Ջ. Ուորլիք. «Ես Անհամբեր Սպասում Եմ Ղարաբաղեան Իմ Այցին»

«ԱՐՄՆԻՒԶ» ՀԵՌՈՒՍՏԱԸՆԿԵՐՈՒԹԵԱՆ ԲԱՑԱՌԻԿ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ԵԱՀԿ ՄԽ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ ՀԱՄԱՆԱԽԱԳԱՀ ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔԻ ՀԵՏ

ՀԱՐՑ.- Ռամիլ Սաֆարովի արտայանձնման դէպքից յետոյ Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահներն առաջին անգամ հանդիպեցին 2013 թուականին, եւ դա համարւում էր համանախագահների դիւանագիտական յաջողութիւն: Այս պահին ո՞ր փուլում են գտնւում երկու բանակցող կողմերը, նրանք նորից պէտք է վերսկսե՞ն բանակցութիւնները, թէ շարունակեն մինչ այդ եղածը:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Նախ թոյլ տուէք շնորհակալութիւն յայտնել հարցազրոյցի համար, շատ հաճելի է զրուցել ձեզ հետ: Ինձ համար նաեւ հաճելի էր հանդիպումը հայաստանցիների հետ, ովքեր մասնակցել են այնպիսի ծրագրերի, որոնք կարող են վստահութեան ու ըմբռնման հիմքեր ձեւաւորել երկու ժողովուրդների միջեւ: Ե՛ւ Հայաստանում, ե՛ւ Ադրբեջանում կան մարդիկ, ովքեր ցանկանում են դէպի խաղաղութիւն առաջ շարժուելու ճանապարհ գտնել: Դա մեզ շատ է ուրախացնում, մենք շատ ենք ցանկանում, որ այս երկու ժողովուրդների միջեւ ծրագրերը շարունակուեն: Բայց դուք ճիշդ էք: Երկար ընդմիջումից յետոյ երկու նախագահները Նոյեմբերի 19ին հանդիպեցին Վիեննայում եւ շատ կառուցողական զրոյց ունեցան: Նրանք այդ հանդիպումից դուրս եկան վստահ, որ կարող են այնպիսի ձեւաչափ գտնել, որ կը յարգեն երկու կողմերի, այսպէս ասած կարմիր գծերը եւ ճանապարհ կը գտնեն դէպի խաղաղ կարգաւորում: Ի հարկէ դա հեշտ չէ: Հայաստանի ու Ադրբեջանի ժողովուրդներն էլ են տեղեակ, որ հեշտ չէ, ուստի մենք շարունակում ենք քննարկումները: Ես նոր եմ վերադարձել Բաքուից եւ այսօր էլ հանդիպելու եմ Հայաստանի նախագահի հետ, որպէսզի քննարկենք այդ բարդ հարցերը եւ առաջ շարժուելու նոր ձեւեր գտնենք, քանի որ Ադրբեջանի ու
Հայաստանի ժողովուրդներն արժանի են տեսնել այս կոնֆլիկտի կարգաւորումը եւ տեւական խաղաղութեան հաստատումը:

ՀԱՐՑ.- Ի՞նչ էք կարծում, բանակցութիւնները Մադրիդեան սկզ-բունքների՞, Կազանեան հանդիպմա՞ն հիման վրայ են շարունակուելու, թէ ինչ որ նոր էջից են սկսուելու:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Կարծում եմ, մենք կենտրոնանում ենք ամենաբարդ ու կարեւոր հարցերի վրայ եւ փորձում ենք գտնել, թէ որտեղ ինչ համաձայնութեան եզրեր կան: Մենք դիտարկում ենք կողմերի տարաձայնութիւնները ու փորձում ենք ընդհանուր յայտարարի բերել դրանք: Պէտք է բանակցային այնպիսի լուծում գտնել, որից երկու կողմերն էլ կը կարողանան դուրս գալ եւ ասել, որ այդ լուծումը լաւ է իւրաքանչիւրի համար: Սա բանակցութիւն է, որտեղ մենք չենք ուզում յաղթողներ կամ պարտուողներ ունենալ: Մենք քննարկում ենք այս հարցերը, աշխատում ենք Մինսկի խմբի միջոցով, մեզ նաեւ աջակցում է Միացեալ Նահանգները՝ բոլոր միջոցներով, որոնք կ՛օգնեն խաղաղ կարգաւորմանը:

ՀԱՐՑ.- Մի կողմից՝ կան դիւանագիտական ջանքեր, որպէսզի լուծուի այս խնդիրը, բայց միւս կողմից՝ սահմանում զինադադար է: Եթէ նայենք, կը տեսնենք, որ 4-5 տարի առաջ միայն միջադէպեր էին տեղի ունենում, բայց այժմ երկու կողմերից էլ անընդհատ կրակոցներ են հնչում: Ի՞նչ է լինելու այս ամէնի վերջը:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Զինադադարն, ի հարկէ, շատ փխրուն է: Լաւ նորութիւնն այն է, որ Նոյեմբերի 19ի գագաթնաժողովից յետոյ մենք նկատեցինք, որ հայ-ադրբեջանական սահմանում այդ միջադէպերի քանակը զգալիօրէն կրճատուել է, եւ դա լաւ ազդանշան էր: Վերջերս լարուածութիւնը կրկին աւելացել է: Այդ լարուածութիւնը կարող է չէզոքացնել խաղաղ կարգաւորում գտնելու մեր փորձերը: Մինսկի խումբն ու ԱՄՆը բոլոր կողմերին կոչ են անում զերծ մնալ բռնութիւններից, յարգել զինադադարը: Մենք յոյս ունենք, որ այդպէս էլ կը լինի, բայց բոլորս էլ հասկանում ենք, որ պէտք է խուսափենք ցանկացած տիպի սրումից, որը, ինչպէս տեսնում ենք, կարող է վնասակար լինել՝ շփման գծում յանգեցնելով վիրաւորների ու մարդկային կեանքերի կորստեան: Ոչ ոք չի ցանկանում դա:

ՀԱՐՑ.- Չէ՞ք կարծում, որ Ադրբեջանը չի լսում կամ չի ցանկանում լսել ձեզ:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Ի՞նչ առումով: Մենք ակտիւ համագործակցում ենք կողմերի հետ, ուզում ենք գտնել առաջ շարժուելու միջոցներ: Ի հարկէ, կողմերը պէտք է քաղաքական կամք էլ դրսեւորեն, որպէսզի այդ լուծումը գտնուի: Մենք կը շարունակենք աշխատել ու փնտռել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը խաղաղ կարգաւորմամբ լուծելու միջոցներ:

ՀԱՐՑ.- Ըստ հայ փորձագէտների, կարեւոր հանդիպումներից առաջ կամ դրանց ժամանակ սահմանին միշտ տեղի են ունենում կրակոցներ: Չէ՞ք կարծում, որ Ադրբեջանն է, այնուամենայնիւ, լարում իրավիճակը: Մենք ուղղակի չենք հասկանում, թէ դրանով ինչ է ուզում Ադրբեջանն ապացուցել:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Ես չգիտեմ, թէ որ ժամանակահատուածում են տեղի ունենում այս միջադէպերը:

ՀԱՐՑ.- Նախկինում կարելի էր դրանք զուգադիպութիւններ կոչել, բայց այժմ յստակ երեւում է, որ այս հարցում որոշակի օրինաչափութիւն կայ:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Ես կարծում եմ, որ ցանկացած պահ պէտք է յարգել զինադադարը, անկախ նրանից առաջիկայում տարածաշրջանային պաշտօնական այց կա՞յ, թէ ոչ: Այս հարցը մենք բարձրացրել ենք Բաքւում, կը բարձրացնենք նաեւ Երեւանում: Մենք չենք ցանկանում, որ թշնամանքը սրուի: Մենք ուզում ենք, որ տեւական խաղաղութիւն լինի:

ՀԱՐՑ.- Ձեր կարծիքով, հնարաւո՞ր է վստահութիւն ստեղծել սահմանի տարածքում: Չէ՞ որ Ադրբեջանը չի ընդունում, մերժում է արուած բոլոր առաջարկները, ոչ հայկական կողմի առաջարկները: Հնարաւո՞ր է շփման գծից հեռացնել նշանառուներին:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Խնդիրներից մէկը, որ յոյս ունենք, որ երկու կողմերն էլ կ՛ընդունեն, վստահութեան ձեւաւորման եւ ժողովրդական ծրագրերն են: Շատ են քննարկուել դրանց կարեւորութեան, կողմերի միջեւ վստահութեան ստեղծման խնդիրները: Մենք պէտք է սահմանի երկու կողմում էլ աշխատենք այդպիսի ծրագրերի վրայ: Կարծում եմ, որ երկու ժողովուրդներն էլ խաղաղութիւն են ուզում: Այսօր Լեռնային Ղարաբաղը խարիսխ է, որը հետ է պահում թէ՛ Հայաստանին, թէ՛ Ադրբեջանին: Մենք ուզում ենք վերացնել այդ խոչընդոտը, որ բարգաւաճման դարաշրջան բացուի տարածաշրջանում: Կարծում ենք, դա հնարաւոր է անել Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի խաղաղ կարգաւորման միջոցով, որի կարեւոր բաղադրիչներից մէկն էլ հէնց վստահութեան կառուցումն է, ժողովուրդների միջեւ երկխօսութեան սկիզբը:

ՀԱՐՑ.- Առաջին մասը փաստօրէն տապալուե՞ց: Ձեր վստահութեան կառուցումը տապալուե՞ց:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Այս բոլոր խնդիրների հետ մենք պէտք է շարունակենք աշխատել այդ ուղղութեամբ: Այստեղ ինչ որ արագ դեղամիջոց չկայ, հեշտ լուծում չենք գտնելու: Մենք պէտք է աշխատենք աւելի յամառօրէն: Երէկ Բաքւում ասացի, որ հիմա կայ խաղաղութեան մի պատուհան, մի հնարաւորութիւն: Եթէ ոչ հիմա, ապա ե՞րբ: Մենք պէտք է հետամուտ լինենք դրան, գործենք ակտիւօրէն: Ադրբեջանի ու Հայաստանի ժողովուրդները չպէտք է պահանջեն ոչինչ աւելի քիչ, քան խաղաղութիւնն է: Մենք տեսնում ենք, որ կայ այդ հնարաւորութիւնը: Ընտրութիւնները անցել են, եւ երկու նախագահաներն էլ վերընտրուել են, ԱՄՆը շատ ակտիւօրէն ներգրաւուել է, բայց նախագահները եւ ժողովուրդները քաղաքական կամք ունե՞ն, որպէսզի գտնենք տեւական խաղաղութիւն: Ես ցանկանում եմ հաստատել, որ մենք շատ տքնաջան աշխատում ենք, բայց այս հարցը չենք կարող միայնակ լուծել:

ՀԱՐՑ.- Ի՞նչ պատասխան ստացաք Բաքուից, երբ առաջարկեցիք օգտագործել հնարաւորութեան պատուհանը:
æԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Կարծում եմ, որ Ադրբեջանն ուզում է ակտիւօրէն ներգրաւուել, առաջ շարժուել, դրա համար էլ մենք գնում ենք Բաքու: Եթէ Բաքուն վաղը ցանկանայ, որ ես յետ գնամ, եթէ Ադրբեջանի կամ Հայաստանի նախագահները ցանկանան, որ այս երկխօսութիւնը լինի, մենք պատրաստ ենք միջնորդել այս երկխօսութեանը: Եթէ պէտք է՝ դրա համար կը կազմակերպենք նախագահների, արտգործնախարարների հանդիպումներ: Մենք պատրաստ ենք օգնել այս գործընթացում: Սա հեշտ չէ. 20 տարի ջանքեր են գործադրուել լուծում գտնելու համար, հիմա հասունացել է պահը, որպէսզի մենք կրկնապատկենք մեր ջանքերը եւ գտնենք առաջ շարժուելու ճանապարհ: Ես պատրաստ եմ: Իմ հարցը Բաքուին ու Երեւանին հետեւեալն է. դուք պատրա՞ստ էք:

ՀԱՐՑ.- Գուցէ պոլիտկոռեկտ հարց չէ. Բաքուն ցանկանում է նոր պատերա՞զմ:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Ոչ, ես կարծում եմ՝ ո՛չ Բաքուն, ո՛չ Երեւանը չեն ուզում պատերազմ: Դա կործանիչ էր: Ես խօսել եմ մարդկանց հետ, ովքեր ապրել են այդ ժամանակաշրջանում: Դրա պատճառով սարսափելի կորուստներ են եղել: Երկու երկրներն էլ տեսել են պատերազմի հետեւանքները, եւ ոչ ոք չի ցանկանում դա կրկին տեսնել: Դա ամենավատ արդիւնքն է, որ կարող է լինել, բայց ներկայ իրավիճակը, երբ ոչ պատերազմ է, ոչ խաղաղութիւն, ստատուս քուոյի կարգավիճակը կայուն չէ: Պատերազմից խուսափելու համար պէտք է գտնենք ճանապարհ դէպի վերջնական կարգաւորում: Իմ ուղիղ պատասխանը ձեր հարցին. Ադրբեջանը չի ուզում պատերազմ: Ես կարծում եմ, որ այստեղ էլ՝ Հայաստանի ժողովուրդը եւ Հայաստանի նախագահը նոյնպէս չեն ուզում պատերազմ:

ՀԱՐՑ.- Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւն իր հանրային ելոյթներից մէկում ասաց, որ ցանկանում է փոխել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձեւաչափը, որպէսզի ընդգրկուի Թուրքիան:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Իրականում երկու կողմերն էլ ասել են, որ ցանկանում են համանախագահների հետ շարունակել ներկայ ձեւաչափը եւ փնտրել լուծումներ: Ես չեմ տեսել հակառակը փաստող որեւէ ապացոյց: Իհարկէ ԱՄՆն ու համանախագահները լսում են բոլոր կողմերին, բայց ձեւաչափը, կարծում եմ, ընդունելի է ե՛ւ Երեւանում, ե՛ւ Բաքւում: Մենք կը շարունակենք Մինսկի խմբի գործընթացը:

ՀԱՐՑ.- Այս մասնակիցների հետ հանդիպման սկզբում դուք ասացիք, որ աշխատանքի սկզբում կարծում էիք, որ շատ աւելի հեշտ կը լինէր գործը: Ի՞նչն այնպէս չէ, ինչպէս կարծում էիք:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Ես դա ասացի, ժողովրդական կամ 2րդ մակարդակի ծրագրերի առնչութեամբ: Նախապէս կարծում էի, որ երկու մայրաքաղաքներում էլ մեծ հետաքրքրութիւն կը լինէր անվտանգութեան վստահութեան միջոցների ձեւաւորման եւ ժողովրդական ծրագրերի հանդէպ: Բայց իրականում սրանք շատ դժուար ծրագրեր էին: Ես կը ցանկանայի աշխատել ձեզ հետ, ձեր գործընկերների հետ Բաքւում, որպէսզի գտնենք, թէ ինչպէս կարող ենք աւելի զարգացնել ծրագրերը երկու ժողովուրդների միջեւ: Ես լսում եմ ինչ որ ելոյթներ, որոնք այնքան էլ չեն նպաստում խնդրի լուծմանը, լարում են իրավիճակը շփման գօտում, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի սահմաններին: Չեմ կարծում, որ դա ինչ որ օգուտ կը տայ: Եթէ մենք ցանկանում ենք տեւական խաղաղութեան հասնել, պէտք է հայ եւ ադրբեջանցի ժողովուրդների միջեւ վստահութիւն լինի: Պէտք է աւելի շատ ժողովրդական ծրագրեր լինեն, անվտանգութեանն ուղղուած աւելի շատ վստահութիւն ձեւաւորող քայլեր: Յուսով եմ, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողուրդներն այս ծրագրերը կը սատարեն:

ՀԱՐՑ.- Մինսկի խմբի վերջին յայտարարութեան մէջ Անջէյ Կասպրշիկն ասաց, որ երկու կողմերն էլ հաւասարաչափ մեղաւոր են սահմանին իրավիճակի լարման համար: Ձեր կարծիքով, նման յայտարարութիւններն աւելի շատ չե՞ն ոգեւորում Ադրբեջանին, որպէսզի սահմանին նման միջադէպերն աւելանան:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Մենք դէմ ենք սահմանին որեւէ լարմանը: Երբեմն շատ դժուար է լինում պարզելը, թէ ինչպէս է միջադէպը սկսուել, որովհետեւ յստակ զեկուցուող տեղեկութիւն չկայ: Մենք պէտք է հիմնուենք կողմերի հաշուետուութիւնների վրայ: Նրանք, իհարկէ, ԵԱՀԿին պարբերաբար ուղարկում են զեկոյցներ, բայց յաճախ շատ դժուար է հասկանալ, թէ ինչպէս է միջադէպը սկսուել: Մենք գիտենք, որ եղել են վիրաւորներ եւ զոհեր երկու կողմերում: Ի հարկէ, մենք ցաւում ենք ցանկացած միջադէպի համար, յատկապէս եթէ դա մարդկային կեանք է խլում, ուստի պէտք է աշխատենք, որպէսզի զինադադարը հաստատուն լինի:

ՀԱՐՑ.- Ինչ որ պահի բանակցութիւններին կը միանա՞յ Ղարաբաղը: Ե՞րբ դա հնարաւոր կը լինի:
æԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Մենք ցանկանում ենք լսել բոլոր կողմերին: Ես հիմա ճամփորդելու եմ Ղարաբաղ, հանդիպելու եմ նախագահի եւ արտգործնախարարի եւ քաղաքացիական հասարակութեան ներկայացուցիչների հետ: Ես ուզում եմ, որ այդ հաղորդակցման միջոցները բաց լինեն, որովհետեւ բոլոր կողմերին էլ պէտք է լսել: Ես անհամբեր սպասում եմ ղարաբաղեան իմ այցին: Ես խօսում էի միջժողովրդական ծրագրերի մասին, դրանք Լեռնային Ղարաբաղում էլ են կարեւոր: Յուսով եմ՝ այնտեղ նոյնպէս կը կարողանանք իրականացնել ծրագրեր, որոնք այս պահին Ղարաբաղում բնակուող մարդկանց վստահութիւնը կը բարձրացնեն:

ՀԱՐՑ.- Դուք «թուիթեր»-օգտատէր էք: Ինչպէ՞ս էք ինֆորմացիա ստանում այսպիսի նուրբ, բարդ իրավիճակների մասին, ինչպիսին Ղարաբաղն է:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Շնորհակալութիւն «թուիթեր»ը նշելու համար: Յուսով եմ, որ ձեր հեռուստալսարանը ինձ կը հետեւի:

ՀԱՐՑ.- Ես հետեւում եմ:
æԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Ես ուզում եմ մեր գործի հարցում բաց եւ թափանցիկ լինել: Կան որոշ բաներ, որոնք տեղի են ունենում նախագահների եւ արտգործնախարարների մէջ, դրանք պէտք է, իհարկէ, կոնֆիդենցիալ (գաղտնի-Խմբ.) մնան: Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդները, որոնց վրայ այս կոնֆլիկտն ուղղակիօրէն ազդում է, պէտք է աւելի շատ ինֆորմացիա ստանան, գործընթացն աւելի թափանցիկ պէտք է լինի: Ես վստահ եմ՝ մարդիկ որքան շատ հասկանան գործընթացը, որքան թափանցիկ լինի այն, այնքան Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդները շատ կ՛ուզեն խաղաղութեան հասնել:

ՀԱՐՑ.- Ուղղէք ինձ, եթէ ես սխալւում եմ: Դուք ասացիք, որ երկու կողմերն էլ համաձայնեցին շարունակել բանակցութիւններն ու պատրաստ են ինչ որ առաջընթացի այս տարի: Սա ճի՞շդ է, թէ աւելի շատ համանախագահների ցանկութիւնն է:
ՋԷՅՄՍ ՈՒՈՐԼԻՔ.- Շատ դժուար է որեւէ ժամանակացոյց պատկերացնել. արտգործնախարարները պարբերաբար հանդիպում են, նախագահները Վիեննայում հանդիպեցին, կայ երկխօսութիւն, որն ընթացքի մէջ է: Մենք յուսով ենք, որ սա կարող է յանգեցնել իրական խաղաղ բանակցային կարգաւորման, եւ սա է մեզ անհրաժեշտ. մտնել բանակցութիւնների այնպիսի փուլ, որն արդիւնք կը տայ, կը բերի վերջնական կարգաւորման: Ես յուսով եմ, որ դա կը լինի: Ես չէի գայ Հայաստան եւ չէի հանդիպի նախագահի հետ, եթէ հաւատացած չլինէի, որ հնարաւոր է հասնել խաղաղութեան: Նոյնն էլ երէկ՝ Ադրբեջանում: ԱՄՆը մեծ ջանքեր է գործադրում, որպեզի մենք գտնենք խաղաղ կարգաւորման միջոց: Մենք համարում ենք, որ դա հնարաւոր է անել: Եթէ կայ քաղաքական կամք, եւ քաղաքական առաջնորդները դա կը ցանկանան, եւ կայ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդների ցանկութիւնը, մենք անպայման կը գտնենք խաղաղութեան հասնելու միջոցը:

Panorama.am