ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ
Եթէ նոյնիսկ թոյլ են հակառակորդի փաստարկները այսօր, Սեպտեմբերի 7ին (տեղափոխուած է այսօր՝ Սեպտեմբեր 9ին-Խմբ.), ՄԱԿի Գլխաւոր ասամբլեան կ՛անցկացնի լիակազմ նիստ, որտեղ, ինչպէս նախատեսւում է, կը քննարկուեն Հարաւային Կովկասի վերաբերեալ մի շարք փաստաթղթեր։
Մամուլում արդէն հաղորդուել է, որ Գլխաւոր ասամբլեայի օրակարգի մէջ կը մտնի նաեւ «Ադրբեջանի օկուպացուած տարածքներում տիրող դրութեան մասին»՝ Ադրբեջանի կողմից առաջարկուած բանաձեւի նախագիծը։ Յիշեցնենք,որ տուեալ բանաձեւի նախագիծն Ադրբեջանի կողմից առաջ է քաշւում երկրորդ անգամ։ Այն առաջին անգամ ՄԱԿի Գլխաւոր ասամբլեային է ներկայացուել 2008 թուականի Մարտի 14ին։ Կարեւոր է նշել, որ այն ժամանակ ՄԱԿի անդամների մեծամասնութիւնը քուէարկութեան ժամանակ ձեռնպահ է մնացել, իսկ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երեք երկրները՝ Ռուսաստանը, ԱՄՆը եւ Ֆրանսիան, նոյնիսկ դէմ են քուէարկել, եւ այդ հարցը Գլխաւոր ասամբլեայի օրակարգ մտցնելն Ադրբեջանի համար ապահովել են, ըստ էութեան, իսլամական երկրները։ Սակայն հետաքրքրական է, որ նոյն 2008 թուականի աւարտին պաշտօնական Բաքուն, առանց պատճառներն ասելու, ՄԱԿից յետ է կանչել բանաձեւի սեփական նախագիծը։ ՄԱԿի մամլոյ ծառայութիւնը սոսկ նշել է, որ բանաձեւի քննարկումը Ադրբեջանի նախաձեռնութեամբ յետաձգուած է անորոշ ժամանակով։
Հաւանաբար, Ժամանակը, ըստ ադրբեջանական կողմի, վրայ է հասել։ Աւելի շուտ, Բաքուն գտնում է, որ ղարաբաղեան կարգաւորման գործընթացում իրադարձութիւնները զարգանում են իր համար անբարենպաստ կերպով, այդ պատճառով էլ նա որոշել է վերադառնալ մէկուկէսամեայ վաղեմութիւն ունեցող իր նախաձեռնութեանը։ Հնարաւոր է՝ Բաքուի ներկայիս նախաձեռնութիւնը բացատրւում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունէութիւնից նրա դժգոհութեամբ, որը, ինչպէս գտնում է Ադրբեջանը, անարդիւնաւէտ է գործում ղարաբաղեան հակամարտութիւնն իրեն պէտք եղած ելքով լուծելու համար։ Հնարաւոր է նաեւ, որ Բաքուն հիասթափուած է Ռուսաստանի եւ Հայաստանի ռազմաքաղաքական համագործակցութեան հետագայ զարգացումից, ինչն իր արտացոլումը գտաւ վերջերս Գիւմրիում ռուսաստանեան ռազմակայանի վերաբերեալ պայմանագրի երկարաձգման մէջ, այդ պատճառով էլ որոշել է «դուռը շրխկացնել»։ Չի բացառուած նաեւ, որ Ադրբեջանը նախագիծը հիմա է ներկայացրել, այդ թւում, եւ այն պատճառով, որ Սեպտեմբերի 1ից ՄԱԿի Անվտանգութեան խորհրդում նախագահութիւնը մէկ ամսով անցնում է Թուրքիային։ Ու թէեւ փաստաթուղթը, ինչպէս նշուեց վերը, պէտք է քննարկուի ոչ թէ Անվտանգութեան խորհրդում, այլ ՄԱԿի Գլխաւոր ասամբլեայում, ինչո՞ւ, այնուամենայնիւ, յոյսը չդնել «աւագ եղբօր» օգնութեան ու պաշտպանութեան վրայ։
Պէտք է ասել՝ դա ամենեւին Ադրբեջանի առաջին փորձը չէ՝ ղարաբաղեան հիմնախնդրին վերաբերող հարցերի քննարկումը տեղափոխել միջազգային այլ ատեաններ՝ ՄԱԿ, Եւրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով, Իսլամական խորհրդաժողովի կազմակերպութիւն եւ այլն։ Ըստ երեւոյթին, այն պատճառով, որ, լուրջ փաստարկներ չունենալով, նա իր քաղաքական պաշարն սպառել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում տարուող բանակցութիւններում եւ հիմա յոյս ունի միաւորներ շահել այլ կառոյցներում։ Հաշուարկը հասարակ է. ուրիշ կազմակերպութիւններում աւելի վատ գիտեն, կամ էլ բոլորովին չգիտեն ղարաբաղեան հակամարտութեան էութիւնը, իսկ նշանակում է, Բաքուի կարծիքով, շանս կայ նրանց մոլորութեան մէջ գցել եւ անհրաժեշտ շահաբաժիններն ստանալ։
Իսկ ինչպիսի՞ն կը լինի ներկայիս ադրբեջանական բանաձեւի ճակատագիրը։ Ամէնից հաւանականն է, որ, այնուամենայնիւ, այն կ՛ընդունուի, քանի որ իր դերը կը խաղայ իսլամական համերաշխութեան գործօնը։ Նոյնիսկ չնայած այն բանին, որ, ինչպէս եւ անցեալ անգամ, Բաքուի նախաձեռնութիւնը, հնարաւոր է, չպաշտպանեն ՄԱԿի Անվտանգութեան խորհրդի հինգ մշտական անդամները, որոնցից երեքը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներն են կազմում։ Իսկ վերջիններս, ինչպէս յայտնի է, բազմիցս են իրենց բացասական վերաբերմունքն արտայայտել ղարաբաղեան հակամարտութեան քննարկումն այլ ձեւաչափ տեղափոխելու՝ Ադրբեջանի փորձերի նկատմամբ, այն դէպքում, երբ կայ հիմնախնդրի լուծման մասնագիտացուած ատեան ի դէմս Մինսկի խմբի համանախագահութեան, որի ձեւաչափը շատ քաղաքական գործիչներ ու քաղաքագէտներ համարում են միակ արդիւնաւէտը։
Արդէն այժմ շատ հայ քաղաքական գործիչներից ու քաղաքագէտներից կարելի է լսել, որ ընդունուելու դէպքում ադրբեջանական բանաձեւը ոչ մի չափով լուրջ ազդեցութիւն չի ունենայ ղարաբաղեան կարգաւորման գործընթացի վրայ, քանզի ՄԱԿի փաստաթուղթը պարտադիր իրաւաբանական ուժ չունի եւ ընդամէնը խորհրդատուական բնոյթ է կրում։ Աւելի շուտ, դա հէնց այդպէս էլ կայ։ Սակայն միթէ՞ դա հայկական դիւանագիտութեանն առիթ է տալիս ինքնահանգստացման համար։ Կարծում ենք՝ ոչ։ Այո, մենք լեռնայինղարաբաղեան հակամարտութեան վերաբերեալ աւելի քան ծանրակշիռ իրաւական թղթապանակ ունենք, բայց արդեօ՞ք բաւարար արդիւնաւէտութեամբ ենք օգտագործում այն։ Իսկ ահա Ադրբեջանը… Նման, «իրաւաբանական ուժ չունեցող» բանաձեւերով նա, ի հակակշիռ մեզի, ստեղծում է իր՝ այլընտրանքային «իրաւական» թղթապանակը։ Չէ որ Բաքուի փոխանցմամբ արդէն ընդունուած են Ղարաբաղի վերաբերեալ ՄԱԿի, ԵԽԽՎի հակահայկական բանաձեւեր։ Մենք, իհարկէ, կարող ենք այսուհետ էլ դրանք քամահրել, բայց Ադրբեջանը շարունակելու է քայլ առ քայլ մեծացնել իր տխրահռչակ «թղթապանակը»։ Եւ կը գայ մի պահ, երբ այն, իր կրիտիկական (կենսական-Խմբ.) զանգուածին հասնելով, կարող է «պայթել» մեզ համար տհաճ հետեւանքներով։ Մենք ապաւինում ենք այն բանին, որ այդ բանաձեւերն այս կամ այն միջազգային կազմակերպութեան ոչ բոլոր անդամ երկրներն են պաշտպանել, բայց դրանից նրանք չեն դադարում ՄԱԿի, ԵԽԽՎի եւ այլոց փաստաթղթեր լինելուց։ Ժամանակի ընթացքում դրանց օգտին քուէարկած երկրների քանակն ու «որակը» երկրորդ պլան կը քաշուեն եւ նոյնիսկ, հնարաւոր է, կը մոռացուեն, բայց ահա բանաձեւերի «կարգավիճակը» կը մնայ անփոփոխ, եւ դրանցում կը պարունակուեն մեղադրանքներ հայկական կողմի հասցէին։
Ինքնահանգստացումը, եւ առաւել եւս բարեհոգութիւնը այնպիսի բախտորոշ հարցում, ինչպիսին ղարաբաղեանն է, անթոյլատրելի է։ Հայ դիւանագիտութիւնը հարկ է լինի յարձակողական, առաւել եւս, որ նրա իրաւական թղթապանակը, փաստարկումները, ի տարբերութիւն ադրբեջանականի, հիմնուած են ճշմարտութեան վրա:։
ԼԷՈՆԻԴ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ «Ազատ Արցախ» օրաթերթի գլխաւոր խմբագիրն է