ՍԵՒԱԿ ՔԷՆՏԻՐՃԵԱՆ, ՍԵՒԱՉ
Ամէն ատեն, երբ սիրելի մը բաժնուի կեանք կոչուող այս ժամանակաւոր պայքարէն ու հանգիստ ննջէ հողին տակ՝ իր հոգին խաղաղած, հոգիս կը խռովի… կը ցաւի, հիւլէ մը կ՛ելլէ կ՛երթայ հարազատիս հետ։ Այդ պահը կ՛ապրիմ հիմա՝ ի լուր Պօղոս Սնապեան անուն մօրեղբօրս մահուան։
Պօղոս Սնապեան…
Ծանօթ անուն եղաւ թէ՛ Հայաստանի եւ թէ մանաւանդ Սփիւռքի մէջ։ Գրաքննադատ, ուսուցիչ, յեղափոխական, գրագէտ եւ շատ ուրիշ բաներ. այդ մասին շատ կը գրուի դեռ. իմ այս երկտողս պարզապէս հոգու պարտք մըն է՝ որպէս ոգեղէն խունկ իր շիրիմին։
«Շունը» մեռաւ… Եթէ երբեք այդպէս էր, «դուն այդ շունն էիր», որ իր սուր հոտառութեամբ փնտռեց հայ շունչը, հայկականութիւնը, մշակոյթը։ Եթէ երբեք կեանքդ պայքար մը եղաւ մեր յեղափոխութեան համար, այդ մէկը ժառանգած «ֆէտայի» հօրմէդ… Եթէ երբեք թոյլ չտուիր, որ վատոգի, կարմիր օտար շուներ մօտենան մեր սրբութիւններուն, ըլլան անոնք արեւմտահայ թէ արեւելահայ… Պէտք է սգանք ուրեմն քու մեծ կորուստը, որովհետեւ այսօր, արեւմտահայ գրականութեան խիզախ պաշտպանը մտաւ գերեզման։
Վաստակովդ, ձգած գործերովդ Անմահութեան գացիր, գիտենք… Բայց եւ այնպէս անմահներուն ալ մահը կու գայ այն ատեն, երբ անոնց գործը շարունակող չկայ։
«Շուներ» շատ կան… Մեզի պակսողը խիզախ գամփռներն են այս օրերուն։ Սխալին, սուտին, միջակութեանց դէմ դնող գամփռները։
Վստահ գիտեմ, հիմա շատեր շունչ պիտի քաշեն. իրենց գործէն հաշիւ պահանջող չկայ… Իրենց բանագողութիւնը եւ միջակութիւնը մէջտեղ հանող չկայ։ Իրենց խարխուլ նաւը աւազներուն մէջ խրողը չկայ… «Ես իմ անուշ Հայաստանի» երգողը չկայ… ծայրայեղ հայը չկայ…
Այս ամէնը իր կարգին… Որպէս մարդ իր կեանքը եղաւ տառապանքի կեանք մը։ Ինչեր չտեսաւ… Իր սերնդակիցներուն հետ ճաշակեց ամէն լեղի դառնութիւն, գաղթականութենէն մինչեւ «Ժառանգաւորաց»ի գիշերօթիկ կեանք։ Գիշեր-ցերեկ աղօթողէն մինչեւ գիշեր-ցերեկ հայհոյող, պայքարող յեղափոխական։
Այո՛, ինչ խօսք, ազգը նայեցաւ իրեն, բայց եւ այնպէս իրը մնաց համեստ պանիր-հացը։ Սահեանի բառերով՝ «Ոչ կարգին տուն ունեցաւ, ոչ ալ կարգին անտուն մնաց»։ Աշխարհով մէկ ման եկաւ, Պուրճ Համուտի իր տնակը միշտ փնտռեց։ Ռմբակոծում, պատերազմ, վիշտ արգելք չեղան իր շատ սիրելի «Բագին»ի կրակը վառ պահելուն։ «Բագին»ի արժանի քուրմը եղաւ երկար ատեն։ Եթէ «Բագին»ը մարի եւ իր գործը չշարունակուի, այն ատեն է որ ան կը մեռնի։
Եղան մարդիկ, քար նետեցին, կից զարկին… Ինք խղճաց անոնց վրայ եւ իր մխիթարութիւնը գտաւ կարդալուն, պրպտելուն, գրելուն մէջ, ինչպէս ինք պիտի ըսէր. «Իմ տոքթորաս գիրն է, գրականութիւնն է, հայագիտականի աշակերտներուն՝ հայ գրականութեան հանդէպ յարգանք ու սէր պարտադրելն է»։
Այս բոլորին մէջ, իր այնքան պաշտելի կողակիցին՝ Աղաւնիին դերը քիչ չեղաւ։ Արդէն դժուար է հայ կին ու մայր ըլլալը ինքնին, նոյնքան եւ աւելի դժուար է յեղափոխական, կեանքով ու եռանդով լեցուն գրագէտի մը կինը ըլլալը։ Հասկցողը գիտէ… բայց ինք համբերութեամբ տարաւ իր ընտրութիւնը եւ իր ամուսնոյն կողքին եղաւ միշտ, կեանքի ամենադաժան ու դժուարին օրերուն անգամ, հարսանիքի առաջին շուրջպարէն, Կարինէի, Թամարի, Գալէի ուրախառիթ ծնունդներէն մինչեւ հիւանդանոցի մնաս բարովի վերջին համբոյրը։
Երբ անցեալի պատանեկան գրական փորձերս իրեն կը յանձնէի որպէս քննադատ եւ կ՛ուզէի որ խիստ ըլլար անոնց նկատմամբ, ուրախ, բարի, մօրս ժպիտը յիշեցնող ժպիտով մը կ՛ըսէր. «Գրէ… մի կենար… միշտ գրէ… շատ գրէ…»։ Կարծես հոգեկան ուրախութիւն մը կ՛ապրէր տեսնելով իր քրոջ որդւոյն գիրի, գրականութեան հանդեպ տածած սէրը։ Պիտի ուզէր լսել օր մը, որ մարդիկ ըսէին՝ «Քեռուն քաշեր է»… Օր մը կ՛ըսեն քեռի… Կեանքի պայմանները ինծի ուրիշ, օտար ճամբաներով տարին… կը գտնեմ ես կրկին դէպի շիրիմդ տանող նեղ, քարքարոտ գիւղիս ճամբան եւ կու գամ մոմ մը վառելու խոնարհ անմահներու յատուկ համեստ շիրիմիդ՝ ըսելով. «Աղքատներուն աւանդութիւնը կը շարունակուի…»։
Պիտի ուզէի քու այնքան սիրած «Վերջը Յաջորդիւ»ով վերջացնել, բայց այլեւս ոչ վերջ մնաց, ոչ ալ յաջորդ…
Հողը թեթեւ գայ վրադ։