ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՍՏԱՄԲՈՒԼԻ «ԺԱՄԱՆԱԿ» ՕՐԱԹԵՐԹԻ ԳԼԽԱՒՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ ԱՐԱ ԳՈՉՈՒՆԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ
««Ժամանակ» Օրաթերթը Հիմնադրութեան 114րդ Տարին Կը Թեւակոխէ Անդունդի Եզրին»: Նման վերնագիր ունէր Թուրքիայում հրատարակուող հայկական ամենահին օրաթերթի այս տարուայ տարեդարձի առթիւ հրապարակուած խմբագրականը: Թերթն ահազանգում էր, որ փակման վտանգի առաջ է: Կարեւորելով «Ժամանակ» օրաթերթի դերն ու նշանակութիւնը պոլսահայ համայնքի եւ համահայկական լրատուադաշտում, «Ասպարէզ»ն իր աջակցութիւնն է յայտնում «Ժամանակ» օրաթերթին, եւ գլխաւոր խմբագիր Արա Գոչունեանի հետ հարցազրոյցում ներկայացնում այս լրատուամիջոցի առջեւ ծառացած մարտահրաւէրները, որոնց յաղթահարումը հնարաւոր է համահայկական ջանքերով:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Պարոն Գոչունեան, մէկ դար առաջ ձեր նախահայրն է հիմնադրել հայկական առաջին թերթը Թուրքիայում, որին աշխատակցել են ժամանակի յայտնի մտաւորականներ ու լրագրողներ: «Ժամանակ»ն անցել է պատմութեան տարբեր քառուղիներով, յաղթահարել բազմաթիւ մարտահրաւէրներ: Կը խնդրէի պատմական ամփոփ ակնարկով ներկայացնէիք թերթը՝ հիմնադրումն ու գործունէութիւնը, ինչպէս նաեւ դերը պոլսահայ կեանքում:
ԱՐԱ ԳՈՉՈՒՆԵԱՆ.- «Ժամանակ» օրաթերթը, որն այսօր ճգնաժամ է ապրում, հայ աշխարհի ամենահին օրաթերթն է, որ հիմնադրուել է 1908 թուականին եւ անխափան լոյս է տեսնում մինչ այսօր, երբ նշում ենք գործունէութեան 114րդ տարին:
«Ժամանակ»ը ստեղծուել է արեւմտահայութեան մշակութային պատմական օրրանի՝ Պոլսոյ մէջ եւ հայկական Պոլիսի զարկերակի կենսունակութեան հիմնական խորհրդանիշներից է: «Ժամանակ»ի ժառանգութիւնն ազգային նշանակութիւն ունի, եւ թէ՛ Հայկական Սփիւռքի, թէ՛ հայ աշխարհի տեսակէտից ներշնչանքի շատ կարեւոր գործօն է:
«Ժամանակ» օրաթերթի պատմութիւնն, ըստ էութեան, կարելի է դիտարկել երեք գլխավոր առանցքների շուրջ: Առաջինը, թերթի հիմնադրումից մինչեւ Թուրքիայի Հանրապետութեան ստեղծման ժամանակաշրջանն է: Այդ շրջանում, Օսմանեան կայսրութեան մայրաքաղաքում հայոց ներկայութիւնն ունէր բոլորովին այլ նշանակութիւն: Հայկական օրաթերթի հրապարակումը պատմական Պոլիսում չէր նշանակում փոքրամասնական մամուլ, այլ՝ երկրի ընդհանուր հանրային կարծիքի, հասարակական մտքի ձեւաւորման համար կատարուած ներդրում էր, քանի որ հայերը քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, կրթական, կրօնական բոլոր ոլորտներում ստուար ներկայութիւն ունէին եւ գլխաւոր դերակատարներ էին: Այսպէս շարունակուեց մինչեւ 1915 թուականը, երբ Ցեղասպանութեան զոհ գնացին հայ առանցքային մտաւորականները՝ արեւմտահայ այդ շրջանի մշակութային կարկառուն դէմքերի մեծամասնութիւնը, ովքեր «Ժամանակ» օրաթերթի աշխատակիցներն էին նաեւ: 2015 թուականին, Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի շրջանակներում, մենք հրատարակել ենք գրքեր, որոնք Եղեռնին զոհ գնացած մեր մտաւորականների՝ «Ժամանակ»ի թղթակցային նիւթերի վրայ են հիմնուած:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ի՞նչ ընթացք ունեցաւ թերթը Թուրքիայում հանրապետութեան հիմնադրումից յետոյ:
ԱՐԱ ԳՈՉՈՒՆԵԱՆ.- «Ժամանակ» օրաթերթի պատմութեան երկրորդ առանցքը ներառում է Թուրքիայի Հանրապետութեան ստեղծումից յետոյ այն շրջանը, երբ ինչպէս միւս ոչ իսլամական փոքրամասնութիւնների, այնպէս էլ հայերի պարագայում, մեր համայնքի գոյութիւնը, իրաւունքները, գործունէութիւնը սկսուեց մեկնաբանուել առաւելապէս Լոզանի դաշնագրի ոչ-իսլամական փոքրամասնութիւնների վերաբերեալ յօդուածների տրամադրութիւնների հիման վրայ: Այս իրավիճակում, թերթն աստիճանաբար վերածուեց փոքրամասնութեան լրատուամիջոցի եւ այսպէս շարունակուեց մի քանի տասնամեակ:
Սա նաեւ այն ժամանակաշրջանն էր, երբ Սփիւռքի հայկական մամուլն էր ձեւաւորւում, եւ «Ժամանակ»ն իր անուղղակի նպաստը բերեց այդ գործընթացում, որովհետեւ Սփիւռքի լրատուամիջոցները գլխաւորում էին խմբագիրներ, մտաւորականներ, ովքեր Պոլիսից հեռանալուց առաջ «Ժամանակ»ի շուրջ համախմբուած, թերթում աշխատած անձիք էին եղել:
Թուրքիայում մնացած հայերը, որ հիմնականում հաստատուել էին Ստամբուլում, հանրապետութեան շրջանում դիմագրաւում էին յաւելեալ ցնցումներ, խնդիրներ էին առաջանում, որի պատճառով հայերի թիւը նօսրանում էր նաեւ Պոլիսում: Աստիճանաբար սպառւում էր թերթի հետեւողների քանակը, եւ սահմանափակւում էր գովազդներ ներգրաւելու հնարաւորութիւնը: Մինչեւ 1970ականների կէսը, «Ժամանակ»ը լոյս էր տեսնում Թուրքիայի առաջատար թերթերի ձեւաչափով ու արհեստագիտութիւններով: Սակայն թուրքական զանգուածային լրատուամիջոցները աստիճանաբար անցան մեծ ընկերութիւնների հովանաւորութեան ներքոյ, լոյս էին տեսնում գունաւոր, մինչեւ յիսուն էջով, եւ մեր թերթի հետ անհամեմատելի էին: Սա յաւելեալ հոգեբանական ազդակ էր հայ մարդու համար, երբ տեսնում էր նման տարբերութիւն: Միաժամանակ, այն շրջանն էր, երբ հայկական վարժարանների ցանցը բաւական տկարացած էր՝ մայրենի լեզուի իմացութիւնը, ուսուցանման մակարդակը բաւարար չէր:
Օրաթերթի երրորդ հանգրուանը նշանաւորուեց Հայաստանի նորագոյն անկախութեամբ: 90ականները, ինչպէս ամբողջ աշխարհի, այնպէս էլ հայութեան համար բեկումնային ժամանակաշրջան էր, երբ տեղի ունեցաւ նաեւ տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների զարգացումը: «Ժամանակ»ին յաջողուեց համընթաց գնալ փոփոխութիւններին՝ ստանձնելով պատասխանատուութիւնը նաեւ լուսաբանելու հայոց պետականութեան վերականգնումով պայմանաւորուած իրավիճակները: Միւս կողմից, արհեստագիտական նորութիւններն ապահովում էին, որ աշխարհի որեւէ անկիւնում հրապարակուող հայկական լրատուամիջոց համահայկական բնոյթ էր ստանում: Թրքահայութեան նկատմամբ աճած հետաքրքրութիւնների յագեցման գլխաւոր աղբիւրներից մէկը «Ժամանակ»ն էր որպէս վստահելի աղբիւր, հաճախ՝ նաեւ սկզբնաղբիւր:
«Ժամանակ» օրաթերթն այսօր շարունակում է տպագիր տարբերակը լոյս ընծայել՝ 1000 տպաքանակով: Գիտակցում ենք, որ ժամանակները փոխւում են, ու թերթը հնարաւոր է դուրս գայ շրջանառութիւնից, սակայն տպագիր տարբերակի պահանջարկ դեռ կայ: Ներկայութիւն ունենք նաեւ համացանցում եւ ընկերային ցանցերում, ինչպէս նաեւ՝ էլեկտրոնային բաժանորդներն ամէն օր ստանում են թերթի ամբողջ ծաւալը:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- «Ժամանակ»ի այսօրուայ խնդիրները մասնաւորապէս ինչի՞ հետեւանք են եւ ի՞նչ բնոյթի են:
ԱՐԱ ԳՈՉՈՒՆԵԱՆ.- Հիմնական երեք գործօններով է պայմանաւորուած «Ժամանակ» օրաթերթի ներկայի ճգնաժամը: Առաջինն ուղղակիօրէն կապուած է թրքահայ համայնքի առկայ վիճակի հետ, միւսները՝ մեր համայնքի կամքից անկախ գործօններ են: Ներքին խնդիրը կայանում է նրանում, որ անցեալ տասնհինգ տարիներին հանդուրժելի սահմաններից դուրս ցնցումներ տեղի ունեցան պոսլահայ համայնքում, որոնք անխուսափելի դարձրեցին բեւեռացումները, պառակտումները: Դրանց ազդեցութիւնը, դժբախտաբար, մինչեւ հիմա շարունակւում է: Այս լարուած պայմաններում, «Ժամանակ» օրաթերթը ջանում էր մնալ անաչառ, անկողմնակալ, չյարել որեւէ բեւեռի եւ համերաշխութեան կոչ էր հնչեցնում ու քայլեր անում համայնքում համագործակցութեան ոգու երաշխաւորման ուղղութեամբ:
Այն շրջանակները, որոնք ծայրայեղութիւն էին հրահրում, որոշ ժամանակ անց, համայնքի առջեւ արդարանալու խնդիրներ սկսեցին ունենալ, եւ այդ կէտից սկսած, համայնքում ցաւալի պիտակաւորումների, միմեանց մեղադրելու, անբաստանելու շրջան սկսուեց, ինչից անմասն չմնաց նաեւ «Ժամանակ»ը, որին համակարգուած ձեւով սկսեցին թիրախաւորել: Մեր մօտեցումներն արդարանում էին հանրութեան առաջ, ինչը սկսեց անհանգստացնել որոշ շրջանակների, ովքեր համայնքային լուրջ միջոցների են տնօրինում: Երբ տեսան, որ «Ժամանակ»ին չեն կարողանում վերահսկել՝ սկսեցին մտածել եկամուտների վրայ ազդելով «խելքի բերել», կամ հրաժարուել ֆինանսաւորելուց:
Մէկ այլ գործօն, որ Պոլսոյ պարագայում աւելի սուր դրսեւորում ունի՝ Սփիւռքի այլ օջախների հետ համեմատած նա է, որ որքան մարդիկ մեր լեզուից, մշակոյթից, ժառանգութիւնից հեռանում են, ուծացումը բերում է չուծացածի նկատմամբ ներքուստ նստուածքի: Մենք, ցաւօք հասել ենք մի փուլի, որ «Ժամանակ»ի պարագայում դա հասել է թշնամանքի, որովհետեւ օրինակ, գրել ենք, որ քաղաքում կայ հայկական դպրոցների մեծ ցանց՝ մեծ թուով աշակերտներով, բայց այդ կրթօջախները շեղուել են իրենց բուն առաքելութիւնից, այն է՝ հայերէնի ուսուցումը հաւաքական արդիւնքի իմաստով չափազանց տկար մակարդակի վրայ է: Եւ այս երեւոյթի կողքին՝ ամէնօրեայ հայերէն թերթ է, որ մերկացնում է այդ կառոյցներին, եւ մենք նկատել ենք դիմադրութիւն: Թէեւ խնդիրների լուծումները մենք միշտ պատկերացրել ենք առաւել համախոհութեամբ, հաւաքական կամքի դրսեւորումով, իրար ուժ տալով, առանց օտարանալու միմեանցից, բայց միւս կողմում այլ տրամադրութիւններով վարչայիններ են, ովքեր տնօրինում են հաւաքական հարստութեանը, եւ ցանկանում են լուսանցքում թողնել, մեր ձայնը լռեցնել:
Այս ամէնին աւելացել է երկու հիմնական գործօն, որոնցից մէկը համաշխարհային է՝ համավարակը, որը բոլորի կեանքն է տակնուվրայ արել: Սրանից բխում է Թուրքիայի տնտեսութեան իրավիճակը, ազգային արժոյթի արժեզրկումը: Այս երեւոյթը տագնապալի կացութիւն է առաջացրել թերթի համար նոյնպէս: Մեր համայնքի կառոյցների հիմնական հասոյթները հիմնականում գոյանում են ազգապատկան կալուածքների վարձերից, որոնք գտնւում են հիմնականում քաղաքի հին կենտրոնում, եւ վարձակալութեան են տրուած զբօսաշրջութեան համար ծառայող կառոյցների՝ հիւրանոց, ռեստորան: Ներկայում, վարձողները վճարունակ չեն: Անհատական հարթութեան վրայ էլ խնդիրներ կան. ոսկերչութեան ոլորտում, որ աւանդաբար հայ վարպետներն են եղել, տագնապներ կան:
Մի կողմից առարկայական, միւս կողմից՝ ենթակայական մարտահրաւէրներ: Հաւաքական դժուարութիւնները կարելի է յաղթահարել աստիճանաբար, բայց երբ միտումնաւոր են, ինչպէս «Ժամանակ»ի պարագայում՝ փակուղի են տանում:
ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք տեսնում ձեր օրաթերթի խնդիրների լուծումը:
ԱՐԱ ԳՈՉՈՒՆԵԱՆ.- Թերթի խմբագրութիւնն ու վարչութիւնը, ճանապարհային քարտէզ են նախատեսել, ինչը ենթադրում է թերթի մէկ տարուայ բիւջէի ապահովում, որպէսզի անխափան աշխատենք ու առաջիկայ մի տարին շահենք, այն իմաստով, որ միջնաժամկէտ եւ երկարաժամկէտ որոնումների արդիւնքում գոյացնենք միջոց, որով կը կարողանանք օրաթերթի ապագան կազմակերպել: Մեր առաւելութիւնն այն է, որ ներկայ պահին թերթը որեւէ անհատի կամ կառոյցի պարտք չէ, այսինքն՝ բաց ճակատով հնչեցնում ենք ահազանգ այն վստահութեամբ, որ ստեղծուած կացութիւնը վարչական անհեռատեսութեան, նիւթական մսխումի կամ տնտեսական ձախողման պատճառով չէ:
Մեր համար ցաւալի է, որ ահազանգը հնչեցնում ենք այնպիսի պահի, երբ ողջ հայութիւնը ճակատագրական մարտահրաւէրներ է դիմագրաւում: Գիտակցում ենք, որ պատերազմից յետոյ Հայաստանն ու Արցախն ունեն անյետաձգելի կարիքներ, որ Լիբանանի տագնապը, մերձաւոր արեւելքի հայ համայնքի կացութիւնն աննկարագրելիօրէն ծանր են, եւ այս խնդիրների լուծման համար մեր ազգի հնարաւորութիւններն այդ առաջնահերութիւնների համար պէտք է օգտագործենք: Սակայն համավարակը, ներքին պառակտումները կամ մնացեալ գործօնները ժամանակաւոր են, իսկ 114 տարի անխափան հրապարակուած օրաթերթը, մեր իրականութեան տեսակէտից անժամանակ հարստութիւն է, արժէք: Ուստի, մեր կոչը խարսխում ենք այս տրամաբանութեան վրայ, որ ժամանակաւոր հարցերը, խնդիրները պէտք չէ թոյլ տանք, որ մեզանից անժամանակ, մշտական արժէքներ խլեն: Մեր յոյսը նա է, որ մեր ահազանգը հնարաւորինս լայն արձագանգ գտնի հայ աշխարհում, եւ լինեն կառոյցներ, մարդիկ, որ այս բացառիկ իրավիճակը գնահատելով՝ կը մտածեն, որ այս հարցն էլ է առաջնահերթութիւն: Եթէ չունենանք գիտական, մշակութային, լրատուական կամ կրթական զանազան կառոյցներ, որոնք նոր ժամանակներին յարմար կենսունակ գործունէութիւն են ծաւալում, մեր պատմութիւնն էլ կորսուելու սպառնալիքի ենթակայ է, որովհետեւ պատմութիւն ասուածը ներկայ պահի կենսունակութեամբ ապագային շաղկապուելու, ապագայի հետ օղակուելու երեւոյթ է: Եթէ չկարողանանք այս պատմական լրատուամիջոցի ապագան պատրաստել, կը նշանակի, որ նրա պատմութիւնն էլ մսխած պիտի լինենք:
Ստորեւ՝ «Ժամանակ»ին նշեալ խմբագրականը.
«Ժամանակ» Օրաթերթը Հիմնադրութեան 114րդ Տարին Կը Թեւակոխէ Անդունդի Եզրին
«Ժամանակ» օրաթերթը այսօր, Հոկտեմբերի 28ին, կը թեւակոխէ իր հիմնադրութեան 114րդ տարին: Սա կ՛երեւի այս թերթի պատմութեան ամենատխուր տարեդարձն է, որովհետեւ կրնայ ըլլալ արդէն վերջինը: Ծանր տագնապի պայմանները, փոթորկալի երկարատեւ շրջանը անդունդի եզրին բերած են հայ մամլոյ նահապետը: Մտահոգ ենք խորապէս:
Տարի մը առաջ ճի՛շդ այսօր, , նախորդ տարեդարձի մեր խմբագրականին մէջ ահազանգ հնչեցուցած էինք, որ «Ժամանակ»ի գոյութեան վտանգ կը սպառնայ: Վերյիշենք. «Սա պիտի ըլլայ կա՛մ այս թերթի վերածնունդը եւ կամ վախճանը: Հանելո՞ւկ…»: Մէջբերումին մէջ նշուած հանելուկը ամբողջ տարի մը զուգորդուեցաւ հակասութիւններով: «Ժամանակ»ին դէմ յանդիման մնացած սպառնալիքը պոռթկում յառաջացուց այս թերթի՝ ամբողջ աշխարհի ընթերցողներուն եւ համակիրներուն մօտ: Բոլորը ո՛չ միայն վերահաստատեցին իրենց կապը այս թերթին հետ, այլեւ շեշտելով շեշտեցին անոր առաքելութեան կարեւորութիւնն ու յարատեւութեան անհրաժեշտութիւնը: Ոմանք նոյնիսկ նիւթական զոհողութիւններ յանձն առին՝ այս ինքնուրոյն լրատուամիջոցին զօրակցելու համար: Այս բոլորը շատ թանկ էր մեզի համար, անգնահատելի արժէքով եւ անփոխարինելի ջերմութիւնով: Աշխատելու թարմ եռանդ կ՛առթէր մեզի, արտադրելու նոր յամառութեան կը մղէր: Բայց միւս կողմէ ալ կարելի չէր ըլլալ կասեցնել այս հաստատութեան եկամուտներու անհամեմատ անկումը: Հանելուկի հարցականները խորացան ու խորացան, թանձր անորոշութիւն մը սկսաւ պատել մեր շուրջը:
«Ժամանակ»ը թէեւ վաղուց դարձած է համահայկական հաղորդակցութեան հարթակ մը, սակայն, անոր բնօրրանը առաջին հերթին թրքահայ ազգային-եկեղեցական կեանքի եզակի միջավայրն է, ինչ-ինչ առանձնայատկութիւններով: Ան պոլսահայութեան հաւաքական ձայնն է, ընդհանրական խօսափողը, հաւաքական պատուհանը, հայելին: «Ժամանակ»ի առաքելութեան եւ կոչման տրամաբանական շարունակութիւնն է այս հանգամանքը, հասկնալիօրէն: Անցեալ տարուան մեր ահազանգէն ի վեր միակ անտրամաբանականը եւ անհասկնալին եղաւ այս համայնքի վարչայիններու անտարբերութիւնը, լռութիւնը: Թէեւ առաջին հայեացքով անտրամաբանական ու անհասկնալի, սակայն, խորքին մէջ, զարմանալի կամ անակնկալ չէ այդ անտարբերութիւնը, լռութիւնով հանդերձ: Սա նոյնիսկ հաւաքական մեծ ցաւի մը դրսեւորումն է: Սա կու գայ վերահաստատել, թէ որքան մեծ անջրպետ մը յառաջացած է այս համայնքի հոգեւորական թէ աշխարհական վարչայիններուն եւ ինքնութեան պահպանման համար զգայնութիւններով տոգորուած «շարքային» անհատներուն, պարզ ու սովորական, պատուական մարդոց միջեւ:
Վերջին քանի մը տարիներուն մեր համայնքէն ներս արշաւ մը սանձազերծուած է «Ժամանակ»ին դէմ, հրահրուած է արհեստական հոսանք մը, կարգ մը շրջանակներ ակնյայտօրէն թիրախաւորած են այս թերթը: Աւելորդ է յիշեցնել, որ մինչեւ մօտաւոր անցեալը երկարատեւ տագնապ մը դիմագրաւած է թրքահայութիւնը: Այժմ միայն մասամբ յաղթահարուած այդ տագնապը պատճառ դարձած է պառակտումներու, ծնունդ տուած է բեւեռացումներու: Համատարած ձեւով մարդիկ իրարմէ օտարացած եւ իրարու դէմ թշնամացած են: Սա ուղղորդուած է պիտակաւորումներով, մեղադրանքներով ու զրպարտութիւններով: Իւրաքանչիւր բեւեռ փափաքած է ծունկի բերել միւսը, իւրաքանչիւր ճամբար ուզած է ոչնչացնել միւսը: Այս ողբերգական պայմաններուն ներքեւ չեն խնայուած հաւաքական շահերը եւ անտեսուած է միասնականութիւն պահելու հրամայականը: Երկարատեւ այս շրջանին «Ժամանակ»ը այդ բեւեռներէն որեւէ մէկու չէ պատկանած, փորձած է մնալ անկախ ու միշտ ցոյց տուած է համերաշխութեան ու ներդաշնակութեան, հաւաքական պատասխանատուութեան ճանապարհը: Թէեւ փորձած է հաւասար հեռաւորութիւն պահել բոլոր ճամբարներուն հետ, սակայն, անոնք բոլորով վանած են այս թերթը:
Ու տակաւին այն վարչայինները, որոնք չեն կրցած տագնապին լուծում գտնելու համար կամք դրսեւորել, սկսած են աչքի փուշ համարել «Ժամանակ»ը: Անոնք սկսած են անհանգստանալ այս թերթի գոյութենէն, որովհետեւ անոր հայելիէն սկսած է ցոլացնել իրենց անգործութիւնն ու ամլութիւնը: Ոմանց համար իսկապէս շատ ջղագրգիռ ըլլալ սկսած է՝ «Ժամանակ»ին բարձրացուցած ձայնը, որ ժամանակներու մաղէն անցած ըլլալով կ՛արդարանայ երկարաժամկէտ: Ընդհանրապէս, մարդիկ որքան որ կը հեռանան ժառանգութենէն, կը կտրուին լեզուէն՝ կարծես այնքան կը թշնամանան հայերէն թերթին: Այդ կէտէն սկսեալ նոյն շրջանակները չեն վարանած շարժման անցնիլ պատժելու համար այս թերթը՝ տեսնելով ու համոզուելով, թէ պիտի չկարողանան գնել զայն: Սիսթեմաթիք (համակարգուած) ձեւով դադրեցուած են «Ժամանակ»ին տրուած ազդերը, որպէսզի նուազին անոր եկամուտները: Հակաքարոզչութիւն սկսած է այս թերթին դէմ զանազան հարթութիւններու վրայ եւ ան դատապարտուած է անարդար ու անհաւասար մրցակցութեան: Թուրքիոյ հնագոյն օրաթերթին, ամբողջ հայաշխարհի երիցագոյն օրաթերթին այս համայնքէն ներս գոյատեւելը հետզհետէ բեռ մը համարուիլ սկսած է, դժբախտաբար: Այն մարդիկ, որոնք այս համայնքի հաւաքական հարստութիւնը կը տնօրինեն, որոշած են թաղել այս թերթը, որ անկախ ու անաչառ մնալու համար կը յամառի, իրենց վերահսկողութենէն դուրս կը մնայ եւ չի՛ գնուիր ու չի՛ յանձնուիր: «Ժամանակ»ին դէմ հաշուեյարդարի սկսաւ. ահա՛ մեր անկախ մնալու ձգտումին, անհրաժարելի սկզբունքին ծանր փոխարժէքը…
Ի՞նչ պիտի ընէին կամ այլապէս ի՞նչ կրնան ընել անոնք, որոնք այս համայնքին միջոցները տնօրինելով հանդերձ՝ չեն յաջողիր անոր խնդիրները լուծել: Անոնք կը կառավարեն հաստատութիւններ, որոնք շեղած են իրենց բուն առաքելութեան ճանապարհէն, մանաւանդ՝ դպրոցներ, որոնք չեն ծառայեր իրենց լինելութեան նպատակին: Անոնք կրնա՞ն մարսել «Ժամանակ»ի նման թերթ մը, որ իրենց եւ իրենց կառավարած կառոյցներու այլասերումը չ՛արդարացներ ու կը մերկացնէ լոկ իր գոյութեամբ: Ո՛չ, անշուշտ ո՛չ, ուստի անոնք ահա գործադրութեան դրած են իրենց «յարիր» բեմագրութիւնը, որուն համար անգտանելի շղարշ մը դարձած է նաեւ համաճարակի դժուարութիւններու չքմեղանքը:
«Ժամանակ»ը փորձած է դիմադրել այս բոլորին, անշուշտ, արժանապատիւ ձեւով ու առանց խանգարելու այս համայնքին անդորրը: Բոլորին հետ բաց պահած է երկխօսութեան դուռը, բայց ապարդիւն: Կարելի չէ եղած դրական տեղաշարժ մը ապահովել, որովհետեւ մարդիկ վաղուց դադրած են՝ սկզբունքի եւ արժէքի հասարակաց յայտարարին վրայ գործելէ: Եւ այսպէս տագնապը խորանալով շարունակուած է քանի մը տարիէ ի վեր: Ճակատագրին լքուած այս թերթը մեծ դիմադրութիւն եւ ճկունութիւն ցոյց տուած է՝ շատ սահմանափակ միջոցներով յառաջ երթալու, չնահանջելու առումով: Այս դաժան պայմաններով իսկ թերթը պահած է իր ձգողականութիւնը՝ Պոլիսէն եւ աշխարհի ամէն կողմէն հեղինակներու՝ մանաւանդ երիտասարդներու պարագային, որոնք ի վիճակի են արեւմտահայերէնով արտադրելու: «Ժամանակ»ի կայունութիւնը չխաթարելու համար միջոցներ որոնուած ու մասամբ ալ գտնուած են, առանց խմբագրական անկախութիւնը դոյզն իսկ ստուերի տակ թողելու: Յամենայնդէպս, վերջին քանի մը ամիսներուն օրհասական այնպիսի պայմաններ ստեղծուած են, որ յաջորդ օրուայ հարցը մետասաներորդ պահուն լուծելու վիճակը հունէ դուրս բերած է թերթի բնականոն գործունէութիւնը: Հրատապութեան աստիճանը կաթուածահար ըրած է մեր աշխատանքը: Այս ամբողջը եղած է առանց մեր սիրեցեալ ընթերցողներուն զգալի դարձնելու, բայց այլեւս դանակը հասած է ոսկորին: Առկայ վիճակով ո՛չ կարելի է այս որակով օրաթերթ մը պատրաստել, ո՛չ կարելի է համացանցի կամ ընկերային ցանցերու վրայ ներկայութիւն ունենալ, ո՛չ կարելի է անկախ լրատուամիջոց մը ըլլալ եւ ո՛չ ալ կարելի է այս կառոյցի կայունութիւնը երաշխաւորել: Այլեւս անկարելի դարձած է՝ արտադրելով դիմադրելը:
Հիմնական ափսոսալի կէտը այն է, որ առաքելութիւնը չաւարտած եւ նոր ժամանակներու պայմաններով ապագայ մը կերտելու համար բաւարար ներուժով լրատուամիջոց մը այսքան խոցելի դարձած է թրքահայ իրականութեան մէջ: Այնքան անպաշտպան դարձած է, որ եսակեդրոն ու եսապաշտ, կարճատես մարդիկ կը յաջողին խափանարարել անոր գործունէութիւնը՝ մսխելով անժամանակ եւ անժամանցելի արժէք մը: Անոնք կը մերժեն այս հաստատութեան մեծ պաշարը: Սա է դառն իրականութիւնը, որուն հետ հաշտուիլ թէեւ կարելի չէ, բայց անոր ակամայ ենթարկուելու վտանգը այսօր բաւական ուժով կը թակէ «Ժամանակ»ի դուռը: Ուրեմն, հիմա մեզի կը մնայ երկու գլխաւոր հաստատում ընել:
Առաջին՝ որքան որ ալ վերջին անգամ ըլլալու հաւանականութիւնը բարձր ըլլայ, մեր պարտքը պէտք է հատուցենք պատմութեան առջեւ: Տարեդարձի օրուան յուզումով՝ երանութեամբ կ՛ոգեկոչենք «Ժամանակ»ի յաւէտ ողբացեալ մեծանուն հիմնադիրները՝ Միսաք եւ Սարգիս Գօչունեան եղբայրները: Բի՜ւր յարգանքով կը խնկարկենք հանգուցեալ Արաքսի Գօչունեանի ազնիւ յիշատակին առջեւ: Անսահման երախտագիտութեամբ կը վերյիշենք ողբացեալք Մարտիրոս, Մելիք եւ Արա Գօչունեան եղբայրները, որոնք երկար տասնամեակներ կայուն պահեցին այս թերթը: Անսահման երկիւղով կը խոնարհինք անմոռանալի եւ ամենասիրելի Լիլի Գօչի բարոյական ներկայութեան առջեւ՝ վերստին արձանագրելով անոր անուրանալի ներդրումն ու վաստակը այս թերթին համար: Մեր սրտի տրոփին մէջ են՝ Էլիզա, Սիրարփի, Մարի եւ Ալին Գօչունեան քոյրերը, որոնք անմասն չէին այս թերթի ելեւէջներէն: Կ՛աղօթենք Գարագաշեան, Սեպուհեան, Մանուկեան, Պօղոսեան, Գալփաքճեան, Էպէօղլու, Սարաֆեան եւ Երէցեան գերդաստանաց մեզմէ անդարձ բաժնուած անդամներուն համար: Մեր խոհերուն մէջ են թերթիս անցեալի բոլոր խմբագիրները, սիւնակագիրները, աշխատակիցները, լուսանկարիչ կամ գծանկարիչները, գրաշարները, էջադրողները, ամէն տեսակի թեքնիկ պատասխանատուները, մեքենավարները, ցրուիչները, վարչային սպասաւորները, որոնք իրենց մտքին լոյսով, բազուկին ուժով, աչքին լոյսով անխնայօրէն ու ազնուութեամբ վաստակ ներդրեցին այս թերթին համար: Առանձնապէս պարտականութիւն կը համարենք մեր հանգուցեալ ընթերցողներուն ոգեկոչումը, որովհետեւ անոնց հաւատարմութիւնը եղած էր այն անխախտ վէմը, որ ապահովեց այս թերթին անխափան գոյութիւնը՝ արդէն 114 տարիէ ի վեր:
Երկրորդը՝ մեր պատասխանատուութիւնն է յաչս մեր ընթերցողներուն, միշտ անկեղծութեան ու թափանցիկութեան ոգիով: Թերթիս վարչութիւնն ու խմբագրութիւնը՝ այլեւս այստեղ պաշտօնապէս յայտարարուած ձեւով կը գործեն տագնապը մինչեւ վերջին պահը կառավարելի ու վերահսկելի պահելու վճռակամութեամբ: Մեր որոնումները կը կեդրոնանան թերթիս տեսանելի ապագան կայունացնելու նպատակին վրայ, որպէսզի ապա հերթը գայ աւելի հեռահար նախաձեռնութիւններու: Մեր ընթերցողներուն եւ համակիրներուն կոչ կ՛ուղղենք, որպէսզի իրենց հնարաւորութիւններով մասնակցին «Ժամանակ»ին համար զօրակցութիւն ապահովելու ուղղեալ շարժման: Շօշափելի նորութիւններու կամ կարեւոր իրադարձութիւններու պարագային անպայման անհրաժեշտ լուսաբանութիւնները կը տրուին մեր կողմէ: Կը սիրենք յուսալ, թէ այս մղձաւանջը կը վերջանայ եւ բախտը կը ժպտի մեր երեսին:
Սա «Ժամանակ»ին վերջին խմբագրականը չէ՛ ու ամէն ձեւով, մինչեւ վերջ, առանց վհատելու պիտի պայքարինք, որպէսզի չըլլայ նաեւ նախավերջինը:
Աստուած մեզ պահապան…
