ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Պարոն Հախվերդեան, «Հիւրրիյէթ»ը գրում է, թէ թուրքական երաժշտական ընկերութիւնները սկսել են զբաղուել հայ երգիչ Ռուբէն Հախվերդեանի երգերի հեղանակային իրաւունքի ստացման գործով: Ըստ ամենայնի՝ դուք դէմ չէք:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.-Նախ, ինձ ոչ մէկը պաշտօնապէս հեղինակային իրաւունքի ստացման առաջարկ չի արել, իսկ եթէ ստանամ, չեմ արգելի, ինչո՞ւ պէտք է արգելեմ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Դուք որպէս ՀՀ քաղաքացի, այստեղ որեւէ վտանգ չէ՞ք տեսնում:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ես կարող եմ վտանգ տեսնել միայն քաղաքականութեան մէջ: Եթէ մեր քաղաքական գործիչները ֆուտբոլային քաղաքականութիւն են խաղում, եւ դա մեզ առանձնապէս մեծ հաճոյք չի պատճառում, բայց երբ երկու արուեստի ներկայացուցիչներ (հայ լինի, թէ թուրք) առանց հեղինակային իրաւունքը խախտելու երգ են փոխանակում, վտա՞նգ պէտք է տեսնել: Չեմ գտնում, որ մեր վերջին մէկուկէս տարուայ դիւանագիտութիւնը շահել է:
Վերցնենք յայտնի Փամուկին եւ թուրք միւս գրողներին, ովքեր ասում են՝ Ցեղասպանութիւն եղել է, գիրք են գրել. դա ի՞նչ կապ ունի մնացած թուրքերի կարծիքի հետ: Ես դրա համար պատասխան եմ տալիս ու ասում՝ մի զարգացած թուրքի հետ աւելի հաճոյքով կը խօսեմ, քան տասը տգէտ հայի, որովհետեւ նրանք պաշտպանում են մեր Դատը: Հիմա եթէ որեւէ թուրք տղայ երգում է «Երեւանի գիշերներում» երգը, դա աւելի սարսափելի՞ է, քան որեւէ հայ երգիչ, որն աղաւաղում է իմ երգերը: Միւս կողմից, մշակոյթը ունի նաեւ համամարդկային նշանակութիւն: Եթէ երգը լաւն է, կարող է լսուել եւ ռուսերէն, եւ թուրքերէն, եւ անգլերէն, եւ հայերէն:
Կովկասում Սայաթ Նովա երգում էին 4 լեզուով, ինչո՞ւ, որովհետեւ Սայաթ Նովան ծառայում էր այդ բոլոր ժողովուրդներին: Այն մարդիկ, ովքեր խօսում են ազգայանականութեան մասին ու անունից, ամենավտանգաւորն են:
Եթէ այստեղ երգում են թուրք երգչի երգ, պարտաւոր են վճարել հեղինակին, գիտեմ նաեւ, որ որոշ թուրք երգիչներ էլ երգում են հայկական երգեր: Եւ եթէ դա գողացուած երգ չէ, այլ ազդեցութիւն ունեցած երգ է, նշանակում է բիւզանդական աւազանում մէկը միւսին մշակոյթ տալու փոխներգործութիւն: Այսինքն՝ երբ մենք նայում ենք բուլղարական, սերբական արուեստին, ապա, այո, որոշ բաներով ազդուել ենք թուրքերից էլ, քրդերից էլ, եւայլն:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Այսինքն՝ ձեր ասածը մշակութային առողջ փոխհամագործակցութեան մասին է:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Շատ ճիշդ մեկնաբանեցիր այն, ինչը ես չեմ կարողացել մեկնաբանել: Եթէ գողանում ես, ուրիշ հարց է, եթէ ազդեցութիւն ես կրում, այլ հարց է:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Facebook սոցիալական ցանցում ձեր վերջին հարցազրոյցներից յետոյ այս միտքն էր շրջանառւում. «Բա մեր Ռուբէնը ազգայանական չէ՞ր, երբ Դաշնակցութեան կողքը կանգնեց, նրանց գաղափարախօսութեան կողմնակիցը չէ՞ր»:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ես դաշնակցական եմ իմ գաղափարներով, բայց ես կուսակցական չեմ, ես ազատ մարդ եմ, եւ ամբողջ հարցը ազատութեան մէջ է: Երբ սահմանները վերանան, երբ մեզ չթելադրեն մեծ երկրները, թէ մենք ինչպէս մեզ պէտք է պահենք դիւանագիտութեան մէջ, մենք կարող ենք նաեւ մեծ գրողների, թուրքական հրաշալի էլիտայի հետ յարաբերուել, նրանց հետ, ովքեր դէմ են կանգնում եւ ասում են, որ եղել է Ցեղասապանութիւն: Գուցէ սրանից դիպլոմատները մի քիչ ազդուեն, քանի որ ես գիտեմ, որ Թուրքիայում էլ կան շատ կարգին մարդիկ կան, ովքեր պաշտպանում են մեր Դատը:
Ռոմանտի՞կ չէ՝ սահմանները կը վերանան, մեծ երկրներն էլ այլեւս մեզ չեն թելադրի…
«Ռոմանտիկ» բառը այստեղ տեղին չէ, քանի որ ես ասում եմ չէ՞ մի խելօք թուրքին տասը տգէտ հայի հետ չեմ փոխի, եւ հակառակը, տասը տգէտ թուրքի մէկ զարգացած հայի հետ չեմ փոխի:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Իսկ մեզանում այդ տգէտները շատացե՞լ են:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Մենք կորցրել ենք մեր քաղաքային մշակոյթը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ի՞նչ բան է քաղաքային մշակոյթ, չակերտները կը բացէ՞ք:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ես ինքս երգ գրող մարդ եմ եւ կարող եմ ասել, որ մեր քաղաքային մշակոյթում քաղաքային ռոմանսներ յայտնուեցին Սասուն Պասկեւիչեանի, Յասմիկի, Մանդակունեանի, Առնօ Բաբաջանեանի միջոցով: Այդ երգերն իրենց մէջ կրում են եւրոպական էլեմենտներ, իսկ այն ոռնոցները, որ մենք լսում ենք, որոշ տեղեր դրանք գիւղական մշակոյթի արդիւնք են, ոչ թէ քաղաքային: Եւ կարծում եմ, որ ես կարիք ունեմ մի երաժշտաբանի, որը կը կարողանայ ճշգրիտ վերլուծել այս ամէնը: Եթէ մենք խօսում ենք Հայ Դատի մասին՝ խօսում ենք Հայ Դատի մասին, եթէ մշակոյթի մասին՝ ուրեմն խօսում ենք մշակոյթի մասին. երբ խօսում ենք սխալ կեցուածքի մասին՝ ուրեմն խօսում ենք սխալ կեցուածքի մասին: Հարսանիքի ժամանակ դու քեզ պէտք է պահես հարսանիքում, պատերազմի ժամանակ՝ ինչպէս պատերազմում, հանդարտ խօսակցութեան ժամանակ՝ ինչպէս հանդարտ վիճակում:
Աւելորդ հիստերիան ընդամէնը խանգարում է մեզ ճիշտ մտածելուն, իսկ եթէ մենք ճիշդ ենք մտածում, այսինքն օգտւում ենք Սուրբ գրքի օրէնքներից: Սիրիր, ընդամէնը նշանակում է հասկացիր դիմացինիդ: Ես ինքս ոտքից գլուխ դաշնակցական եմ, ոչ կուսակցական, այլ Հայ Դատի իմաստով, եւ ներողութիւն այտայայտութեանս համար, բայց կողմ եմ ահաբեկչութեանը, որովհետեւ ահաբեկչութիւնը հետեւանք է, ոչ թէ պատճառ: Եթէ ահաբեկչութիւնը մենք ընդունենք որպէս պատճառ, կը դառնանք Ամերիկայի նման մի հատ սարսափելի երեւոյթ, որի ազդեցութեան տակ ընկած է եւ Ռուսաստանը, եւ Հայաստանը, եւ ԱՊՀ մնացած երկրները: Մենք մոռանում ենք, որ առհասարակ լեզուն մշակոյթի հիմքն է: Իսկ այդ երգերը, որ գրում են, եթէ ի հարկէ երգեր գրողներ կան Աստծուց անիծուած երկրում, Աստծուց օրհնեալ երկրում (ես մինչեւ հիմա չեմ հասկանում՝ օրհնեալ է, թէ անիծուած, որովհետեւ մեզ փորձութեան մէջ է գցել), անհասկանալի են. երբ շեշտադրութիւնն առաջին վանկի վրայ է, հաւատացէք, դա հայկական երգ չէ: Առհասարակ, Արեւմտեան Հայաստանն է մշակոյթ ունեցել, Արեւելահայաստանը չի ունեցել այդպիսի մշակոյթ: Եւ ինչու ենք մենք սիրում Հայրիկի (Մուրատեան), Կոմիտասի երգերը, որովհետեւ դրանք արեւմտահայկական մշակոյթ են: Ժողովրդական երգեր չենք ունեցել, դրանք եկել են Արեւմտեան Հայաստանից, որովհետեւ այնտեղ ունեցել ենք Մուշ, Վան եւ մնացած քաղաքները:
Նախեւառաջ այս 20 տարուայ մէջ ամենասարսափելին այն էր, որ Հայաստանից հեռացաւ մտաւորականութիւնը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- -Հիասթափութիւնի՞ց հեռացաւ:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Գարշանքից, գաւառամիտ տականքներից, որոնք եկան ու լափեցին այս քաղաքը: Ու շարունակում են… Ես ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ, ես թաքնուելու կարիք չունեմ ու գիտեմ՝ ինչպէս է տղան տղայի հետ խօսում: Ստացւում է՝ մեր դիպլոմատները գնում են այնտեղ, իրար հետ հաց են ուտում, ֆուտբոլ են նայում, ու իրենք ազգայի՞ն մարդիկ են, իսկ ես ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ ու սխա՞լ եմ. օրինակ, մեր գուսանները երգել են 3-4 լեզուով: Ես սրա մէջ որեւէ ամօթալի բան չեմ տեսնում: Ի վերջոյ, մէկը պէտք է գայ, որ ջարդի այն կուժը, որը թոյնով է լցուած:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- «Թուրքը մեր թշնամին է» կարծրատիպը՞ պէտք է կոտրուի:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Մենք հանդարտ խօսակցութեան ժամանակ իրաւունք չունենք խօսել կռւի եղանակով: Դա ցոյց է տալիս քո թուլութիւնը: Ճշմարտութիւնն ասելուց երբեք չպէտք է վախենանք: Ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ: Եթէ որեւէ մէկն իմ ասածի մէջ մեղադրական բան գտնի, ուզում եմ ասել, որ ես ոչ հայրենիք եմ ծախել, իմ ամբողջ կեանքում ինչպէս շունն իր տիրոջը, այնպէս էլ ես իմ ժողովրդին եմ ծառայել: Չեմ ասում ազգին, որովհետեւ ազգը Լէոնիդն էր, Մոնթեն եւ այլն, Նժդեհի ձագերը… եւ մենք դեռ այդպիսի ձագեր էլի կ՛ունենանք, եւ վախենալու ոչինչ չկայ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Այդ առումով լաւատե՞ս էք:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ի հարկէ լաւատես եմ, ի՞նչ է նշանակում յոռետես լինել: Իսկ ժողովրդի միջից լաւատեսութիւնը կորել է, յոյսը պակասել է: Դրա համար էլ, երբ ես մի ճշմարիտ բան եմ ասում, այդ ժամանակ գաւառամիտ մարդիկ նեղւում են, չեն հասկանում՝ ինչ եմ ասում: Իսկ եթէ չեն հասկանում, ի հարկէ ինձ չեն խաչի, բայց կը սկսեն հետեւիցս հաչել: Իսկ շունը երբ հաչում է, կարող ես ընդամէնը քացով խփել, եւ կ՛ոչնչանայ, իսկ ես քացով էլ չեմ խփում, որովհետեւ իրենք ընդամէնն ատամ են գցում:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Իսկ ժողովրդի մէջից յոյսն ինչո՞ւ է պակասել:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Որովհետեւ իշխանաւորները երբեք չեն հրաժարուի այն փողերից, որոնք իրենք անօրինական ձեւով են աշխատել. մի կոպեկ աւել չեն տայ: Նրանք եթէ սպանեցին մեր ռանչպարին, մեր գիւղացուն… այ, ամէնը դէպի դա է գնում: Սեւանը կերան, չէ՞, տականքները՝ սարքելով պլաժներ: Երբ դու փոխում ես քո ապրելու կերպը, երբ դու չես կարողանում ճիշդ ճօճուել, դիմացինը քեզ կը սպանի, իսկ մեր մշակոյթը մեր մաշկն է, իրենք ուզում են մեզ մաշկահան անել: Դրա առաջին խնդիրը գլոբալիզացիան (համաշխարհայնացումն) է, կեղծ կուլտուրան (մշակոյթ) է, երբ հայերէն խօսքը իր ուժը կորցնում է: Բոլորը տանջուած սէր են երգում, ինչի՞ց էք տանջւում, եթէ սիրում էք, չպէտք է տանջուէք: Ամենասխալն այն է, որ գրւում է երաժշտութիւն, յետոյ խօսքերը: Մինչդեռ որպէս դասական արուեստի օրինակ բերեմ Շուբերտի երգերը, նա Հայնէի, Գէօթէի բանաստեղծութիւններից է ազդուել եւ ցանկացել դրանք ներկայացնել երաժշտական լեզուով: Այն մշակոյթը, որը ես լսում եմ, ինձ թւում է աւելի շատ ոռնոցի է նման, քան մշակոյթի: Ներողութիւն, իմ երգը մի քիչ տարբեր է, իմ երգը դրսում կոչւում է երգող բանաստեղծութիւններ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- -Սա միտումնաւո՞ր է արւում: Խորհրդային Միութեան ժամանակ այդպիսի երգեր հազիւ թէ եթերից հնչէին:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Չէ: Իմ կամ Հայրիկ Մուրադեանի երգը կամ արգելում էին, կամ աւելի լաւ էր չլսուէր: Ես իմ մասին չեմ խօսում, ես խօսում եմ իսկական հայկական գեղջկական երգերի մասին, որոնք անգիր գիտեմ, որովհետեւ Արտաշէս Թումանեանի մօտ եմ սովորել:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Բա ինչի՞ ես էլ ձեր բոլոր երգերն անգիր գիտեմ…
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Դա ձեր պրոբլեմն է (ծիծաղում է): Վերջապէս կարեւոր չէ ով ինչ է գրում, Կոմիտասին սպանեցին տգէտ կղերականները, ինչ աւելին է, քան սպանդը: Վերջապէս, Թումանեանի հերն անիծեցին կեանքը կերան «եար» կամ «ջան» բառերն օգտագործելու համար, նոյն ձեւով Կոմիտասին: Երուանդ Օտեանը մահացաւ մի հատ սոխ եւ մի կտոր հաց գրպանում, վերջապէս Մոցարտին վիհը շպրտեցին, ես ո՞վ եմ նրանց մօտ, կ՛ուզեն կը լսեն, կ՛ուզեն չեն լսի, բայց ես իրաւունք ունեմ իմ կարծիքն արտայայտելու: Եթէ իմ կարծիքը յայտնելու իրաւունքից էլ են ինձ զրկում, իրօք այդ ժամանակ ես կարող եմ իմ մարգարտաշար բերանը բացել եւ ասել, թէ առհասարակ ինչ եմ մտածում իրենց մասին: Եւ եթէ մէկը ասում է, որ ապրում ենք «ազատ ու անկախ» հայրենիքում, ես իրաւունք ունեմ ասելու այն, ինչ մտածում եմ:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ըստ Ռուբէն Հախվերդեանի ազատութիւնն ի՞նչ է:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ազատութիւնը մի բան է, որ ինքդ ես քեզ համար մշակում: «Զատիկը» իմ ժողովրդի համար ստեղծեցի, բայց որեւէ արձագանք լսեցի՞ք մշակոյթի նախարարութեան կողմից: Չ՛ամաչեցին: Դէ, Տաշիր են ֆինանսաւորում, կամ Ազգային երգի մրցանակաբաշխութիւն… չգիտեմ: Ինձնից լաւ էլ գիտես, շատ լաւ գիտես:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Վիրաւորուա՞ծ էք իշխանութիւններից:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ե՞ս (ծիծաղում է): Ես ազատ մարդ եմ: Ամենալաւ հայկական հայրենասիրական ֆիլմը գիտէ՞ք որն է. Մել Գիպսոնի այն ֆիլմը, որտեղ տղայի ձուերը, ձեռքերը կտրեցին, որ ինքը ասաց «Freedom»: Եւ ի՞նչ կարեւոր՝ շոտլանդացի՞ն է դա նկարել, թէ՞ հայերը:
Առանց ազատութեան, ոչ թուրքերը կը լինեն ազատ ազգ, ոչ մենք, եւ մենք չենք կարող ճիշդ երկխօսութիւն ունենալ, այդ ժամանակ մեզ կ՛օգտագործեն եւ օտարերկրեայ հետախուզութիւնները, եւ բոլորը:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Դուք ազա՞տ էք:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ես ազատ եմ այնքան, ինչքան թուրք Փամուկը, որը թէեւ օրհնուած չէ, բայց ասում է ճշմարտութիւնը: Եթէ ճշմարտութիւնը չասես, դու ազատ չես:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Ճշմարտութիւնն ասում են ինչ որ բան փոխելո՞ւ նպատակով:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ի հարկէ: Բայց իշխանութիւններին ինչքան ուզում ես ասա ճշմարտութիւնը, չեն փոխւում: Ես առաջին իշխանութիւններից սկսած նոյն բանն եմ ասում, արդէն ձանձրացել եմ խօսելուց: Փառասիրութիւնը… ինչ ես ասել եմ ըստ Սուրբ գրքի, թող իրենք տեսնեն՝ իրենց վերջն ինչ է լինելու: Ես հաւատում եմ, որ մարդու մօտ կայ երկու կեանք, իրենք թող մտածեն իրենց մասին, թող ամէն մարդ իր մեղքերի համար պատասխան տայ, բայց մեր ժողովուրդը ի՞նչ մեղք ունի, որ մեր երեք նախագահներն էլ հեռուստացոյցով մի անգամ չեն ասել՝ կը ներէք, ես սխալուել եմ… նրանցից գոնէ մէկն ասէր:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- -Դժուար է երեւի իրենց համար ներողութիւն ասելը:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Ինչո՞ւ. դա նախեւառաջ քաջութիւն է: Այս տարի 39 տոկոս նախորդ տարուայ համեմատ արտագաղթն աւելացել է: Շուտով 100 տոկոսի կը հասնի, եւ իրենք կը հասկանան, որ եկել են գրաւելու թուրքերի տեղը, որովհետեւ իրականում իրենք շատ բանով թուրքերից չեն տարբերւում: Եթէ դու քո ժողովրդին ազատազրկում ես քո բիզնեսի համար, ուրեմն դու թափթփուկի մէկն ես, ինչո՞ւ դու պէտք է մեզ առաջնորդես, դու ո՞վ ես, որ մեզ առաջնորդես:
ՍԻՐԱՆՈՅՇ ՊԱՊԵԱՆ.- Նրանց քշելու ժամանակը չի՞ եկել:
ՌՈՒԲԷՆ ՀԱԽՎԵՐԴԵԱՆ.- Իրենք մեղքը գցել են թուրքի վրայ, բայց մենք ներքին թուրքին ո՞նց վերացնենք, այն սիստեմը, որ նրանք սարքել են, ո՞նց հետ կանգնենք այդ սիստեմից:
«Լրագիր»
