
ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Ուղիղ 25 տարի առաջ, 1990 թուականի Յունուարի 13ին, Բաքւում սկսուեցին հայերի զանգուածային ջարդերը: Մի ամբողջ շաբաթ Ադրբեջանի մայրաքաղաքում իրենց դաժանութեամբ ու վայրենութեամբ աներեւակայելի վայրագութիւններ կատարուեցին, որոնց ընթացքում սպանուեցին հարիւրաւոր անմեղ մարդիկ: Բաքւում տեղի ունեցած յունուարեան ողբերգութիւնը փաստօրէն դարձաւ այն զանգուածային ոճրագործութիւնների շղթայի վերջին օղակը, որոնք 1988-1990թթ. կատարուեցին հանրապետութեան հայազգի բնակչութեան հանդէպ:
Այն արիւնալի շաբաթի իրադարձութիւնները, որոնք հանրապետութեան իշխանութիւնների կողմից հետեւողականօրէն վարուող հակահայկական քաղաքականութեան արդիւնքը հանդիսացան, թանձր վերջակէտ դրեցին Ադրբեջանի բնիկ եւ պետակազմաւորիչ կէսմիլիոնանոց հայ բնակչութեան գոյութեանը, որի արտագաղթն անխուսափելի դարձաւ: Բաքուի ողբերգութիւնից յետոյ արդէն քառորդ դար է անցել, բայց այն դեռեւս անմարելի ցաւով է արձագանգ տալիս՝ ինչպէս այդ ողբերգութիւնն անձամբ ապրածների, այնպէս էլ մեր բոլոր հայրենակիցների սրտերում:
Սակայն ցաւը դեռ չի մեղմացել նաեւ այն պատճառով, որ նոյնիսկ քառորդ դար անց այդ ահաւոր ոճիրն այդպէս էլ միջազգային հանրակցութեան համարժէք իրաւական, քաղաքական ու բարոյական գնահատականը չի ստացել: Ինչպէս եւ, ասենք, այն բոլոր համանման ոճրագործութիւնները, որոնք աւելի վաղ եւ աւելի ուշ Բաքուի իշխանութիւնները հայ բնակչութեան դէմ կատարել են ինչպէս հէնց իսկ Ադրբեջանում, այնպէս էլ Արցախում: Այն բանում, որ Սումգայիթում, Կիրովաբադում, Բաքւում եւ Ադրբեջանի միւս բնակավայրերում հայերի հանդէպ հրէշաւոր բռնութեան ակտերը կազմակերպել են այդ հանրապետութեան իշխանութիւնները, երկու կարծիք լինել չի կարող: Դրանք եղել են պետական մակարդակով նախապէս լաւ մտածուած ու պլանաւորուած ազգայնամոլական գործողութիւններ, ինչը հաստատւում է բազմաթիւ անվիճելի փաստերով ու ականատեսների վկայութիւններով, որոնք համոզիչ կերպով ապացուցում են պետական կառոյցների մասնակցութիւնը հայազգի քաղաքացիների զանգուածային ջարդերի, կոտորածի եւ բռնի վտարման կազմակերպմանը:
Այդ բոլոր ոճրագործութիւնների պլանաւորուած բնոյթը թոյլ է տալիս ամենայն պարզորոշութեամբ պնդել այն մասին, որ ադրբեջանական պետութիւնն ունի հայատեաց, բացայայտօրէն ֆաշիստական էութիւն՝ անկախ այն բանից, թէ ովքեր են կանգնած իշխանութեան գլուխ՝ կոմունիստնե՞րը, այսպէս կոչուած՝ ժողովրդական ճակատի դեմոկրատնե՞րը, որոնք եւ եղել են Բաքուի հայկական ջարդերի գլխաւոր կազմակերպիչներից ու կատարողներից մէկը, թէ ներկայիս կառավարող ռեժիմի ներկայացուցիչներն Ալիեւի գլխաւորութեամբ: Ինչպէս թոյլ է տալիս խօսել նաեւ 20րդ դարի սկզբին Օսմանեան Թուրքիայում հայերի Ցեղասպանութեան եւ անցած ու ընթացիկ դարերի սահմանագծում եւ ներկայ ժամանակներս Ադրբեջանում հայ բնակչութեան հանդէպ կատարուած ցեղասպանական գործողութիւնների փոխադարձ կապի մասին: Այն պատճառով, որ այդ երկու պետութիւնների յանցաւոր քաղաքականութիւնը, կարելի է ասել, գենետիկօրէն է շաղկապուած, քանզի հիմնւում է միեւնոյն գաղափարախօսութեան՝ պանթիւրքիզմի եւ ծայրայեղ ազգայնականութեան վրայ: Օսմանեան Թուրքիայում ու Ադրբեջանում հայ ժողովրդի դէմ կատարուած ոճրագործութիւններն իրենցից ներկայացնում են նոյն շղթայի օղակներ եւ միջազգային իրաւունքով որակւում են որպէս ոճրագործութիւններ մարդկութեան ու մարդկայնութեան դէմ:
Այդ երկու պետութիւններին, որոնց վարքը հայ ժողովրդի նկատմամբ տասնեակ տարիներ ի վեր ոչ մի փոփոխութիւն չի կրել, իրար հարազատացնում, միաւորում է նաեւ մէկ այլ ընդհանրականութիւն՝ իրենց կատարած ցեղասպանութիւնները ժխտելու քաղաքականութիւնը: Ո՛չ Թուրքիայի, ո՛չ Ադրբեջանի իշխանութիւնները բոլորովին անմեղ մարդկանց զանգուածային սպանութիւնների համար զղջման մի բառ անգամ չեն արտաբերում:
Աւելին, թուրք–ադրբեջանական տանդեմը, որպէսզի խուսափի իր չարագործութիւնների համար պատասխանատուութիւնից, փորձեր է ձեռնարկում միեւնոյն հարթութեան վրայ դնելու զոհին ու դահճին՝ միջազգային հանրակցութեանը բացայայտ ապատեղեկատուութիւն մատուցելով իբր հայերի կողմից թուրքերի ու ադրբեջանցիների նկատմամբ կատարուած յանցագործութիւնների մասին:
Անկարան եւ Բաքուն ցեղասպանութիւնը ժխտելու ուղղութեամբ իրենց գործունէութիւնն աւելի են ակտիւացրել հայ ժողովրդի այդ ողբերգութեան 100րդ տարելիցի նախաշեմին՝ համապատասխան քարոզչական արշաւ ծաւալելով՝ ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչմանը հակազդելու ուղղութեամբ: Նրանք նոյնիսկ չեն թաքցնում այն փաստը, որ տուեալ հարցում գործում են միահամուռ՝ համակարգելով իրենց քայլերը: Այսպէս, Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւի եւ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի՝ անցած տարուայ Սեպտեմբերին վերջինիս Բաքու կատարած այցի ժամանակ անցկացրած համատեղ մամուլի ասուլիսում նշուել է այն համատեղ աշխատանքը, որը Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարութիւնները, դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններն ու Սփիւռքի կազմակերպութիւնները կատարում են Ցեղասպանութեան ժխտման ուղղութեամբ: Դա մի աւելորդ անգամ հաստատում է այն անվիճելի ճշմարտութիւնը, որ անցած դարի 20ական թուականներին Լեռնային Ղարաբաղի բնիկ հայ բնակչութեան դէմ Ադրբեջանի կատարած զանգուածային ոճրագործութիւնները, մասնաւորապէս Շուշիի հայերին կոտորելն ու վտարումը, հայ ժողովրդի Ցեղասպանութեան բաղադրիչ մասն են հանդիսանում: Ինչպէս նաեւ հաստատում է հաւասարապէս Ադրբեջանի մեղքն ու պատասխանատուութիւնը ցեղասպանութեան ոճիրների համար, որոնք վաղեմութեան ժամկէտ չունեն:
Հէնց Ադրբեջանի իշխանութիւնների անպատժելիութիւնն է, որպէս միջազգային հանրակցութեան անտարբերութեան հետեւանք, այն ահաւոր ողբերգութեան կրկնայանցանքի վերադարձ թոյլ տուել արդէն մեր օրերում՝ Սումգայիթի, Կիրովաբադի, Բաքուի, Մարաղայի հայ բնակչութեան հանդէպ զանգուածային ոճրագործութիւնների, ԼՂՀի դէմ պատերազմի սանձազերծման տեսքով… Այդ բոլոր ողբերգութիւնները հրամայաբար պահանջում են համապատասխան միջազգային կառոյցների կողմից համարժէք գնահատական եւ դատապարտում, քանի որ լռութեան յետագայ պահպանումը յղի է նոր պատերազմով ու նոր դաժան ողբերգութիւններով: Ադրբեջանն, ըստ էութեան, ահաբեկչական պետութիւն է, քանզի արդէն շատ տարիներ ի վեր Արցախի ժողովրդի նկատմամբ պետական ահաբեկչութեան անթաքոյց քաղաքականութիւն է վարում: Ուրեմն միթէ՞ ժամանակակից միջազգային հանրակցութիւնը, որն ահաբեկչութեան սպառնալիքի հետ է բախուել, չպէտք է միջոցներ ձեռնարկի, որպէսզի ինքնիշխան ժողովրդավարական պետականութիւն կերտող Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեանը պաշտպանի ցեղասպան Ադրբեջանի ագրեսիւ նկրտումներից: Թէ միջազգային հանրակցութիւնում այն կարծիքը գոյութիւն ունի, որ Ադրբեջանի ահաբեկչութեան սպառնալիքը պէտք է Արցախն ինքը խափանի: Հնարաւոր է եւ այդպէս է, բայց դա արդէն այլ թեմա է: