«Կարեւորը Գործող Իշխանութիւնների Պահուածքն Է Եւ Պատրաստակամութիւնը»
ՀՅԴ Արցախի Կենտրոնական Կոմիտէի ներկայացուցիչ, ԱՀ ԱԺ պատգամաւոր Դաւիթ Իշխանեանի հետ «Ապառաժ»ի հարցազրոյցը՝ ՀՅԴ Արցախի ԿԿի Մայիս 25ի յայտարարութեան, Արցախի ներքաղաքական իրավիճակի, Արցախում ՀՅԴ ապագայ անելիքների մասին է:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Ի՞նչն է պատճառը, որ ՀՅԴ Արցախի կառոյցը նպատակայարմար չի գտել նոր կառավարութեան մաս կազմել, որո՞նք էին ընտրուած նախագահի հետ բանակցութիւնների թեմաները եւ արդեօ՞ք պաշտօններ են առաջարկուել ՀՅԴին:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Նորընտիր նախագահ Արայիկ Յարութիւնեանը քաղաքական տարբեր ուժերի հետ բանակցութիւններ է նախաձեռնել համագործակցութեան, ներազգային համերաշխութեան միտումներով: Այդ բանակցութիւններից անմասն չէր նաեւ ՀՅԴ Արցախի կառոյցը: Դեռեւս ապրիլի 22ին ՀՅԴ Արցախի ԿԿի Ստեփանակերտի գրասենեակում մենք առաջին պաշտօնական հանդիպումը ունեցանք եւ փորձեցինք ճշգրտել մեր սկզբունքները ոչ միայն ձեւաւորուող կառավարութեան, այլ ընդհանրապէս երկրի զարգացման ուղղութեամբ:
Մենք չէինք կարող անտեսել այն կարեւոր սկզբունքները, որոնց շուրջ Արցախի քաղաքական ուժերի հետ խորհրդակցութիւնների արդիւնքում հասել էինք որոշ փոխըմբռնման: Խօսքն այն 7 կէտերի մասին է, որոնք մենք հրապարակել էինք դեռեւս 2019թ. Օգոստոսին համապատասխան յայտարարութեան մէջ: Այնուհետեւ տարբեր քաղաքական ուժերի հետ նախաձեռնել էինք միասնական օրակարգի ձեւաւորում այդ սկզբունքների շուրջ: Անշուշտ, այդ սկզբունքները 2020թ. Մարտին կայացած համապետական ընտրութիւններից յետոյ մեր դիտարկմամբ պէտք է լինէին Արցախի զարգացման հիմնական ուղղութիւնները: Այդ սկզբունքներն իրենց մէջ ներառում են թէ ներքին եւ թէ արտաքին հիմնախնդիրները յաղթահարելու ելքեր: Հէնց այդ սկզբունքների շուրջ էին մեր բանակցութիւնները եւ մենք փորձեցինք նախագահ Յարութիւնեանին մէկ անգամ եւս ներկայացնել դրանք: Դեռեւս ընտրութիւններին նախորդած շրջանում այդ օրերին նախագահի թեկնածու եւ «Ազատ հայրենիք» կուսակցութեան ղեկավար Արայիկ Յարութիւնեանը սկզբունքօրէն ընդունել է բոլոր կէտերը: Այս հանգրուանում, որպէս ընտրուած նախագահ, մեզ համար կարեւոր էր մէկ անգամ եւս այդ հարցերի շուրջ քննարկումներ ծաւալելը: Կարծես թէ, խորքային առումով ընդունելի էին մեր առաջարկները, բայց միւս կողմից նաեւ պէտք է մէկ կարեւոր կէտի անդրադառնալ:
Մեր համոզմամբ, իշխանութեան մաս կազմելու համար անհրաժեշտ է նաեւ համապատասխան որոշումների կայացման գործընթացում դեր եւ ազդեցութիւն ունենալ: Այսինքն, մեր համագործակցութեան չափը ուղղակի համեմատութեան մէջ է այն բանի հետ, թէ Դաշնակցութիւնն ինչ դեր է ունենալու քաղաքական որոշումների կայացման առումով: Մենք առաջարկել էինք որոշ սկզբունքային հարցերի շուրջ համախոհական կարգով որոշումներ կայացնելու գործելաոճը: Այդ պարագայում մեզ համար երկրորդական էր, թէ ինչ ծաւալի պատասխանատուութիւն մեզ կ’առաջարկուէր: Յանուն ճշմարտութեան պէտք է ասեմ, որ տարբեր գերատեսչութիւններ ղեկավարելու եւ համագործակցութեան յուշագիր ստորագրելու առաջարկ եւս եղել է: Այնուհանդերձ, Կենտրոնական Կոմիտէն նպատակայարմար չի գտել մաս կազմել այս կառավարութեանը:
«ԱՊԱՌԱԺ».- ԱՀ նախագահը պատրաստակամութիւն է յայտնել համագործակցել բոլոր քաղաքական ուժերի հետ, վերջերս նաեւ յուշագիր է ստորագրուել «Միասնական հայրենիք» կուսակցութեան հետ: Արդեօ՞ք հնարաւոր համարում էք իշխանութիւնների եւ այլ քաղաքական ուժերի հետ համագործակցութիւնը:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Քաղաքականութեան մէջ ոչինչ բացառուած չէ: Մենք մեր յայտարարութեամբ նաեւ բարի երթ ենք մաղթել նոր ձեւաւորուող իշխանութիւններին՝ հաւատարիմ մնալով անցած 30 տարիներին Դաշնակցութեան սկզբունքներին՝ միշտ լինել Արցախի պետութեան կողքին, միշտ աջակցել Արցախի պետականութեան կայացմանը եւ նրա առջեւ ծառացած հիմնախնդիրների յաղթահարմանը: Եթէ իշխանութիւններն իրենց գործունէութեան ընթացքում շեղուեն այն ընդհանուր սկզբունքներից, որոնց մասին նրանք բարձրաձայնել են ոչ միայն նախընտրական քարոզարշաւի շրջանում, այլեւ նախագահ Յարութիւնեանի երդման արարողութեանը յաջորդած ելոյթի ժամանակ, ապա, բնականաբար, Դաշնակցութիւնը ցուցաբերելու է ամենակոշտ կեցուածքը: Իսկ եթէ նրանք հաւատարիմ մնան եւ շարունակեն այդ սկզբունքների շուրջ կառավարել եւ ղեկավարել երկիրը, բնականաբար, մենք միշտ էլ լինելու ենք աջակիցը: Մեր գործունէութեան առանցքը լինելու է Արցախի պետութեան հզօրացումը եւ Արցախի հիմնահարցի վերջնական լուծունը:
Ինչ վերաբերում է վերջերս ստորագրուած յուշագրին, ապա մենք նախկինում ականատես ենք եղել նմանատիպ փաստաթղթի: Ուզում եմ յիշեցնել 2015թ. «Ազատ հայրենիք» եւ «Արցախի ժողովրդավարական» կուսակցութիւնների միջեւ կնքուած խորհրդարանական համագործակցութեան յուշագրի մասին: Անցած 5 տարիների ընթացքում խորհրդարանում այս երկու քաղաքական ուժերի միջեւ համագործակցութիւնն այնքան էլ սահուն չէր: Այնպէս որ, կարծում եմ, որ այս փաստաթուղթը եւս վարագոյր է լինելու, որի մի կողմում յուշագիրն է, իսկ միւս կողմում՝ այլ գործընթացներ: Այնուամենայնիւ, երկու քաղաքական ուժերը քաղաքական փաստաթուղթ ստորագրելու պարագայում պէտք է միմիեանց եւ հասարակութեան հանդէպ պատասխանատուութիւն կրեն: Դաշնակցութիւնը, ելնելով հէնց այդ պատասխանատուութեան գիտակցումից, առաջարկել է առանցքային հարցերում համախոհութեամբ (կոնսենսուս) որոշումներ կայացնելու փաստաթուղթ ստորագրել, որը չի ընդունուել: Այլ պարագայում մեզ կը վերապահուէր միայն դիտորդի կամ քաղաքական գործընթացների հետեւորդի կարգավիճակը:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Մաս չկազմելով ձեւաւորուող կառավարութեանը, արդեօ՞ք ՀՅԴն այսուհետ ընդդիմադիր ուժ կը համարուի:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Դաշնակցութիւնն իշխանական ուժ չէ: Ուրեմն դասական առումով համարւում է ընդդիմութիւն: Սակայն Արցախում քաղաքական դասական այս բաժանումները չեն աշխատել: Դեռեւս երեք տարի առաջ իշխանութեան մաս լինելով հանդերձ, մենք դէմ էինք Սահմանադրութեանը, իսկ 2000-2005 թուականներին Դաշնակցութիւնն ունէր նախարար եւ պատասխանատու պաշտօններ զբաղեցնող կուսակցականներ, բայց խորհրդարանում ընդդիմութիւն էր: Ինչեւէ, երեւի աւելի ճիշտ կը լինի օգտագործել «կառուցողական ընդդիմութիւն» բառակապակցութիւնը:
Յստակ է, որ քաղաքական ուղեգծի փոփոխութիւն է տեղի ունեցել: Անշուշտ, ընդդիմութիւն հասկացութիւնն ունի իր երանգները: Սա կախուած կը լինի նաեւ իշխանութիւնների կողմից որդեգրուած քաղաքականութիւնից եւ գործելաոճից: Չի կարելի իշխանութիւնների գործունէութիւնը գնահատել միայն յայտարարութիւններով: Անշուշտ, մինչ այժմ շրջանառուող կառավարման սկզբունքներն ու ուղղութիւններն ականջահաճոյ են, սակայն այդ ամէնին պէտք է յաջորդեն գործնական քայլերը: Մենք ուշի ուշով հետեւելու ենք այդ քայլերին եւ յոյսով ենք, որ իշխանութիւնները հաւատարիմ կը մնան իրենց հռչակած քաղաքական կուրսին եւ կ’առաջնորդուեն հէնց դրանցով:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Ձեր յայտարարութեան մէջ յոյս էք յայտնել, որ նոր իշխանութիւնները ջանք չեն խնայի յաջողութիւններ արձանագրելու ներքաղաքական խորհրդակցութիւնների ընթացքում առաւել կարեւորուած մի շարք խնդիրների լուծման ուղղութեամբ, ինչպէ՞ս կը մեկնաբանուի այն ընդդիմադիր դիրք որդեգրելու պարագայում:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Ընդդիմութիւն լինելը ինքնանպատակ չէ: Ընդդիմութեան դերը կայանում է նրանում, որպէսզի կարողանայ ճիշտ գնահատել, ճիշտ քննադատել, ճիշտ ուղղութեամբ առաջնորդել հանրութեանը եւ կառուցողական առաջարկներով թէ զսպողի եւ թէ վերահսկողի դեր ստանձնել իշխանութիւնների նկատմամբ: Միւս կողմից էլ՝ իշխանութիւնը պարտաւոր է տեղ տալ ընդդիմութեանը, զերծ մնալ քաղաքական հալածանքներից, ստեղծել համապատասխան պայմաններ ընդդիմութեան դաշտի կայացման համար: Այս պարագայում կարեւոր է, որպէսզի երկուստեք լինի «համադրուած» աշխատանք: Այդ աշխատանքը չպէտք է ձեւական բնոյթ ունենայ, իշխանութեան եւ ընդդիմութեան գործունէութիւնը պէտք է ծաւալուի երկրի առջեւ ծառացած մարտահրաւէրները յաղթահարելու ուղղութեամբ:
Կարեւոր է, որպէսզի երկուստեք թշնամանք չստեղծուի, հակադրութիւնները բնական են, որոնց արդիւնքում հնարաւոր է զարգացում ապահովել, յաղթահարել հիմնախնդիրները: Ցաւօք սրտի, քաղաքական գիտակցութեան բացակայութիւնը յաճախ յանգեցնում է թշնամանքի ու ատելութեան: Ամէն պարագայում այդ թշնամանքից պէտք է խուսափել: Ատելութեան մթնոլորտն Արցախի քաղաքական ուժերին յարիր չէ:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Ապրիլի 9ին ՀՅԴ Արցախի ԿԿ յայտարարութեան մէջ նշւում է, որ 2020թ. Մարտի 31ին կայացած ընտրութիւններին նախորդած զարգացումները եւ քուէարկութեան ընթացքը համադրելի են 2005 թ.ին տեղի ունեցած ընտրախախտումների եւ արատաւոր երեւոյթների հետ: Կոնկրետ ինչի՞ մասին է խօսքը, արդեօ՞ք դրանք վճռորոշ ազդեցութիւն են ունեցել ընտրութիւնների արդիւնքների վրայ:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Մեր ժողովրդի յիշողութիւնից չպէտք է դուրս մղուեն վերջին 30 տարիների ընթացքում ամենաարատաւոր եւ քաղաքական ծանր հետեւանքներ ունեցած 2005թ. ընտրութիւնները: Այն ժամանակ իշխանութիւնն ամէն ինչ արել է, որպէսզի գործող ընդդիմութեանը՝ Դաշնակցութեանը եւ նրա շուրջ համախմբուած ուժերին, դուրս մղի քաղաքական ասպարէզից կամ նուազեցուի նրա դերը: Այս էր 2005թ. ընտրութիւնների ընդհանուր «փիլիսոփայութիւնը»: Եւ այս առումով 2020թ. համապետական ընտրութիւնները շատ համադրելի են 2005թ. հետ:
Ես չեմ ուզում մանրամասների մէջ մտնել: Սակայն այս ընտրական գործընթացներում ժողովուրդն իր սրտի խորքում զգացել է 2005թ. ընտրական գործընթացների գործիքակազմը: Գուցէ այդ ամէնը ընկալելի եւ տեսանելի չէր Մարտին նախորդած ժամանակաշրջանում, բայց յետընտրական շրջանում յետադարձ հայեացք ձգելով եւ վերլուծելով մենք չենք վարանել եւ այս ընտրութիւնները համադրելի ենք համարել 2005թ. ընտրութիւնների հետ:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Անժխտելի է ՀՅԴ դերակատարութիւնը համահայկական առումով, ՀՅԴ եղել է այն շարժիչ ուժը, որն Արցախի շուրջ համախմբել է ամբողջ հայութեանը: Նոր իրավիճակում արդեօ՞ք կարող է նուազել Արցախի շուրջ համախմբուելու համազգային ներուժը:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Դաշնակցութեան ներուժի օգտագործումը բխում է հայ ժողովրդի ազգային եւ պետական շահերից: Անցած 13 տարիների ընթացքում մենք կարողացել ենք բաւարար չափով համահայկական ներուժն օգտագործել: Այդուհանդերձ, կարեւորը գործող իշխանութիւնների պահուածքն է եւ պատրաստակամութիւնը: Խնդիրն այն չէ, թէ Դաշնակցութիւնը իշխանութեան մէջ էր կամ ոչ, բայց գործող իշխանութիւնները, ի դէմս Բակօ Սահակեանի, կարողացել են ճիշտ ըմբռնել Դաշնակցութեան տեղն ու դերակատարութիւնը համահայկական տիրոյթում, նաեւ Արցախեան հիմնահարցի յանգուցալուծման շրջանակներում, ԱՀ միջազգային ճանաչման գործընթացում: Մենք յոյս ունենք, որ նոր իշխանութիւնները կը շարունակեն նախորդ իշխանութիւնների որդեգրած քաղաքականութիւնը:
Բաւականին բարդ ներքաղաքական իրավիճակում մենք կը փորձենք արտաքին ճակատի մեր հնարաւորութիւնները լիարժէքօրէն օգտագործել: ՀՅԴ Արցախի կառոյցն առանցքային դերակատարութիւն ունի համահայկական մակարդակով թիրախների ճշտման եւ ուժերի համախմբման գործում:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Ձեր յայտարարութեան մէջ անդրադարձ է եղել նաեւ Սահմանադրական փոփոխութիւնների հարցին եւ նշւում էր, որ դրա շուրջ ինչ որ համախոհութիւն գոյութիւն ունի: Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ իշխող քաղաքական ուժը 3 տարի առաջ կողմ է քուէարկել գործող Սահմանադրութեանը, արդեօ՞ք մօտ ապագայում հնարաւոր համարում էք Սահմանադրական բարեփոխումների իրականացումը, այդ ուղղութեամբ քայլեր ձեռնարկւու՞մ են:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- 2017թ. ՀՅԴ Արցախի կառոյցը դէմ արտայայտուեց Սահմանադրութեան առաջարկուած նախագծին եւ համակիրներին յորդորեց դէմ քուէարկել դրան: Ցաւօք սրտի, այն ընդունուեց եւ մենք առաջնորդւում ենք այդ Սահմանադրութեամբ: Մեր յայտարարութիւնների մէջ եւ բանակցութիւնների ընթացքում կարեւորուել է Սահմանադրական փոփոխութիւնների հարցը: Այդ հարցի շուրջ մենք քննարկումներ ենք ծաւալել Արցախում գործող 15 կուսակցութիւնների հետ եւ գրեթէ բոլորը, այդ թւում նաեւ իշխող քաղաքական ուժը եւ նորընտիր նախագահը կողմ էին, որ ընտրութիւններից յետոյ Սահմանադրական բարեփոխումների գործընթաց սկսուի: Դեռեւս հնարաւորութիւն չենք ունեցել նախագահ Յարութիւնեանի հետ այդ հարցը քննարկել: Բայց օրեր առաջ ՀՅԴ Արցախի «Նիկոլ Դուման» կենտրոնում կայացած հանդիպման ժամանակ ԱՀ ԱԺ նախագահ Արթուր Թովմասեանը վերահաստատել է Սահմանադրական բարեփոխումների անհրաժեշտութիւնը:
Մենք առաջիկայում առիթ կ’ունենանք այլ քաղաքական ուժերի հետ եւս քննարկումներ ծաւալել: Դաշնակցութիւնը միշտ էլ կողմ է եղել խորհրդարանական կառավարման համակարգին եւ առաջիկայում, հաւանաբար աշնանը, մենք կը փորձենք այդ ուղղութեամբ քայլեր ձեռնարկել:
«ԱՊԱՌԱԺ».- Ընտրութիւնների արդիւնքում Ազգային Ժողովում նուազել է ՀՅԴ մանդատների թիւը, արդեօ՞ք հնարաւոր համարում էք այլ խմբակցութիւնների հետ համագործակցութիւնը եւ ընդհանրապէս ինչպէ՞ս կը գնահատէք ԱՀ ԱԺ նոր կազմը:
ԴԱՒԻԹ ԻՇԽԱՆԵԱՆ.- Պէտք է շեշտել, որ Դաշնակցութեան դերակատարութիւնը պայմանաւորուած չէ մանդատների թուով, ի հարկէ եթէ բացարձակ մեծամասնութիւն չէ: Անցած 10ամեակների ընթացքում ազգային-պետական շահերից բխող ՀՅԴ նախաձեռնութիւնները, հազուադէպ էին համախոհներ գտնում:
Ի համեմատութիւն 6րդ գումարման Ազգային Ժողովի, այս խորհրդարանի հետ մեծ յոյսեր կապելը դժուար է: Արդէն իսկ կայացած խորհրդարանի առաջին նիստում ականատես եղանք արհեստավարժութեան սկզբունքի անտեսմանը: Խօսքը վերաբերում է նոր Ազգային Ժողովի ղեկավար կազմի՝ յանձնաժողովների նախագահների, փոխնախագահների, ընտրութեանը:
Ինչ վերաբերում է այլ խմբակցութիւնների հետ համագործակցութեանը, Դաշնակցութիւնն ունի իր ուղեգիծը եւ ծրագրային հիմնադրոյթները, որոնցով առաջնորդուելու է:
