ՅԱՐՈՒԹ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ
Յեղափոխութիւնները տեղի ունեցած են մարդկային պատմութեան ընթացքին. անոնք իրարմէ տարբերած են ոճի, տեւողութեան եւ գաղափարախօսական շարժառիթ ընձեռելու առումով: Անոնց արդիւնքները լուրջ եւ հսկայական փոփոխութիւններ պատճառած են ազգերու եւ երկիրներու մշակութային, տնտեսական ու ընկերաքաղաքական կենցաղին վրայ:
Յեղափոխութիւններու մասին սկզբնական ուսումնասիրութիւնները հիմնականին մէջ հոգեբանական վերլուծումներն են Եւրոպայի պատմութեան մէջ պատահած շարք մը իրադարձութիւններու: Սակայն, ժամանակակից հետազօտութիւնները աւելի ընդլայնուած եւ համաշխարհային են. անոնք, հոգեբանական վերլուծումներու կողքին, կը ներառեն նաեւ ընկերաբանական եւ քաղաքական վերլուծումներ: Այս նոր վերլուծումները նպաստած են աւելի լաւ հասկնալու եւ ըմբռնելու յեղափոխութիւն ըսուած բարդ երեւոյթը:
Յեղափոխութիւնները տեսակաւոր են՝ մէկը միւսէն տարբեր: Կան զինեալ յեղափոխութիւններ, որոնցմէ կրնանք թուել զինուորական յեղաշրջումները եւ ժողովրդային ապստամբութիւնները, ինչպէս՝ ֆրանսականը, հայկականը, ռուսականը, քուպականը եւ իրանեանը: Կան համեմատաբար խաղաղ յեղափոխութիւններ, որոնք ընդհանրապէս հիմնուած կ՛ըլլան ժողովուրդներու զանգուածային ցոյցերու վրայ, ինչպէս՝ Կանտիականը եւ յետ-պոլշեւիկեան հանրապետութիւններուն մէջ տեղի ունեցած «գունաւոր» յեղափոխութիւնները, օրինակ՝ Չեխոսլովաքիոյ «Թաւշեայ յեղափոխութիւն»ն ու Ուքրանիոյ «Նարնջագոյն յեղափոխութիւնը»: Եւ վերջապէս, կայ բոլորովին խաղաղ յեղափոխութիւն, որ հիմնուած է տուեալ երկրի քաղաքացիներուն մեծամասնութեան քուէներուն վրայ, ինչպէս վերջերս Միացեալ Նահանգներու մէջ տեղի ունեցած Պըրնի Սենտըրզի փորձը եւ Տանըլտ Թրամփի ընտրութիւնը: Վերոյիշեալ բոլոր տեսակի յեղափոխութիւնները կոչուած են հիմնական փոփոխութիւններ բերելու տուեալ երկրի տնտեսական, քաղաքական եւ ընկերային կեանքէն ներս:
Կասկած չկայ, որ մարդոց ջախջախիչ մեծամասնութիւնը կը հաւատայ, թէ բռնութիւնը, այսինքն՝ զինեալ յեղափոխութիւնը, աւելի արդիւնաւէտ միջոց է քաղաքական նպատակներու հասնելու համար: Ի վերջոյ, ոչ մէկ բռնապետ պիտի ուզէ հրաժարիլ կամ իր բռնակալական իշխանութիւնը յանձնել՝ առանց կռիւի: Փաստն այն է, որ ամբողջ պատմութեան ընթացքին եղած են բազմաթիւ օրինակներ, ուր բռնակալական կառավարութիւններ դաժանօրէն ճզմած են իրենց ընդդիմութիւնը: Սակայն, Էրիքա Չենովեթի եւ Մարիա Սթեֆանի հետազօտութիւնը ցոյց կու տայ, որ խաղաղ կամ ոչ-զինեալ յեղափոխութիւնները աւելի՛ արդիւնաբեր եղած են, քան՝ զինեալ յեղափոխութիւնները: Այսպէս, անոնք քն-նած են 323 զինեալ եւ խաղաղ յեղափոխութիւններ՝ 1900էն մինչեւ 2006, եւ հասած են հետեւեալ արդիւնքին. ոչ-զինեալ յեղափոխութիւններու ամբողջական կամ մասնակի յաջողութիւնը եղած է 53 տոկոս ու միայն շուրջ 20 տոկոսով՝ ձախողած, իսկ զինեալ յեղափոխութիւններու ամբողջական կամ մասնակի յաջողութիւնը եղած է գրեթէ 10 տոկոս, իսկ ձախողութիւնը՝ 60 տոկոս:
Իսկ ինչո՞ւ ոչ-զինեալ յեղափոխութիւնները աւելի արդիւնաւէտ եղած են: Նախ, անոնք սովորաբար գրաւած են աւելի շատ մասնակիցներ, ներառեալ՝ կիներ, ծերեր, եւ մարդիկ, որոնք արկածախնդիր չեն, բայց պատրաստ են մասնակից դառնալու բռնակալութիւնը վերացնելու աշխատանքին: Նաեւ, բռնակալ կառավարութեան ուժերը չեն ուզեր կրակ բանալ անզէն եւ խաղաղ ժողովուրդին վրայ, յատկապէս երբ ամբոխը կրնայ ներառել իրենց մայրերը, դուստրերը, զաւակները, հայրերը, ընկերները եւ այլն: Իսկ, եթէ պատահի եւ կրակեն անզէն քաղաքացիներու վրայ, ամենայն հաւանականութեամբ, այլ քաղաքացիներ զօրաշարժի պիտի ենթարկուին, եւ կառավարութիւնը պիտի կորսնցնէ միջազգային հանրութեան եւ նոյնիսկ տեղական զանգուածային լրատուական միջոցներու աջակցութիւնը: Վերջապէս, երբ բռնակալ կառավարութիւն մը խաղաղօրէն գահընկեց կ՛ըլլայ, շատ աւելի հաւանական է, որ նոր կառավարութիւնը ժողովրդավարական ըլլայ:
Սակայն ի՞նչն է, որ ժողովուրդները կը մղէ յեղափոխութեան:
Ընկերաբանները պատմութիւնը քննելով կը հաստատեն, թէ յեղափոխութիւնները հետեւանք են երկու գլխաւոր ազդակներու. 1) առարկայական պայմաններ, որոնք ժողովուրդի մը կրած տառապանքներն ու զրկանքներն են՝ ընկերային, քաղաքական եւ տնտեսական գետնի վրայ, 2) ենթակայական պայմաններ, որոնք են մտաւորական զարթօնքն ու գաղափարական հասունութիւնը:
Վերոյիշեալ երկու պատճառները հիմնական լրացուցիչներ են իրարու: Ժողովուրդ մը կրնայ տառապիլ, շահագործուիլ եւ ապրիլ ամենավատ պայմաններու մէջ, բայց չընդվզիլ, մինչեւ մտաւորական զարթօնքը գիտակցութիւնը չտայ իրեն արդար իրաւունքներուն: Իսկ գաղափարական եւ մտաւորական զարթօնքը կը մնայ իր սաղմին մէջ, եթէ չկան շօշափելի եւ անմիջական պայմաններու ստեղծման միջոցներ: Այս երեւոյթին լաւագոյն օրինակն է Հայաստանի ժողովուրդին ներկայ վիճակը, որ հետեւանքն է անկազմակերպուածութեան, չափազանցուած քարոզչութեան, որ՝ եթէ ժողովուրդը ոտքի ելլէ այսօր, վաղը թուրքերը Հայաստանը կը գրաւեն, նաեւ՝ ժողովուրդի ֆիզիքական եւ զգացական յոգնածութեան, վախին՝ փողոցային ոճով հակադարձութենէ, եւ զանազան մակարդակներու վրայ բծախնդրօրէն ծրագրուած ու գործադրուած Սփիւռք-հայրենիք մտաւորական կապի թուլացման (բացի ժամանակաւոր եւ կարճ կապէ, երբ Արցախի ճակատը լուրջ յարձակման կ՛ենթարկուի. օրինակ՝ 2016ի ապրիլեան պատերազմին ընթացքին):
Այստեղ, հաւանական առարկութեան մը առաջքը առնելու համար, կարեւոր է դրուատանքով յիշել երիտասարդութեան կամ ընդդիմութեան կողմէ կազմակերպուած կարգ մը խաղաղ ցոյցեր, որոնք, սակայն, անարձագանգ մնացին Հայաստանի եւ Սփիւռքի ժողովրդային խաւերուն մէջ ու դատապարտուեցան մնալու մասնակի յաջողութիւններու ցանկին վրայ: Նաեւ պէտք է յիշել երկու զինեալ ըմբոստութիւններու փորձերը՝ Նայիրի Յունանեանի ու իրեն հետեւորդներուն գործած ոճիրը եւ «Սասնայ Ծռեր»ուն զինեալ ապստամբութիւնը, որոնք ի սկզբանէ դատապարտուած էին ձախողութեան: Որովհետեւ՝ յեղափոխականը չի՛ պայքարիր սպաննելու համար: Աշխարհի վրայ չէ եղած յեղափոխութիւն մը, որ հիմնուած ըլլայ վայրագութեան գաղափարին վրայ: Յեղափոխութիւնները մի՛շտ եղած են միջոց՝ աւելի՛ լաւ պայմաններ ստեղծելու համար:
Ինչպէս կը տեսնենք, Հայաստանի ժողովուրդը քանի մը առիթներով վերոյիշեալ երեք տեսակ յեղափոխութիւններէն երկուքին դիմելով՝ փորձած է իր իրաւունքներուն տէր դառնալ իշխանափոխութիւն պահանջելով, բայց չէ՛ յաջողած:
Ուրեմն, կը մնայ երրորդ եւ ամենախաղաղ ձեւը, որն է՝ քուէի ուժը: Պէտք է ըսել, որ այս ձեւը կարճ ժամանակուան ընթացքին փոփոխութիւն չ՛ենթադրեր, այլ կրնայ այնքա՛ն երկար տեւել, որ սերունդներ փոխուին: Ուստի, հասնելու համար նպատակին, անիկա կ՛ենթադրէ երկարատեւ շունչ եւ հետեւողական ու կազմակերպուած աշխատանք:
Սակայն, նկատի ունենալով Հայաստանի քաղաքական պայմանները, իրենց սեփական գրպանները լեցնելու մղումով միլիոնատէրերու եւ մեծ թիւով քաղաքական գործիչներու համատեղ աշխատանքով օրէ օր ստրկացող ու շահագործուող՝ հոգեպէս ընկճուած ժողովուրդին վիճակը, մտաւորականութեան ու երիտասարդութեան վրայ իշխանութիւններուն կողմէ ի գործ դրուած ճնշումներն ու սպառնալիքները, եւ ծածուկ կամ բացայայտ կերպով օտար պետութիւններու շահերուն համար աշխատող օլիգարխներուն եւ գործակալներուն ճնշումները, Սփիւռքը՝ իր մտաւորականութեամբ, պարտաւոր է օգնելու Հայաստանի մտաւորականութեան, որպէսզի միասնաբար կարելի ըլլայ Հայաստանի ժողովուրդին տալ գիտակցութիւնը՝ իր արդար իրաւունքներուն (այս գծով, «Արդարութիւն Հայաստանի մէջ» կարգախօսով ճամբայ ելած սփիւռքահայ արուեստագէտներու խումբին ստեղծումը յուսադրիչ է): Այդ ընելը անհրաժե՛շտ է, որովհետեւ Սփիւռքն ու Հայաստանը շաղկապուած են իրարու. որովհետեւ մէկը միւսին յենարանն է, իսկ եթէ զատուին իրարմէ՝ երկո՛ւքն ալ կը մահանան: Հիմնաւորելու համար Սփիւռքի մտաւորականութեան մասնակցութեան անհրաժեշտութիւնը այդ գործընթացին մէջ, կ՛արժէ յիշել այն իրողութիւնը, որ հայ ազատագրական շարժումի զարթօնքի առաջին ցոլքերը ծնունդ առին Արեւմտահայաստանէն դուրս, աւելի ազատ երկիրներու մէջ, ուր չէին կաշկանդուած հայ մտաւորականներու միտքն ու հոգին: Նոյնն է պարագան նաեւ այսօ՛ր:
Ուրեմն՝ զարմանալի չէ, որ զանազան մակարդակներու վրայ բծախնդրօրէն կը ծրագրուի եւ ամէն օր քիչ մը աւելի համարձակութեամբ կը գործադրուի Սփիւռք-հայրենիք մտաւորական կապի թուլացման գործընթացը: Զարմանալի չէ նաեւ այն, որ Հայաստանի իշխանութիւններուն դէմ խօսողները, մանաւանդ սփիւռքահայերը՝ ըլլան անոնք մտաւորական, արուեստագէտ կամ հայրենասէր հայ մարդ, անմիջապէ՛ս պիտակաւորուին իբրեւ օտար երկիրներու գործակալներ: Հետեւաբար, խօսքն ու գիրը գործի վերածելու ժամանակը անցա՛ծ է արդէն: Սակայն, «երբե՛ք ուշ չէ» ասացուածքին հաւատալով՝ պէտք է ճամբայ ելլել: Պէ՛տք է փորձել:
There are interesting data at the beginning of this article and how changes come about. Then article start making statements and assumption with no bases but just some so called facts which are mainly because almost all the Armenian in Diaspora are not familiar with the fabric and culture of Armenians living in Armenia. The revers is also true where people in Armenia have no idea about Diaspora. A large number of people in Armenia even put under question if Armenians from Diaspora are really Armenians as they are speaking differently and having different values. These issues are mainly due to the lack of communications and knowing of each other. Even in communities outside the Armenia such as Los Angeles where there are large number of Armenians from Armenia and Armenians from Middle East, these two group do not mix and mingle. Again, because they do not see things eye to eye.
Armenians from Diaspora go to Armenia mainly during summery for two weeks, they visit touristic sites, they drink coffee in cafés, and having good times. Upon return they think that they know Armenia and start offering “bright” ideas how to improve Armenia and go even to the extent of putting demands. I have been going to Armenia in regular bases since 1990 and working with locals and I have learned how little I know about Armenia. Now that I been in Armenia for two and half months and I working with locals in a daily basis, I am staring to get a better understanding.
I wish people in Diaspora do not make statements and provide “solutions” without knowing fabric of the community in Armenia. To get the right to critic the Armenia or offer solutions to various issues, one needs to pay his/her dues first. Come to Armenia and work in this cold weather, understand issues, understand the people, and then you may have understanding of what is needed to be done. USA was created base on the fact that people were upset about “taxation without representation”, it is amazing that most of Armenians in Diaspora want “representation without taxation”! Pay your dues to your motherland first and then you will earn the right to critic it.
Հարգելի Հարութ Մկրտչյան,նախ ցանկանում եմ նշել ,որ անգնահատելի է Սփյուռքի դերը Հայաստանին և Արցախին մշտապես նյութական և բարոյական աջակցության ցուցաբերելու գործում: Հասկանալի պատճառով թե անհատներ և թե խմբավորումներ իրենց այդ ազգանվեր գորունեության ընթացքում առիթներ էին ունենում շփվել երկրի ղեկավարության, իշխանական կառույույցների հետ,հաստատելով ընկերային,մարդկային,երբեմն էլ,այյսպես ասած, քավոր սաներային հարաբերություններ,բայց նրանց ուշադրությունից համարյա դուրս էին մնում ներքին նեգատիվ երևութները,օրինակ ,հարկային քմահաճությունները, ,վերահսկող մարմինների չարաշահումները, կաշառակերության զանգվաային բնույթը,ընտրակեղծիքները և ,վերջապես, արտագաղթի ծավալման , ժողովրդի աղքատացման ու բարոյալքման երևույթները:Վերջին տարիներին Հայատանում տեղի ունեցած ժողովրդական ընդվզումները,որոնց ականատեսների շարքերում հաճախ կարելի էր լինում տեսնել արևմտյան Սփյուռքի մշակույթի գործիչների ,մտավորականության ազդեցիկ գործիչների, որոնք փորձում էին հասկանալ,թե ինչ է կատարվում և շատ դեպքերում հայտնվում էին ժողովրդի կողքին,անուններ չեմ ցանկանում թվել,նրանք լավ հայտնի են նաև Ձեզ:Այսպիսով կարելի է արձանագրել,որ Սփյուռքը արթնանում է,դրա վառ արտահայտությունն էլ Ձեր այս հոդվածն է:Իմ կարծիքով ,պատահական չէ,որ դուք շոշափում եք հեղափոխությունների թեման,հանգամաներեն ներկայացնում եք դրանց բնույթն ու արդյունավետու-թյունը,պատճառները և այլն: Կցանկանայյի մեկ երկու դիտարկում անել:Իմ կարծիքով, ժողովրդական խաղաղ ապստամբությունները վեր են ածվում զինված հեղաշրջման,որի ,օրինակը, տեսանք ՈՒկրաինայում:Դուք փորձել եք նաև բացատրել,թե ինչու են տեղի ունենում հեղափոխությունները և նշում եք երկու հիմնավոր պատճառ՝ մեկը ժողովրդի աղքտությունն ու տառապանքներ են,երկրորդը ՝ մտավոր խավի մոտ ազգային գիտակցության զարթոնքն է,ժողովրդին օգնելու ,նրա հոգում ըմբոստության կրակ արթնացնելու նրան առաջնորդելու պարտքի զգացումն է: Սակայն, հեղափոխությունը ունի նաև իր տեսական բացատրությունը որի իմացությունը օգտակար է ապագա հեղափոխականների համար և այն շատ սեղմ ամփոփված է Հեգելի ԴԻԱԼԵԿՏԻԿԱՅԻ <<Հակադրությունների միասնության և պայքարի<< կարևորագույն օրենքում:Երբ հասարակության մեջ հակադրությունների պայմանական միասնությունը ապահովող կապերը ինչ ինչ պատճառով սկսում են թուլանալ( իշխանությունների բռնություն,կեղծիքներ,ընչազրկութան վաթարացում,մասաների դժգոհության ուժեղացում ևայլն), տեղի է ունենում նշված օրենքի հավասարակշռութայն խա[տում , որն էլ հակադիր կողմերի միջև առաջ է բերում անողոք պայքար,և ավարտվում է հեղափոխությամբ:Մարքսիզմի դասականները Հեգելյան այս հիմնարար օրենքը բացատրում են այսպես. երբ նեքևները այլևս չեն հանդուրժում ,իսկ վերևները այլևս չեն կարողանում,արդյունքում ստեղծվում է հեղափոխական իրավիջակը,որը ծնում է հեղափոխություն:Այս տեսակետից Հայաստանում պարբերաբար ընթացող պերմամենտ ըմբոստացումները հեղափոխության չեն վերածվում,որովհետև իշխանություններին հաջողվում է կանխել հակադրությունների սրացումը:Ընտրությունների նախօրեին այդ հակասությունները գնալով թուլանումենէ ,որովհետև հասարակության ուշադրությունը բեևեռանում է ընտրապայքարի վրա:Վերջին երկու տասնամյակների ընտրությունները ցույց տվեցին ,որ Հայաստանում արդար,ժողովրդավար ընտրություներ չեն լինում, իշխող համակարգը մշակել է այնպիսի սխեմա,օգտագործում է այնպիսի միջոցներ, որոնք ապահովում են նրա հաղթանակը,իսկ թույլ,բզկտված ընդիմությունը հայտնվում է կոտրած տաշտակի առջև,ընտրողների մի մասն էլ գոհանում է իր ձայնի դիմաց ստացած հինգ հազար դրամով;Ընտրություններց հետո հասարակ ժողովրդի մոտ առաջանում է հուսալքության նոր ալիքըորն ավելացնում է արտագաղթողների քանակը:Այո,,հատկապես Արևմուտքի սփյռւռքահայությունը մեծ դերակատարում կարող է և պետք է ունենա ոչ միայայն Հայաստանի մտավորականության գիտակցության բարձրացման գործում ,այլև ներքաղաքական կյանքում, նրանք միասին պետք է մշակեն Հայաստանի քաղաքական,տնտեսական,իրավավական ու սոցիալական նոր Մոդել և նրան,համապատասխանող նոր :Սահմանադրություն որոնք կհամապատասխանեն խաղաղ ճանապարհով Նոր Հայաստան կառուցելու գաղափարին: Հակառակ դեպքում մեր Հայրենիքը դեռ երկար կարող է խարխափել խավարի ,բռնության ու տգիտության մեջ:
Իրենց քաղաքացուն չխնայող իշխանաւորները չեն խնայի նաեւ սփիւռքահային: Իրենց ունեցուածքը եւ «գահը» պաշտպանելու համար նրանք ընդունակ են ամէն ինչի…