«Հայ Իրականութեան Մէջ Տեղի Ունեցող Ամէն Ինչի Համար Դաշնակցութիւնը Պատասխանատու Է»

«ԵՐԿՐԻ ՀԱՐՑԸ» ԾՐԱԳՐԻ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՀՅԴ ԲԻՒՐՈՅԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆԻ ՀԵՏ

 Հայաստանում  թէեւ 2017 թուականն է խորհրդարանական, ընտրական, բայց 2016ն էլ խոստանում է բաւական հետաքրքիր լինել. նոր սահմանադրութիւն, ընտրական նոր օրէնսգիրք, փոփոխութիւններ մի շարք օրէնքներում եւ նոր օրէնքներ: Քաղաքական ուժերի համար 2016 թուականը նաեւ դիրքորոշումների յստակեցման, ճշգրտման,  միաւորումների եւ սահմանազատումների ժամանակաշրջան  է՝ 2017 թուականի ընտրութիւններին ընդառաջ: «Երկրի հարցը» ծրագրի հաղորդավար Արթուր Կիրակոսեանը զրուցում է ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Մեր նախորդ հանդիպումից արդէն բաւական ժամանակ է անցել: Այն ժամանակ դեռ սահմանադրական փոփոխութիւնները չէին կատարուել, դեռ Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի միջոցառումների այդ շրջանն էր, բայց մամուլում արդէն շշուկներ կային այն մասին, որ ՀՅԴն պատրաստւում է կոալիցիոն (միաւորող-Խմբ.) համաձայնութիւնների՝ իշխող կուսակցութեան հետ: Այն ժամանակ իմ հարցին դուք պատասխանեցիք, որ մինչեւ այդ պահը որեւէ խօսք, զրոյց, հանդիպում, քննարկում, բանակցութիւն՝ տեղի չի ունեցել:

Բոլորովին վերջերս դուք յայտարարել էք նման գործընթացի մեկնարկի մասին: Նախ մի ճշգրտում՝ ինչ է տեղի ունեցել: Հարցը տալիս  եմ, քանի որ հէնց այսօր Ազգային ժողովում, Հանրապետութեան խմբակցութեան ղեկավար Վահրամ Բաղդասարեանը յայտարարել է, որ տեղի է ունեցել ոչ թէ բանակցութիւն, այլ առանձնազրոյց, եւ իրենք առանձնազրոյցը չեն մեկնաբանում եւ որ նման բանակցութիւն այս պահին գոնէ գոյութիւն չունի:

Ի՞նչ է տեղի ունեցել եւ ինչպէ՞ս  անուանենք այս գործընթացի մեկնարկը:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Եղել է նախագահի կողմից առաջարկութիւն, եւ այդ առաջարկութեան շուրջ եղել է սկզբնական խօսակցութիւն: Բանակցութիւն է դա, բանակցութեան նախնական փուլ է, թէ ինչ, դրա վրայ կենտրոնանալ չեմ ուզում եւ դա կարեւոր էլ չէ, երկրորդական է:

Յամենայնդէպս դեռ բանակցութեան իրական փուլ տեղի չի ունեցել: Առանձնազրոյց է տեղի ունեցել, նոյնիսկ մեծ բանակցութիւնների մէջ էլ առանձնազրոյցներ են տեղի ունենում: Անցած 7 տարիների ընթացքում անընդհատ խօսակցութիւններ են եղել, որ Դաշնակցութիւնը պէտք է կոալիցիա է վերադառնայ: Այս խօսակցութիւնները միշտ եղել են, եւ մենք միշտ  ասել ենք, որ նման բան չկայ: Եւ իսկապէս չկար: Իսկ երբ արդէն կայ, մենք շտապեցինք մի օր շուտ տեղեակ պահել ժողովրդին, որպէսզի ժողովուրդը հասկանայ, որ մենք իսկապէս իր նկատմամբ բաց ենք եւ հարցեր թաքցնելու, վարագոյրի յետեւում խաղեր տանելու քաղաքական ուժ չենք:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Իսկ ի՞նչը ստիպեց՝ 7 տարի ընդդիմադիր դաշտում գործելուց յետոյ, հիմա գնալ կոալիցիոն համաձայնութեան:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՏԳԱՐԵԱՆ.- 7 տարի է ասում ենք, բայց շատ մեծ տարբերութիւն կայ այսօրուայ եւ 7 տարի առաջուայ միջեւ: Այն օրից, որ մենք կոալիցիան թողեցինք, մինչ օրս մեծ տարբերութիւն կայ: 100րդ տարելից է տեղի ունեցել: 100րդ տարելիցի  հռչակագիր է որդեգրուել, որ ինչ որ ուղղութեան մասին է խօսում, նոր ուղղութեան մասին: Սահմանադրութիւն է փոխուել, որի հիմնական ջատագովը եղել ենք մենք,  անցած 20-25 տարիների ընթացքում: Եւ շատ բան է փոխուել այդ առումով, կարծում եմ, որ երկրի զարգացման առումով մենք նոր մեկնակէտ ունենք, նոր իրավիճակ ունենք: Ես հաւատացած եմ, որ եթէ իսկապէս լաւ աշխատենք, եւ բոլոր ուժերը՝ անկախ նրանից  ընդդիմադիր են թէ իշխանութիւն, դրական մօտեցում ունենան,  երկիրը կարող ենք արագ քայլերով զարգացման ուղու վրայ դնել:

ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Պարոն Մարգարեան 7 տարի առաջ, դուք դուրս եկաք կոալիցիայից եւ դուրս գալու հիմնական պատճառը, հայ-թուրքական արձանագրութիւններն էին: Հիմա ինչ է փոխուել դրանից յետոյ, չէ որ այդ արձանագրութիւնները, այսպէս թէ այնպէս, օրակարգում են եւ արձանագրութիւնների տակ Հայաստանի ստորագրութիւնը առկայ է:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Էլի շատ բան է փոխուել: Սահմանադրութեան ստորագրման օրը Հայաստանի նախագահի կողմից եղաւ մէկ ելոյթ, որով վերապահութիւն էր յայտնւում մի շարք հարցերի վերաբերեալ, որոնք արձանագրութեան հետ կապուած, մեզ համար խնդիր էին: Եւ կայացաւ սահմանադրական դատարանի վճիռ: Սահմանադրական դատարանը այդ արձանագրութիւնների վերաբերեալ տուեց իր յստակ տեսակէտը: Լուրջ վերապահումներ յայտնեց, բոլոր այն կէտերի վերաբերեալ, առանց բացառութեան, որ մեր կազմակերպութեան կողմից խնդրոյ առարկայ էին, միայն թողնելով «Դիւանագիտական  յարաբերութիւնները  Թուրքիայի հետ», սահմանը բացելու մասը: Յետոյ նախագահի մի շարք կարեւոր ելոյթներ եղան՝ Վիլսոնի թանգարանում ելոյթը, տարբեր առիթներվ ելոյթներ: 100րդ տարելիցի հռչակագրով, որով դրուեց վերջակէտ, ըստ էութեան արձանագրութիւնները մահուան դատապարտուեցին: Ըստ բովանդակութեան՝ այլեւս արաձանագրութիւն  գոյութիւն չունի, ձեւի մէջ սակայն գոյութիւն ունի: Ձեւի մէջ գոյութիւն ունենալը, թէպէտ մօտ ապագայում, հաւանական չէ, որ մեզ համար խնդիր ստեղծի, բայց մի օր կարող է խնդիր ստեղծել: Այդ առումով, մենք մեր պահանջից չենք հրաժարւում, այդ պահանջը մենք նորից արծարծում ենք: Եւ բանակցութիւնների ընթացքում, կարծում եմ, դրա ճակատագիրն էլ կ՛որոշուի, այդտեղ էլ կը հասնենք ինչ որ եզրակացութեան: Մենք չունենք նպատակ, չունենք ցանկութիւն այդ պահանջից հրաժարուելու, համարում ենք, որ այդ ստորագրութիւնները իսկապէս պէտք է յետ կանչուեն, թէպէտ քաջ գիտակցում ենք, որ իրականում այդ արձանագրութիւնները այլեւս իմաստ չունեն:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Պարոն Մարգարեան, ինչպէ՞ս էք վերաբերւում այն տեսակէտներին, որ իշխող Հանրապետական կուսակցութիւնը վարձահատոյց է լինում ՀՅ Դաշնակցութեանը՝ սահմանադրական փոփոխութիւնների ողջ գործընթացի ժամանակ իրենց սատարելու համար:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Չգիտեմ, քաղաքականութեան մէջ վարձահատոյց լինել բառակապակցութիւն կա՞յ թէ ոչ: Կարծում եմ, մենք վարձահատոյց ենք եղել սահմանադրութեան փոփոխութեամբ: Այն դիրքորոշումը, որ մենք ունեցել ենք վերջին մէկ- մէկ ու կէս տարիներին, այն ճիգը, որ մենք թափեցինք իշխանութեան հետ համագործակցելով, սահմանադրութեան նախագիծը պատրաստելով, դրա դիմաց մենք մեզ վարձատրուած ենք համարում սահմանադրութեան ընդունումով: Մի մոռացէք, դա եղել է հիմնականում, միայն Դաշնակցութեան պահանջը: Մեր տեսակէտն է, որ յաջողել է, մեր տեսակէտն է, որ նոր սահմանադրութիւն է դարձել: Խորհրդարանական համակարգը Դաշնակցութեան պահանջն է եղել: Մենք հէնց դրանով վարձահատոյց ենք եղել, եթէ հարցին կարելի է այս իմաստով նայել, իսկ այլապէս դիտել այս ամէնը՝ անարդար մօտեցում է, ճիշդ մօտեցում չի, մէջը մի քիչ էլ անբարոյականութիւն կայ:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Իշխող կոալիցիայի մաս ե՞րբ էք կազմելու՝ մինչեւ 2017 թուականի խորհրդարանական ընտրութիւննե՞րը, թէ ընտրութիւններից յետոյ:

Շարունակեմ հարցերս. եթէ մինչեւ 2017 թուականի խորհրդարանական ընտրութիւնները՝ ինչո՞ւ էք ռիսկ անում այս կառավարութեան գործունէութեան վերջին տարում ձեր վրայ վերցնել նաեւ այն ձախաւեր քաղաքականութեան համար պատասխանատուութիւնը, որ մեր կառավարութիւնն ունի մինչեւ այսօր, եւ մի  տարի առաջ, շալակել նաեւ այդ պատասխանատուութեան բեռը:

Եթէ 2017 թուականից յետոյ, ապա չէ՞ որ 2017 թուականի ընտրութիւնները դեռ չգիտենք, թէ ի՛նչ են լինելու: Միգուցէ Հանրապետական կուսակցութիւնը խորհրդարանում չյայտնուի, անցողիկ շեմը չյաղթահարի, միգուցէ ներկայացուած կը լինի քիչ՝ 5-6 տոկոսով, եւ բանակցելու կարիք չի լինի, եւ կամ կ՛ունենայ 50 առաւել մէկ տոկոս եւ ինքը բանակցելու կարիք չի ունենայ: Այսինքն՝ այդ ամէնը ընտրութիւններից է, չէ՞, կախուած: Հիմա յայտարարել կառավարութեանը մաս կազմելու մասին, ո՞րն է իմաստը:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Երեկուայ հարցազրոյցիս ժամանակ ասել եմ, որ մենք քաջ գիտակցում ենք, որ 2017 թուականից յետոյ է, որ կոալիցիան իմաստ ունի: Երբ հաւանական է ստեղծուի վիճակ, որ կուսակցութիւնները միմեանց պէտք ունենան, այդ գործակցութիւնը երկկողմ անհրաժեշտութիւն լինի: Այդ ժամանակ կոալիցիան իսկապէս իրական  եւ արդիւնաւէտ կարող է լինել: Մենք գիտակցում ենք, որ այսօր այդպէս չէ, այսօր մենք այդ պայմանների մէջ չենք: Մենք կոալիցիայի մասին դեռ չենք էլ մտածել. կոալիցիա կը մտնենք թէ ոչ: Ասացի, իսկապէս նախնական փուլում ենք, բայց եթէ նոյնիսկ պէտք է մտնենք, ինչի՞ համար պէտք է մտնենք: Այդ համագործակցութիւն ասուածը ինչ է նշանակում:

Սահմանադրութեան փոփոխութեան համար մենք ամէն ջանք գործադրել ենք: Նախագիծ մշակելու հարցում, ժողովրդին բացատրելու հարցում, ռեֆերենդումին (հանրաքուէին-Խմբ.) կազմակերպուած մասնակցելու առումով: Սահմանադրութիւնն ընդունուել է, բայց այդ Սահմանադրութիւնը պէտք է կեանքի կոչուի, այդ սահմանադրութիւնը պէտք է իրականութիւն դառնայ օրէնքներով, պէտք է գործող Սահմանադրութիւն դառնայ: Այս փուլում, մենք չենք կարող մի կողմ քաշուած մնալ: Ուզենան հրել, մենք չենք կարող մի կողմ քաշուել: Մենք պէտք է մասնակից զգանք, որովհետեւ նաեւ մենք ենք ժողովրդին համոզել, որ այս Սահմանադրութիւնը լաւն է, այն երկրի համար կ՛ապահովի ներքին հանդարտութիւն եւ զարգացում: Մենք պէտք է փորձենք Սահմանադրութիւնը իրականութիւն դարձնել: Ինչ վերաբերում է ձախաւեր քաղաքականութեան տակ մտնելուն, կարծում եմ, մեր ժողովուրդը բաւական խելացի է, որ կարողանայ մեզ ճիշդ գնահատել: Եթէ երկրի վիճակը վատ է, բոլորս դրա համար պատասխանատու չե՞նք: Ես փորձով կարող եմ ասել. ժողովուրդը երբ դժուար է ապրում, բոլորին չի հաւանում, ով հեռուստացոյցի էկրանից երեւում է, ժողովուրդը նրա նկատմամբ վատատես է: Քաղաքական ղեկավարութեանն է նա պատասխանատու համարում այս վիճակի համար: Եթէ այս երկրի վիճակը լաւ չի, եւ եթէ ես իբրեւ ընդդիմութիւն չեմ կարողանում պատճառ դառնալ, որ վիճակը լաւանայ, մեղաւոր եմ, չէ՞: Եթէ իշխանութիւն եմ ու չեմ թողնում, որ լաւանայ՝ կրկնակի եմ մեղաւոր: Բայց երկու պարագայում էլ մեղաւոր եմ: Ես կարծում եմ, որ հայկական իրականութեան մէջ ինչ տեղի է ունենում, դրա համար Դաշնակցութիւնը պատասխանատու է: Դրա համար Դաշնակցութիւնը պէտք է պատասխան ունենայ ժողովրդին. ինչո՞ւ է այսպէս, ինչո՞ւ աւելի լաւ չի լինում: Ասացի. մենք գնում ենք Սահմանադրութիւնը կեանքի վերածելու: Մենք գնում ենք նաեւ օգնելու, ներսից փոփոխութեան պատճառ դառնալու, որովհետեւ անելիք կայ, թէ՛ իբրեւ ընդդիմութիւն անելիք կայ, թէ՛ իբրեւ իշխանութիւն կայ անելիք: Երկու պարագայում էլ կայ, եւ մենք արել ենք: Անցած 7 տարում, որ մենք կոալիցիայում չենք եղել, մենք էլի տեղ-տեղ այս իշխանութեան հետ համագործակցել ենք՝ Ղարաբաղի հարցով, Ցեղասպանութեան հարցով, համագործակցել ենք եւ չենք ամաչել դրա համար, որովհետեւ, երբ Ղարաբաղի համար ենք համագործակցում, իշխանութիւնների հետ կապ չունի: Դա մեր հայրենիքն է, մեր պետութիւնն է, մենք բոլորս գնալու ենք, այս երկիրն ու պետութիւնը, ժողովուրդը մնալու են: Այսօր էլ, Սահմանադրութիւնը իրականութիւն դարձնելու գործում, մենք պարտաւոր ենք թեւերներս քշտել, մտնել բեռան տակ եւ փորձենք վիճակը բարելաւել: Հաւատացած եմ, որ եթէ ընդդիմութիւնը խոհեմ լինի, կարողանայ ձերբազատուել իր համար ստեղծած անել վիճակից եւ այս Սահմանադրութիւնը տեսնի իր իրական պատկերով, իրենք էլ պիտի փորձեն դրսից օգնել, որ այս Սահմանադրութիւնը կեանքի կոչուի, որովհետեւ սրանից բոլորս ենք շահելու՝ մեր երկիրը, մեր ժողովուրդը, քաղաքական ուժերը:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Պարոն Մարգարեան, ասում էք՝ մենք գնում ենք, որպէսզի ներսից կարողանանք այնպէս աշխատել, որ վիճակը լաւանայ: Ձեզ ի՞նչ է յուշում կոալիցիոն կառավարութիւնների փորձն ու պատմութիւնը: Նախընթաց  տարիներին ունեցել ենք կոալիցիաներ, դուք էլ եղել էք կոալիցիայի անդամ, քաղաքացին ի՞նչ է զգացել, տարբերութիւնը ինչպե՞ս է զգացել. այս մի կառավարութիւնը միակուսակցական էր, այս մի կառավարութիւնն էլ կոալիցիոն է: Կարծում էք կոալիցիոն կառավարութիւնները աւելի արդիւնաւէ՞տ են եղել այս տարիների ընթացքում: Կամ այս նոր կառավարութիւնը, որ լինի կոալիցիոն, աւելի՞ արդիւնաւէտ կը լինի:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այսօրուայ դրութեամբ, երբ իրական պատճառ չկայ կոալիցիա կազմելու, կոալիցիան չի կարողայ շատ արդիւնաւէտ լինել: Բայց դա բացարձակ հասկացողութիւն չի: Հէնց այն տարիներին, որ մենք կոալիցիայի անդամ ենք եղել, կարծում եմ, հաւատում եմ, որ աւելի լաւ էր, աւելի լաւ դերակատարութիւն ունէինք, աւելի դրական դերակատարութիւն ունէինք: Եւ ես չեմ կարծում, որ մարդը եթէ ինքն իր հետ անկեղծ լինի, չի խոստովանի, որ մենք կառավարութեան կազմում, մեր մասով կարողացանք մթնոլորտ փոխել: Բացարձակ իմաստով չէ, որովհետեւ կաշկանդումները մեծ էին: Բայց մեր չափով, մեր կշռով, կարողացանք դերակատարութիւն ունենալ: Ես դա նաեւ տեսնում եմ ամէն օր ժողովրդի հետ յարաբերուելով, երբ խօսում են մեր կադրերի մասին, երբ խօսում են անցեալի մասին: Ես գիտեմ, որ իմ ասածը կարող է պատճառ դառնալ, որ վաղը մի շարք մարդիկ փորձեն կաշուից դուրս գալ հակառակն ապացուցելու, բայց ես այս մասին ուզում եմ ասել առանց ցուցամոլութեան, առանց ինքնագովութեան: Բնական չի՞, որ եթէ մի տեղ քննարկում է տեղի ունենում եւ մի քանի ուժ են մասնակցում, աւելի հաւանական է, որ ճիշդ որոշում կայանայ: Այդ տարիներին, յաճախ կոալիցիոն ժողով էր գումարւում, եւ շատ հարցերում, որ դրւում էին կոալիցիայի օրակարգի վրայ, ամէն ուժ էլ փորձում էր իր չափով այնպիսի մասնակցութիւն ունենալ, որ լաւագոյն որոշումը կայացուի: Դա բացարձակ հասկացողութեամբ չպէտք է նայել, ամէն բան պէտք է նայել համեմատութեան մէջ: Ես կարծում եմ, այդ օրերին աւելի լաւ բարոյահոգեբանական մթնոլորտ կար, աւելի լաւ արդիւնք կար, բայց դա բացարձակ իմաստով չէր, որովհետեւ կոալիցիան կաշկանդուած էր:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Հիմա յստակութիւն չկա՞յ, մինչեւ ընտրութիւննե՞ր, թէ ընտրութիւններից  յետոյ:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Իսկապէս չկայ: Ես հաւանական եմ համարում մինչեւ ընտրութիւններ, բայց ընտրութիւններից յետոյ, չգիտեմ ինչ կը լինի, այսօրուանից չխօսեմ դրա մասին: Բայց մի շարք սկզբունքային հարցերում, մենք համագործակցելու ենք բոլորի հետ: Այդ մասին միշտ էլ յայտարարել ենք, միշտ էլ ասել ենք, որտեղ հայրենիքի շահն է, ազգային խնդիր կայ, բոլորս պէտք է կարողանանք համագործակցել: Յատկապէս, երբ արտաքին ճակատի հետ ենք բախւում, այդ յարաբերութեան մէջ է պէտք մեր համագործակցութիւնը, միասնականութիւնը: Մենք դրա մասին միշտ խօսել ենք եւ փաստացի արել ենք:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Մօտաւորապէս ի՞նչ  կարգի ներկայացուածութեան մասին է խօսքը: Դաշնակցութիւնը ի՞նչ կարգի ներկայացուածութիւն կ՛ունենայ կառավարութեան կազմում, որ ոլորտներն են, որ կ՛ուզենար համակարգել, որ ոլորտներն են առաջարկւում: Այս հարցերի ճշգրիտ պատասխանները ե՞րբ կ՛ունենանք, եթէ հիմա չունենք:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Դժուարանում եմ պատասխանել: Մի շարք բաներ չեմ ուզեցել ասել, որովհետեւ կարծում եմ այս հանգրուանում ճիշդ չէ, արդէն բաւական մթնոլորտ կայ, եւ զրոյցներում դեռ այդ հանգրուանին չենք հասել, այդ տեսակ հարցեր չենք քննարկել: Նոյնիսկ մեզ մօտ այդ հարցերը բիւրեղացուած չեն: Մենք դեռ ներքին քննարկումների մէջ ենք: Այսօր այդ մասին խօսելը դժուար է: Բայց բնականաբար, մենք ուզում ենք դերակատար դառնալ փոփոխութիւնների պրոցեսում: Ուզում ենք լաւ բան արած լինել: Եթէ ընտրութիւնից մէկ տարի առաջ մտնում ենք այս բեռան տակ, ուրեմն քաջ գիտակցում ենք, որ սա քաջութիւն է ուզում, որովհետեւ բոլորն արդէն մոռացել են ամէն ինչ, եւ յարձակման թիրախ ենք մենք: Ես հասկանում եմ, սա մի քանի ամիս կը տեւի: Սա քաջութիւն է ուզում, ես չգիտեմ, թէ այլապէս ինչ պէտք է անենք, ուրիշներն ինչ են անում: Ես հասկանում եմ, որ այսօրուայ դրութեամբ մեզ անհրաժեշտ է պատրաստուել յաջորդ ընտրութիւններին, անհրաժեշտ է Սահմանադրութիւնը օրէնքի վերածել, օրէնքների մշակում է պէտք: Անհրաժեշտ է փոփոխութիւնների սկիզբ դնել, հետեւել, որ այդ փոփոխութիւնները քայլ առ քայլ տեղի ունենան: Սահմանադրութիւնը պէտք է կեանքի կոչուի: Ես դա գիտեմ, դրա համար էլ մենք պէտք է պատասխանատուութիւն վերցնենք, միայն ցուցափեղկում չպէտք է աշխատենք: Ուրիշները այս ամբողջը կարող են համարել առեւտուր եւ այս կարգի այլ բաներ, կարծում եմ, Դաշնակցութեանը ով գիտի, այդպէս չի մտածի:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Պարոն Մարգարեան, երբ քննարկւում էր սահմանադրական փոփոխութիւնների նախագիծը, ի վերջոյ, բոլոր հարցերը գալիս յանգում էին նրան, թէ ի՛նչ տարբերութիւն ինչ է գրուած այդ նախագծում, եթէ մենք Սահմանադրութիւն յարգող չենք: Ի՞նչ տարբերութիւն ինչ է գրուած, եթէ իշխանութիւնը ձեւաւորուելու է ընտրութիւնների միջոցով, եւ ընտրական համակարգի նկատմամաբ վստահութիւն չունենք: Հիմա դուք գնում էք կոալիցիոն համաձայնութիւնների Սահմանադրութիւնը կեանքի վերածելու պատրաստակամութեամբ եւ պատասխանատուութեամբ: Որպէս քաղաքական ուժ, կարող էք նաեւ քաղաքական պատասխանատուութիւն վերցնել առաջիկայ ընտրութիւնների որակի համար:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Բոլորս պէտք է վերցնենք: Մենք յստակ մօտեցումներ ունենք, եւ այդ առումով աշխատանք շատ ենք տարել, մեր դիրքորոշումները գրեթէ բոլորին պարզ են, ընտրական համակարգի ինչպիսին լինելու հարցում: Նախ դա պէտք է կախեալ չլինի գործադիրից, դա իսկապէս պէտք է անկախ համակարգ լինի: Դրա պատասխանատուն պէտք է ընտրուի Ազգային ժողովից՝ երեք հինգերրորդով: Այդ համակարգը պէտք է պրոֆեսիոնալ լինի: Եւ պէտք է տեխնիկապէս յագեցած լինի, որ արդար ընտրութիւններ կարողանանք անցկացնել: Մենք ամէն ինչ անելու ենք, որ ընտրական օրէնսգրքի փոփոխութեամբ, կառոյցի փոփոխութեամբ հասնենք արդար, մաքուր ընտրութիւնների հանգրուանին: Հնարաւո՞ր է դա, թէ ոչ. մեր կարծիքով հնարաւոր է: Ինչպէս որ հնարաւոր դարձաւ այս Սահմանադրութիւնը: Մենք երկար աշխատեցինք, տեսակէտների շատ մեծ տարբերութիւններ ունէինք, բայց ի վերջոյ կարողացանք գալ մի ընդհանուր յայտարարի, որ բոլորիս կողմից ընդունելի եղաւ: Ընտրական օրէնսգիրքն էլ այդպէս է: Սիստեմն էր այդպէս, սիստեմը հնարաւորութիւն էր տալիս կեղծիքի, եւ կեղծիքի համար պատասխանատու չկար, եւ հնարաւոր էլ չէր ապացուցել, որ կեղծիք է եղել: Էլ չեմ խօսում, որ կուսակցութիւնները ոստիկանի դեր կատարելու, ընտրութիւնների օրինականութիւնը պահպանելու իմաստով ո՛չ համապատասխան մարդուժն ունէին, ո՛չ էլ դա է ակնկալւում կուսակցութիւններից: Դա պետական համակարգը պէտք է անի, բայց պէտք է անի անաչառօրէն, պէտք է անի սիստեմով, որ հնարաւոր չլինի կեղծել: Մենք ամէն ջանք գործադրելու ենք, որ կարողանանք շատ աւելի լաւ ընտրական օրէնսգիրք ունենալ, ընտրական համակարգ ունենալ, որ կարողանանք յաջորդ ընտրութիւններին իսկապէս բացառել  ընտրակեղծիքը: Դրա համար, ես կ՛ուզէի, որ բոլորս միասին աշխատէինք: Սա այն նպատակն է, որի շուրջ կարելի է համախմբուածութիւն ստեղծել, որի շուրջ կարելի է համագործակցութիւն ստեղծել, որպէսզի կարողանանաք լաւագոյն օրէնսգիրքը, համակարգը մէջտեղ բերել: Բոլոր ժողովուրդներն էլ այս ժամանակաշրջանն անցել են: Էնպէս չի, որ մի գիշերուայ ընթացքում ժողովուրդները հասել են արդար, ազատ, համոզիչ ընտրութիւններ կազմակերպելուն: Ժամանակ է պէտք եղել: Ժամանակը մեզ մօտ երկարում է, պէտք է կարողանանք վերջակէտ դնել եւ դնել ընտրութիւնների նոր սկիզբը:

 ԱՐԹՈՒՐ ԿԻՐԱԿՈՍԵԱՆ.- Պարոն Մարգարեան, իմ հարցը վերաբերում է ոչ թէ լաւ օրէնսգրքին, լաւ սահմանադրութեանը: Մենք այդտեղ կարծես թէ խնդիրներ չունենք: Կարողանում ենք, լաւ օրէնքներ գրել՝ լաւ Սահմանադրութիւն: Խօսքը այդ ընտրական գործընթացների լեգիտիմութեան (օրինականութեան-Խմբ.) եւ ժողովրդի վստահութեան մասին է: Այլ հարց է, որ լաւ Սահմանադրութիւնը ոչ որակեալ հանրաքուէով է անցնում կամ լաւ ընտրական օրէնսգրքի պայմաններում մենք վատ ընտրութիւններ ենք կազմակերպում: Քաղաքական պատասխանատուութիւն ասելով, ես նկատի ունէի ընտրական գործընթացների նկատմամբ վստահութեան բարձրացմանը:

 ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այո, դրանք բոլորը բխում են մէկ ընդհանուր մօտեցումից: Նախորդ դատական համակարգը պարզ է, ինչ տեսակ համակարգ էր: Նոր սահմանադրութեամբ դատական համակարգը անկախ է: Եւ սա մեծ հնարաւորութիւն է մեզ համար, արդարութեան կողմնակիցներիս համար: Հիմա հաւատանք, որ դատական համակարգը անկախ լինի, լաւ կը լինի: Պէտք է հաւատանք, ինչո՞ւ չհաւատանք: Այսինքն, այն դատաւորը, որ գիտէր, եթէ այսպէս որոշում կայացնի, իրեն նշանակողը դուրս կը դնի, հիմա գիտի, որ չկայ նրան նշանակողը, ո՞վ դուրս կը դնի: Պէտք է կարողանայ շատ ինքնավստահ աշխատել: Կ՛աշխատի՞, այո, ես ուզում եմ հաւատալ, որ կ՛աշխատի: Ամէն ինչ սեւ տեսնելը լաւ չի: Մենք անընդհատ ասում ենք՝ ժողովուրդը քաղաքականացուած չի, ժողովուրդը ընտրակաշառք է վերցնում, գնում քուէարկում է: Այս ընտրութիւններում ժողովրդի պահուածքը շատ օրինակելի էր, հակառակ այն բանի, որ քաղաքական ուժերը, ո՛չ ընդդիմադիր, ո՛չ իշխանամէտ, մեծ աշխատանք չտարան, ծաւալուն աշխատանք չտարան, կազմակերպական գործ չարեցին: Ժողովուրդը գնաց եւ իսկապէս ինքն իրեն յարգելով քուէարկեց: Եւ չենք կարող ասել, որ կեղծ քուէ էր եւ կամ գնուած քուէ էր: Ոչ էլ կարող ենք ասել, որ այդ քուէն ընդդիմութեանն էր: Հասկանալի է, սահմանադրութեանը դէմ չէր քուէարկում, իշխանութեանն էր դէմ քուէարկում, բայց քուէն ընդդիմութեանն էլ չէր: Սա ուսանելի է, չէ՞: Ես հաւատում եմ, որ առաջընթաց կայ: Նոյնիսկ մեր այս վատ, տհաճ օրերին, այս բոլոր պրոբլեմների մէջ մենք մեր ընդունակութիւնը չպէտք է կորցնենք: Լաւն էլ տեսնենք, զարգացումն էլ տեսնենք, որպէսզի մեր աշխատանքը իմաստ ունենայ: Եթէ ասում ենք՝ ոչ մի բան հնարաւոր չի, նորից կը կեղծեն, ինչ ենք անում դրանով: Դրանով մենք ասում ենք, որ մենք՝ քաղաքական ուժերս, անիմաստ ենք, որովհետեւ ոչինչ չենք կարողանում անել: Ժողովրդին աւելի ենք յուսախաբ անում: Ես հաւատացած եմ, որ հնարաւոր է անել, պէտք է ունենալ դրական մօտեցում, պայքարի ոգի, հետեւողականութիւն եւ անպայման արդիւնք կ՛ունենաք: Ասել, որ արդիւնք չունենք,  հակաքարոզչութիւն է: Ամէն ուժ իր դէմ է քարոզչութիւն տանում, ասելով թէ արդիւնք չունի: Արդիւնք չունես, դուռը փակիր, գնայ տուն: Արդիւնք անշուշտ կայ: Գուցէ այդ արդիւնքը միանգամից բաւարարող արդիւնք չի, միանգամից մեզ անհրաժեշտ արդիւնք չի, բայց այն կայ, եւ այդ քիչ արդիւնքի հետ պէտք է յոյս կապել: Ես հաւատացած եմ՝ վատ օրերի ժամանակաշրջանն աւարտւում է:

«ԵՐԿԻՐ».- Լաւատեսական նոտայի վրայ աւարտենք մեր զրոյցը, շնորհակալութիւն: