ԿԱՏԻԱ ՔՈՒՇԵՐԵԱՆ

Յառաջիկայ տարում Երեւանը պիտի դառնայ գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք: Հայաստանը, որպէս քաղաքակրթութեան հնագոյն կենտրոններից մէկը, արժանի է այդ պատուին: Գիրքը առանձնայատուկ նշանակութիւն ունի հայ ժողովրդի համար, որի վկայութիւնն են դարերից եկող մագաղաթեայ մատեանները, մեր տան անբաժանելի մասը կազմող գրապահարանները եւ այն բացառիկ սիրոյ արտայայտութիւնը, որ կապուած է Հայոց Ցեղասպանութեան ժամանակ Մշոյ Ճառընտիրը փրկող երկու կանանց հետ: Մահուան ճամբաներով քայլող այդ կանայք գիրքը ընտրեցին տանելու իրենց հետ՝ որպէս գանձերից մեծագոյնը:
Յիրաւի, գիրքը մարդկութեան ստեղծած հրաշալիքներից թերեւս մեծագոյնն է, առանց որի անհնար է պատկերացնել սերունդների դաստիարակութիւնն ու առաջընթացը: Չկայ գիտութեան եւ արուեստի որեւէ բնագաւառ, որ կարողանայ առանց գրքի առաջ ընթանալ: Համացանցի գոյութեան եւ նրա՝ գրքի հետ մրցակցութեան փաստը տալիս է այն խաբուսիկ տպաւորութիւնը, թէ գիրքն աստիճանաբար դուրս է մղւում ասպարէզից: Ըստ պարզուած պատկերի եւ յենուելով վիճակագրական տուեալների վրայ՝ կարելի է խօսել գրքի օգտագործման ծաւալների նուազման մասին: Գրքի փոխարէն, աւելի ու աւելի լայն շրջանակներ փարում են համացանցին:
Սակայն ի՞նչ է տալիս համացանցը, եւ ի՞նչ է տալիս գիրքը: Համացանցից օգտուելը նման է տիեզերքի մէջ նաւարկելուն, այն գիտելիք է տալիս ցանկացած նիւթի մասին, եւ այդ մէկն անում է անհաւատալի արագութեամբ: Այստեղ համացանցը գերազանցում է գրքին: Վերջինիս պարագային, յաճախ պէտք է գրադարան այցելել եւ պրպտումներ կատարել:
Գրքի ընթերցումը նոյնպէս նաւարկութիւն է տիեզերքի անսահմանութեան մէջ, բայց գիրքը իրականացնում է մի առաքելութիւն, որ համացանցը անկարող է կատարել: Գիրքը սնում է ոչ միայն միտքը, այլեւ հոգին, սերունդներին է փոխանցում ոչ միայն գիտական այն մեծ պաշարը, որ մարդկութիւնը ամբարել է դարերի ընթացքում, այլեւ կրթում եւ դաստիարակում է մարդու հոգին, նրա զգացական աշխարհը: Այս առաքելութեան իրագործման մեծագոյն բաժինը ընկած է գեղարուեստական գրականութեան ուսերին, քանզի մեծ է նրա ուժը:
Գեղարուեստական գրականութեան միջոցով, համաշխարհային թէ հայրենական, մարդը ընկալում եւ իւրացնում է այնպիսի հասկացութիւններ, ինչպէս գութը, երախտագիտութիւնը, հերոսութիւնն ու հայրենասիրութիւնը, բարին ու չարը, վեհն ու գեղեցիկը: Մէկ խօսքով՝ այն ամէնը, որ մարդ արարածի բարոյական շէնքն են ամբողջացնում: Գրքի հետ ֆիզիքական շփումը, նրա նկարազարդումները, մանաւանդ հին ու լաթակազմ գրքերինը, որոնք աւելի մտերմիկ են եւ յիշւում են, քան այսօրուայ շքեղ, բայց փոքր-ինչ սառը հրատարակութիւնները, մնայուն ընկերակցութիւն են մարդու համար: Մինչդեռ համացանցի մէջ ընթերցուածը, համացանցից հեռանալու հետ մէկտեղ, չքանում է մեր հոգուց: Համացանցը չի կարող անել այն, ինչ գիրքն է անում. այն մետաղի պէս սառն է ու անտարբեր, շարունակութիւնն է բազում մետաղալարերից պատրաստուած այն սարդոստայնի, որի մէջ գալարւում է Երկիր մոլորակն ու հեւասպառ մարդկութիւնը: Մետաղը, թոյն ու կրակ ժայթքող եւ բնութիւնը աղտոտող գործարանները, անհամար ելեկտրասիւները, մեր բնակարաններից ներս թափանցած մետաղեայ տուփերի տեսքով հեռուստացոյցն ու համակարգիչը, վերջիններիս անյարիր հարեւանութիւնը տան կահկարասիի, գորգի, փայտի ու կերպասի հետ, մարդկանց պէտք է մղեն փարելու գրքին, հին աշխարհից եկած անդաւական բարեկամին՝ տան մէկ անկիւնը յատկացնելով գրապահարանին:
Տեղին է յիշել ռուս գրող Մաքսիմ Գորկու այն խօսքը՝ «Իմ մէջ եղած ամէն լաւով ես պարտական եմ գրքերին»: Առանց համաշխարհային գեղարուեստական գրականութեան գէթ մեծերի հետ ծանօթութեան, որեւէ անձի հոգեկան աշխարհի մի կարեւոր բաժին, անկախ նրանից, թէ ինչպիսի՛ կրթութեան տէր է անհատը, կը մնայ խոպան եւ անմշակ: Արուեստն ընդհանրապէս, եւ գեղարուեստական գրականութիւնը մասնաւորապէս, մեր հոգեկան աշխարհի դաստիարակն ու կրթիչն է: Եւ այդ կրթութիւնն ու դաստիարակութիւնը տուողը ԳԻՐՔն է:
Այնուամենայնիւ գիտութեան ու մտքի յաղթարշաւը շարունակւում է, եւ դժուար է որոշել՝ նրա բերած բարի՞քն է գերակշիռ, թէ՝ չարիքը:
Միտքը խելայեղ սլանում է առաջ, մետաղէ սարդոստայնի մէջ բանտուած հոգին լայն բացուած աչքերով սարսափահար դիտում է մտքի սլացքը, ճիշդ այնպէս, ինչպէս Գառզուի նկարներում: Սակայն հաւատանք նաեւ, որ գիրքը կը շարունակի իր արժանի տեղը ունենալ մեր կեանքում եւ դառնանք ու ողջունենք Հայաստանին եւ հայութեան յառաջիկայ տարում Երեւանի՝ Գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք հռչակուելուն առթիւ, որ խրախուսիչ ու պատուաբեր է միաժամանակ: