 7րդ կէտի կոպիտ խախտում է: Այս նոյն կէտի խախտումով Ադրբեջանը խոչընդոտում է ՄԱԿի, մասնաւորապէս Փախստականների հարցերով գերագոյն յանձնակատարի գրասենեակի ներկայացուցիչների մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ», նշեց ան:
Փաշինեան շեշտեց, որ այս եւ նման շարք մը գործողութիւններ եւ յայտարարութիւններ ակնյայտ կը դարձնեն, որ Ալիեւ ոչ միայն կը սպառնայ, այլ նաեւ արդէն կը նախապատրաստէ Արցախի հայութեան ցեղասպանութեան: Ըստ անոր՝ այս մտադրութիւնը արտայայտուած է նաեւ Արցախի մէջ Ռուսիոյ խաղաղապահ զօրախումբի տեղակայման ժամկէտներուն մասին Ատրպէյճանի նախագահին մեկնաբանութիւններուն մէջ, որոնք իրենց կարգին կոպտօրէն կը խախտեն եռակողմ ձեւաչափով ընդունուած յայտարարութիւններէն առնուազն երեքը: «2020 թուականի Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան մէջ նշւում է, որ Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղապահները տեղակայւում են 5ամեայ ժամկէտով, հերթական հնգամեայ ժամկէտների ինքնաբերաբար երկարացումով: Կրկնում եմ, ինքնաբերաբար երկարացումով: Սա, ըստ էութեան, նշանակում է, որ խաղաղապահները Լեռնային Ղարաբաղում տեղակայուած են անժամկէտ, քանի դեռ հասցէագրուած չեն Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան իրաւունքների եւ անվտանգութեան հետ կապուած բոլոր հարցերը եւ փարատուած չեն Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան անվտանգային բոլոր մտահոգութիւնները», ըսաւ Փաշինեան:
Ան յիշեցուց, որ 26 Նոյեմբեր 2021ի եւ 31 Հոկտեմբեր 2022ի եռակողմ յայտարարութիւններով Ատրպէյճանի նախագահը ի՛նք ընդունեց խաղաղապահներու անկիւնաքարային, կարեւոր ներդրումը անոր տեղակայման գօտիին մէջ ապահովութեան եւ կայունութեան հաստատման առումով: Աւելի՛ն՝ ինք ընդունեց տարածաշրջանին մէջ իրավիճակի կայունութեան մէջ խաղաղապահներու հետագայ ջանքերու պահանջուածութիւնը: «Սոչիի երկու յայտարարութիւնների տակ ստորագրելով եւ այս արձանագրումներն անելուց յետոյ՝ առանց Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան անվտանգութեան եւ իրաւունքների ապահովման միջազգային յստակ երաշխիքների խաղաղապահների դուրսբերման խօսոյթ զարգացնելը ոչ միայն նշուած եռակողմ յայտարարութիւնների խախտում է, այլեւ ԼՂ հայութեան ցեղասպանութեան նախապատրաստութիւն», շեշտեց Փաշինեան:
Ան դիտել տուաւ, որ Ատրպէյճանի նախագահը կը դրժէ տարբեր հանդիպումներու ատեն ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնները: «Ադրբեջանի նախագահն ինքն է դրժում Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի համապարփակ հասցէագրման պայմանաւորուածութիւնը, որը ձեռք է բերուել 2021 թուականի Դեկտեմբերին, Բրիւսելում: Ադրբեջանի նախագահը ինքն է դրժում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը անժամկէտ յետաձգելու տարբերակը, որի վերաբերեալ պայմանաւորուածութիւնը ձեռք է բերուել 2020 թուականի Նոյեմբերին Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահի միջնորդութեամբ: Ադրբեջանի նախագահը ինքն է խախտում 2021 թուականի Նոյեմբերի 26ին Սոչիում ընդունուած յայտարարութիւնը եւ դրժում ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնը, համաձայն որի, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանազատման գործընթացը պէտք է ընթանայ սահմանային անվտանգութեան ապահովման պայմաններում եւ բացառի ցանկացած էսկալացիա (մագլցում): Ադրբեջանի նախագահը ինքն է դրժել 2021 թուականի Դեկտեմբերին Բրիւսելում ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնը, համաձայն որի ամենավտանգաւոր հատուածներում պէտք է իրականացուէր զօրքերի հայելային ետքաշում», մանրամասնեց Փաշինեան՝ բացատրելով, թէ ինչ է պատճառը Ատրպէյճանի այդ ցեղասպանի յարձակողական քաղաքականութեան:
Ան ընդգծեց, որ Արցախի հայութեան ցեղասպանութեան նախապատրաստութեան ծիրին մէջ, Ատրպէյճանի նախագահը Հայաստանը կը մեղադրէ Արցախին՝ բանակ ունենալուն մէջ: «Նախ պիտի արձանագրեմ, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը Լեռնային Ղարաբաղում բանակ չունի, եւ Ադրբեջանն ինքն է մերժել այս հարցը պարզաբանելու համար Լեռնային Ղարաբաղ դիտորդական առաքելութիւն ուղարկելու առաջարկը, որը ես արել եմ սոյն թուականի Հոկտեմբերի 6ին Պրահայում: Լեռնային Ղարաբաղում Հայաստանի բանակ չկայ, կայ Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանութեան բանակ, որը թերեւս լուրջ խոչընդոտ է ցեղասպան քաղաքականութիւնը կեանքի կոչելու համար: Իմ ընկալումն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայութիւնը բանակ ունի միայն ու միայն ցեղասպանութեան ենթարկուելու վտանգի պատճառով», դիտել տուաւ Փաշինեան:
Ըստ անոր՝ 31 Հոկտեմբերին, Սոչիի եռակողմ հանդիպման ընթացքին ներկայացուցած է Լեռնային Ղարաբաղի իշխանութիւններուն առաջարկը այս նիւթով. Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ ստեղծել ապառազմականացուած գօտի՝ միջազգային երաշխիքներով, որուն իբրեւ արդիւնք նման տարողութեամբ պաշտպանութեան բանակ ունենալու կարիք կրնայ չունենալ Արցախը. այդ առաջարկը կը շարունակէ ուժի մէջ մնալ:
Փաշինեան շեշտեց, որ 8 Նոյեմբեր 2022ին, Իլհամ Ալիեւի կատարած յայտարարութիւնները անգամ մը եւս կը փաստեն, որ Ատրպէյճանի իշխանութիւններուն աշխարհաքաղաքական յաւակնութիւնները կը շարունակեն սպառնալիք ըլլալ Հարաւային Կովկասի եւ աւելի լայն տարածաշրջանի ապահովութեան եւ կայունութեան:
«Միջազգային հանրութեանն ուղղուած անհասցէ եւ Հայաստանի Հանրապետութեանն ուղղուած հասցէական յոխորտանքներով լեցուն այդ ելոյթը, որտեղ Ադրբեջանի նախագահը փորձ է անում պայմանաւորուածութիւնները եւ պարտաւորութիւնները չկատարելու մէջ մեղադրել Հայաստանին եւ մեր կառավարութեանը, փաստում է տրամագծօրէն հակառակը: Ընդ որում, Ալիեւի յայտարարութիւնները հնչում են Վաշինգթոնում ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթընի Բլինքենի միջնորդութեամբ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարների հանդիպման եւ հաւանական խաղաղութեան պայմանագրի շուրջ քննարկումների հէնց յաջորդ օրը, երբ կողմերի պատուիրակութիւնները դեռ չէին էլ հասցրել վերադառնալ իրենց մայրաքաղաքներ», ըսաւ Փաշինեան՝ աւելցնելով, որ խախտելով ամէն պայմանաւորուածութիւն Ալիեւ կը յայտարարէ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքին նկատմամբ ունեցած նկրտումներուն մասին՝ հայաստանեան շարք մը բնակավայրերու անուանումներու եւ այլանուններու սպառնալից օգտագործումով խաղաղ բնակչութիւնը ահաբեկելու ակնյայտ մղումով:
Փաշինեան արձագանգեց նաեւ Ատրպէյճանէն պարբերաբար հնչող յայտարարութիւններուն, որոնցմով փորձ կը կատարուի զուգահեռներ գծել Լաչինի միջանցքին եւ 9 Նոյեմբերի եռակողմ յայտարարութեամբ նախատեսուած տարածաշրջանային բոլոր երթեւեկային եւ տնտեսական կապերու ապաշրջափակման միջեւ:
«Ադրբեջանի նախագահը փորձում է մտացածին հիմքեր ստեղծել Հայաստանի կողմից իբր իր պարտաւորութիւնները չկատարելու պատրուակով Լաչինի միջանցքը փակելու, Լեռնային Ղարաբաղի հայութեանը շրջափակելու եւ նրան ցեղասպանութեան ու հայրենազրկման ենթարկելու համար», յայտնեց Փաշինեան՝ յիշեցնելով, որ 9 Նոյեմբեր 2020ի եռակողմ յայտարարութեան կարգաւորումները նման զուգահեռներու տեղ չեն ձգեր, եւ ասիկա կը հիմնաւորուի քանի մը սկզբունքներով:
«Լաչինի միջանցքի մասին եռակողմ յայտարարութեան 3րդ եւ 6րդ կէտերում գրուած է «Լաչինի միջանցք», այսինքն՝ Լաչինի միջանցքը ուղիղ անուանուած է որպէս այդպիսին: Նոյն յայտարարութեան 9րդ կէտում չկայ ո՛չ միջանցք արտայայտութիւն, ո՛չ Հայաստանի Հանրապետութեան որեւէ տարածքի, ոչ որեւէ տեղանուան յիշատակում: Եռակողմ յայտարարութեան 6րդ կէտով Լաչինի միջանցքը ոչ միայն ճանապարհ է կամ տրանսպորտային ուղի, այլեւ 5 կիլոմետր լայնութեամբ տարածք: 9րդ կէտում որեւէ նման տարածքի յիշատակում չկայ եւ խօսք է գնում միայն տրանսպորտային հաղորդակցութեան մասին: Եռակողմ յայտարարութեան 6րդ կէտով Լաչինի միջանցքը գտնւում է Ռուսաստանի Դաշնութեան խաղաղապահ զօրախմբի վերահսկողութեան ներքոյ: 9րդ կէտում ասւում է, որ Ադրբեջանի արեւմտեան շրջանների եւ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութեան միջեւ տրանսպորտային հաղորդակցութեան նկատմամբ հսկողութիւն իրականացնում է Ռուսաստանի Դաշնութեան Անվտանգութեան դաշնային ծառայութեան սահմանապահ ծառայութիւնը: Այս հարցը լրացուցիչ պարզաբանուած է նաեւ Ռուսաստանի Դաշնութեան նախագահի 2020 թուականի Նոյեմբերի 10ի «Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղութեան ապահովման մասին» թիւ 695 հրամանագրի 3րդ կէտով, որտեղ ասւում է. «Ռուսաստանի Դաշնութեան Անվտանգութեան դաշնային ծառայութեանը՝ իրականացնել հսկողութիւն Հայաստանի Հանրապետութեան կողմից Ադրբեջանի արեւմտեան շրջանների եւ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութեան միջեւ տրանսպորտային կապի ապահովման նկատմամբ քաղաքացիների, ապրանքների, տրանսպորտային միջոցների անխոչընդոտ երկկողմանի շարժման համար: Այսինքն, մեր սուվերեն (գերիշխան) որեւէ տարածքի նկատմամբ հսկողութեան եւ մեր սուվերեն որեւէ գործառոյթի օտարման մասին խօսք չկայ եւ չի կարող լինել: խօսքը պայմանաւորուածութիւնների կատարման նկատմամբ վերահսկողութիւն իրականացնելու մասին է, եւ միայն սա կարող է անել ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայութիւնը», յայտարարեց Փաշինեան:
Ան աւելցուց, որ եռակողմ յայտարարութեան 6րդ կէտով Լաչինի միջանցքը ստեղծուած է միայն Արցախի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան միջեւ անխափան եւ ապահով կապ ստեղծելու նպատակով՝ իբրեւ ապահովութեան երաշխիք եւ իբրեւ կեանքի միակ ու անայլընտրանք ճանապարհ:
«9րդ կէտը տարածաշրջանի տրանսպորտային եւ տնտեսական կապերը ապաշրջափակելու մասին է, եւ միայն այդ համատեքստում է յիշատակւում Ադրբեջանի արեւմտեան շրջանների եւ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետութեան միջեւ տրանսպորտային հաղորդակցութիւնը, եւ այս հաղորդակցութիւնը, ըստ այդմ, տարածաշրջանի տրանսպորտային եւ տնտեսական կապերի ապաշրջափակման գործընթացի մաս է: Սա ակնյայտ է դարձնում նաեւ 2021 թուականի Յունուարի 11ի եռակողմ յայտարարութիւնը, որը 2020 թուականի Նոյեմբերի 9ի եռակողմ յայտարարութեան 9րդ կէտի բացուածքն է, նրա իմաստը բացատրող փաստաթուղթ», մանրամասնեց Փաշինեան՝ աւելցնելով. «Հայաստանի Հանրապետութիւնը մշտապէս պատրաստ է եղել եւ հիմա էլ պատրաստ է նման հաղորդակցութիւն ապահովել, եւ այդ նպատակով է շրջանառութեան մէջ դրուած Հայաստանի կառավարութեան որոշման նախագիծը՝ Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին հսկիչ-անցագրային կէտեր ստեղծելու մասին եւ այդ որոշման ընդունման արդիւնքում Ադրբեջանը կարող է Հայաստանի ճանապարհներով կապ ստանալ Նախիջեւանի հետ: Այդ որոշումը չի ընդունւում միայն մի պատճառով, Ադրբեջանը չի ուզում այդ ճանապարհը: Սա նշանակում է, որ Հայաստանը լիարժէքօրէն կատարում է իր պարտաւորութիւնը եւ Ադրբեջանն է, որ չի ցանկանում օգտուել ընձեռուած հնարաւորութիւնից: Ընդ որում, նման մերժողականութիւնը բացարձակապէս անհասկանալի է: Եթէ Ադրբեջանն իսկապէս խաղաղութիւն է ուզում եւ տրամադրուած է խաղաղութեան, ինչպէս յայտարարում է, եկէք բացենք ուրեմն այդ հսկիչ անցագրային կէտերը, եկէք մարդկանց համար հնարաւորութիւն ստեղծենք: Պարզ է, որ նրանք սկզբից կը տատանուեն, սկզբից կը մտածեն, բայց երբ համոզուեն մտադրութիւնների անկեղծութեան մէջ, թէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան, թէ՛ Ադրբեջանի Հանրապետութեան քաղաքացիները միանշանակօրէն կը սկսեն օգտուել տեղաշարժի այս նոր հնարաւորութիւնից»:
Խօսելով նոր ուղիներու կառուցման մասին՝ Փաշինեան ընդգծեց, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը նման պարտաւորութիւն չէ ստանձնած որեւէ պայմանաւորուածութեամբ:
