ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ
Վստահ եմ, որ այս օրերին, բոլոր աշխարհագրութիւններում, հայերը՝ առաջին հայեացքից միմեանց անշաղկապելի, բայց շատ հասկանալի ցաւի ու բաւարարուածութեան, կորստի ու յաղթանակի զգացում ունեցան:
Նկատել եմ՝ բոլորը խօսելու, կիսուելու ցանկութիւն ունեն… Ուղերձները շատ են, արժէքաւոր, երբեմն հակասական, բայց մի բանում գրեթէ համոզուած եմ՝ դրանք առաջին հերթին մեզ՝ հայերիս են ուղղուած:
Անչափ կարեւոր ճշմարտութիւններ վերահաստատեցինք մենք, նաեւ աշխարհը: Մեղքը, ոճիրը, յանցագործութիւնը ժամկէտանց չեն լինում. կայ հատուցման տիեզերական անխուսափելի օրինաչափութիւնը: Արդարութիւնն, այնուամենայնիւ, յաճախ հիւանդանում, բայց չի մեռնում:
Որքան էլ տագնապենք, յուսահատուենք համաշխարհային բարոյական ճգնաժամի, քաոսի եւ առհասարակ քաղաքականութեան անբարոյականութեան ու աշխարհաքաղաքական շահերի առաջնահերթութեան շուրջ, այդուհանդերձ, բարոյականութիւնը, համամարդկայինն ու բարեպաշտութիւնը կամ պարզապէս մարդկայինը գոյութիւն ունի, եւ քաղաքակրթութեան շարժիչ ուժը մարդ՝ բանական արարած լինել-մնալու կոդն (ծածկագիրն-Խմբ.) է:
Մեր պահանջատէր ու համոզուած, պատմական անհերքելի յիշողութիւնը յաղթեց մոռացումին, մեղքին, ոճիրին, խաւարին:
Մեզանից աւելի, մաքրումը նաեւ աշխարհին է անհրաժեշտ՝ քաղաքակրթական կոլապսի (կործանման-Խմբ.) եզրին յայտնուած աշխարհին: Միթէ՞ այն ինչ կատարւում է Միջին Արեւելքում, Սիրիայում, Իրաքում ոճիր չէ մարդկութեան նկատմամբ. սպառնալիք… ի հարկէ՝ այո:
Ցեղասպանութիւնը շարունակւում է, ու քաղաքակրթութեան ու բարբարոսութեան սահմաններն այնքան թափանցիկ են, հեշտ խոցելի, գլխիդ անակնկալ թափուած կարկուտի պէս հաւանական: Հռոմի պապից մինչեւ Աւստրիա, Գերմանիա կամ արթնացող Բուլղարիա, մեր ցաւից անդին՝ նաեւ աշխարհի դիմանկարը մարդկային հունի բերելու տագնապ ունեն, իրենց խղճի հետ հաշտ լինելու քաղաքակրթական մարտահրաւէր… Մարդկային դէմքով աշխարհ ունենալու զանգն է գուժում:
Մենք փաստեցինք, որ մեր ողբերգութեան մէջ մենակ չենք: Մեր կողքին մեծեր կանգնեցին, ու մեր մէջքը հաւասարը հաւասարի էր: Հասկացուած լինելը մեղմում է մեր ցաւը, ազատում զոհի բարդոյթից: Մենք կարողացել ենք…
Եւ, այնուամենայնիւ, 100ամեակի միջոցառումների ուղերձը առաջին հերթին մեզ՝ հայերիս էր ուղղուած: Աննկարագրելի պոռթկումով դարձեալ վաւերացրինք՝ մեր հաւաքական ուժը զօրու է լռութեան ու մերժումի հարիւրամեայ պատեր ճեղքել: Ամբողջ միջազգային մամուլը ապշած է՝ Լոս Անջելեսով, Բէյրութով կամ Սիդնէյով հոսող հայերիս արդարութեան ու պահանջատիրութեան գետերով:
Իսկապէս, համաշխարհային ազգ ենք, ու չես կարող չգիտակցել, չգնահատել, չհպարտանալ, չբացականչել՝ այս ինչ հսկայական, որակեալ, նախանձելի ու բացառիկ ներոյժ ունենք, եւ… ինչպէ՞ս ենք օգտագործում:
Անցնող օրերին, Ցեղասպանութեան վերաբերեալ ցաւացնող, կուրացնող, արիւնդ տակնուվրայ անող պատմական փաստերի, արխիւային նիւթերի կամ վկայութիւնների տարափին զուգահեռ, ժամանակակից հայի ու Հայաստանի պատկերը կայ: Գիտակցում, գնահատո՞ւմ ենք արդեօք, թէ ի՛նչ բացառիկ, աներերեւակայելի թռիչք ենք արել… ուժ ենք գտել, մնացորդացի, գրեթէ չգոյի վրայ կարողացել ենք ԱՆԿԱԽ ՊԵՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ունենալ:
Այս օրերին համաշխարհային հայերի, անհատականութիւնների շքերթն ուժ է տալիս, հիացում ու հպարտութիւն միաժամանակ՝ ՄԵՆՔի աննկարագրելի բերկրանք, արարելու, աւելի լաւն ու արժանին լինելու լիցք:
Այսքան միասին էլ ե՞րբ էինք եղել… երեւի 88ին, երբ սկսել էինք Արցախով մեր անկախութիւնը նուաճել: Այսքան միասին էլ ե՞րբ էինք եղել… երբ ազգն աւելին է, քան պետութիւնը…
Ապրիլի 24ն անցաւ, ու մնացինք մենք, մենակ, մեր ցաւերով ու հոգսերով, տկար պետութեամբ: Միթէ՞ Ցեղասպանութիւնն է այն միակ քաղաքական օրակարգը, որ կարող է համահայկական պոռթկումի ու համախմբումի զօրաշարժ անել:
Առջեւում Մայիսն է, մեր իմաստուն յաղթանակների ամիսը… ու բոլորին տանջող հարցը՝ յետո՞յ…
Միթէ՞ Ապրիլ 24ի լաւագոյն պատասխանը կայացած ու արժանապատիւ պետութիւնը չէ:
Միթէ՞ հնարաւոր չէ մեր համազգային ներուժն ուղղորդել յանուն Հայաստանի՝ արդար ու զարգացող, մարդկային արժանապատուութիւն ու քաղաքական այլախոհութիւն յարգող Հայաստանի:
Մեզանից այդպիսի Հայաստան են ակնկալում մեր կողքին կանգնած աշխարհի մեծերը եւ պահանջում՝ մեր սրբացած նահատակները: Այլընտրանք չունենք…