
«Թաբուն»
ԳՈՒՐԳԷՆ ԽԱՆՋԵԱՆ
Օրերը վազում էին իրար ետեւից, եղանակները յաջորդում էին միմեանց՝ տաք, ցուրտ, խոնաւ, չոր, արեւը հեռանում էր, մօտենում, լուսինը կլորւում էր, կիսատւում, մարդը նայում էր անտառին, դաշտին, լեռներին, ծովին, արեւին, լուսնին, էլի ինչ որ բան էր ուզում տեսնել, ինքն էլ չգիտէր՝ ինչ, չէր ստացւում, մատը դնում բերանը՝ ծպպացնում:
Միջատներն իրենց թռիչքն օդում զսպած՝ թիրախ էին փնտռում դաշտի խայտաբղետի մէջ, գտնելով՝ սրընթաց արշաւում: Թռչուններն ընկնում էին միջատների ետեւից, որսում՝ ուտում, մեծ թռչուններն ընկնում էին փոքր թռչունների ետեւից, որսում՝ ուտում, ձկներն ընկնում էին ձկների ետեւից, որսում՝ ուտում, կենդանիներն ընկնում էին կենդանիների, թռչունների, ձկների ետեւից, որսում՝ ուտում: Մարդը նայում էր վեր, վար, աջ, ձախ, բարձրացնում էր յօնքը, կախում շրթունքը՝ ծպպացնում: Կայծակ էր ճայթում, հողը երերում էր, ամպերը գալիս՝ երկինքը ծածկում էին, մոլեգնում էր քամին, մարդը մտնում էր քարանձաւ՝ պատսպարւում, քարանձաւի պռնկին կանգնած՝ նայում էր վեր, վար, ձախ, աջ, բարձրացնում էր յօնքը, կախում շրթունքը՝ ծպպացնում, թոթւում ուսերը: Ամպերը ցրւում էին, աստղերը ծիկրակում, լուսինը ելնում՝ իր ճամբով սահում էր դանդաղ, ապա արեգակն էր յայտնւում, եւ լուսինն ու աստղերը նրա ներկայութեամբ դժգունում էին աննշմարելիութեան չափ, արեւը բարձրանում էր, շողարձակում, կենդանիները դուրս էին գալիս որջերից, թռչուններն ընկնում էին ճանճերի ետեւից, մեծ թռչունները՝ փոքր թռչունների, մեծ ձկները՝ փոքր ձկների, մեծ կենդանիները՝ փոքր կենդանիների, ոմանք հալածում են, ոմանք փախչում, թռչում, սողում, վազում… Սակայն…
Սակայն իրենց վազք ու թռիչքի ընթացքում բոլորը շրջանցում էին դաշտի կենտրոնը, որտեղ ուռչած թումբը այդպէս էլ չէր կանաչում, գորշ էր մնում՝ գարնանային խոտը պատշաճ հեռաւորութեամբ էր շուրջառել նրան: Մարդը նայեց, յօնքը վեր հանեց, մատը մտցրեց բերանը՝ կծեց, ուզեց միւսների պէս շրջանցել՝ անցնել-գնալ, բայց ոտքերը չենթարկուեցին՝ տարան ուղիղ թմբի կողմը. անցաւ խոտուծաղկի սահմանը, ամայի հողով քայլեց, հասաւ մէջտեղին, նստեց՝ նայեց… Թմբի գագաթը ճաքճքած էր, տակից, դեռեւս հեռու, մազմզուկներ էին նշմարւում: Մարդն ականջը սեղմեց գետնին՝ լսեց… Խուլ հառաչ, ճիգի ճռռոց… Ուղղուեց՝ նստեց, դարձեալ նայեց… Թմբին խազեր կային՝ ուղիղ, բեկբեկուն, խաչուող, շրջանաձեւ… Ճիւղ վերցրեց, ինքն էլ խազեց խազերի տակ՝ ուղիղ, բեկբեկուն, խաչուող, շրջանաձեւ… Թումբը ժպտաց, մարդը մատը մտցրեց բերանը, կծեց, ինքն էլ ժպտաց՝ դաւադիրի ծուռ ժպիտով: Կենդանիները հեռուից նայում, վախեցած կախում էին գլուխները, ոռնում՝ հեռանում: Մարդը մնում էր, ասես մնալու հրաման ունէր: æուր բերեց, ջրեց, էլի բերեց, էլի ջրեց, թումբը կլանեց ջուրն ու մի քիչ էլ փքուեց: Դանդաղ էր ծաւալւում, մարդն անհամբեր՝ նոյնիսկ գիշերելու չհեռացաւ, մօտակայքում քնեց, գաճաճ խնձորենու տակ, յաճախակի արթնանում էր, գլուխը բարձրացնում նայում թմբի կողմը՝ բան չի՞ փոխուել… Խնձոր ընկաւ գլխին, աչքերը բացեց, գլուխը քորեց՝ սաղարթի միջով նայեց անյատակ երկնքին, յօնքը վեր հանեց՝ ծպպացրեց, վերցրեց խնձորը գետնից՝ կծեց, պինդ էր ու թթու, բայց ծարաւ էր՝ կերաւ, քունը վերջնականապէս կորցրած՝ մօտեցաւ թմբին, շրջակայ հողը փխրեցրեց, գոմէշների արահետից չոր կղանք պոկեց, բերեց՝ շաղ տուեց, առատօրէն ջրեց, սրբեց քրտինքն ու նստեց թմբին, թումբը կամաց ծիծաղեց տակից, մարդը լսեց, ժպտաց, նայեց երկնքին՝ տեսաւ լուսինը լրիւ է, սառը ճերմակով առատօրէն լուսաւորում է շրջակայքը… Իսկ յետո՞յ, յետոյ ի՞նչ կայ՝ լուսնից, աստղերից, արեւից յետոյ, չէ՞ որ ծառից յետոյ ուրիշ ծառ է, նրանից յետոյ՝ բացատ, բացատից յետոյ՝ էլի ծառ, ապա գետը, գետից յետոյ՝ եղէգնուտը, յետոյ դաշտը, յետոյ անապատը, յետոյ… Ոչի՞նչ… Բայց ոչինչն ի՞նչ է, եթէ իսկապէս ոչինչ լինէր՝ անուն չէր ունենայ, բայց անուն ունի՝ ոչինչ, այդ ոչնչից ուրիշ բան սկսո՞ւմ է, թէ՞ էլի ոչինչն է, իսկ ոչնչին հասնելու համար ինչքա՞ն ժամանակ կը պահանջուի, իսկ ի՞նչ է ժամանակը, անդադար վազող գա՞յլ է, բազէի ճախրա՞նք, թէ՞ կայծակ, որ վերից ճայթելով գալիս՝ զարկւում է ծառին, թէ՞ չկայ ժամանակ, եթէ չկայ՝ թումբը ո՞նց է ուռչում օրէցօր, օրէցօրն ի՞նչ է, ինչո՞ւ է իր երբեմնի ողորկ մաշկը կնճռուել, ժամանա՞կն է կնճռել, թէ՞ մաշկի բնոյթն է այդպիսին… Դէ, դուրս արի, էլի, ի՞նչ դանդաղ ես շարժւում՝ զայրացաւ մարդը, ոտքով հարուածեց թմբին, դեղին կարիճը ելաւ՝ խայթեց ոտքը, ճիգով ոտքը բերանին մօտեցրեց, կծեց խայթուածքը, թքեց, վախեցած նայեց թմբին, գնաց՝ գունաւոր մրգեր քաղեց, ներկեց դէմքը, կուրծքը, ազդրերը, ընձենի կապեց մէջքին, մանր ոսկորների ճերմակ շարանը կախ տուեց վզին, մազերի մէջ գունագեղ փետուրներ խրեց, սէթեւեթելով գնաց թմբի մօտ, պտտուեց շուրջը՝ պարեց, յետոյ ցախ բերեց՝ խարոյկ վառեց, խոնարհուեց՝ ճակատը հպեց թմբին, այդպէս մնաց մի քիչ, ապա ուղղուեց, ձեռքն առաջ պարզեց ու ակնածական ձայնեց.
Բուբուբու, բաբուբու, բուբու,
Բաբուդու, բուբադու, բաբու,
Թաբուդու, թուբադու, թադու,
Թուբադու, թաբուդու, թաբու:
Շլաչ այծին հալածեց, մահակը խփեց ոտքերին՝ տապալեց, փոշու մէջ կռիւ տուեց հետը, քարշ տուեց՝ բերեց թմբի մօտ՝ մորթեց, հատած կոկորդից արիւնը քամեց թմբի ճաքճքած գագաթին՝ «Թաբուդու, թուբադու, թադու», թումբն ագահօրէն քաշեց՝ կլանեց արիւնը, մարդն էլի արիւն քամեց մահամերձ ջղացնցուող այծից՝ «Թաբուդու, թուբադու, թաբու», թումբն էլի խմեց, բլթացրեց՝ պղպջակ թողեց, գոհացած հոգոց հանեց: Գիշերով անձրեւ եկաւ, որոտ թնդաց, կայծակ խփեց, սակայն մարդը չհեռացաւ թմբից՝ չգնաց անձաւ պատսպարուելու, նա տեսաւ՝ թումբն ուռչում է, էլի ու էլի: Անձրեւը դադարեց, երկինքը մաքրուեց, լիալուսինը ճերմակ լոյս գցեց թմբին, թումբն ուռչում էր, ճռռում-ճաքճքում էր բարձրացող հողը, հմայուած-ապշած՝ մարդը կորցրեց հաւասարակշռութիւնը, գլորուեց լանջն ի վար, դժուարութեամբ ոտքի կանգնեց, բայց նորից ընկաւ, որովհետեւ հողը փնչացնելով դողում էր ոտքերի տակ, երերում, ալիքւում, ծնկած նայեց՝ գագաթը պատռուել՝ բոց ու ծուխ էր շպրտում միջից, ահա, ահա եւ մազմզոտ գլխիկը, երեւակուեց, դուրս եկաւ, բացեց հրացայտ աչքերը՝ նայեց, բարձրացաւ, էլի, էլի, ու մէկեն խոյացաւ երկինք… Վիթխարի ծառ յիշեցնող մութ կերպարանք էր, որ արմատները հողում թողած՝ պտտահողմի պէս գնում-գալիս, անդադար ահագնանում էր, հառաչում, տնքում, մռնչում, ոտքերի տակից բազմագլուխ վիշապներ յայտնուեցին, յոտոտեցին օդը, նայեցին՝ դուրս սողոսկեցին ընդերքից, տեղաւորուեցին բնի շուրջը: Ճօճուող սաղարթների խորքերում էլեկտրական պարպումներ ճարճատեցին, հռնդիւն լսուեց, շուոց, բոցեր ելան, ապակի ու երկաթ թռան, տառեր, բառեր, ելեւէջներ, թուեր սուրացին, կաւ, ներկ ու թանաք շպրտուեց, պղպջակներ յայտնուեցին, բարձրացան երկինք՝ պայթեցին՝ թունաւոր անձրեւով իջան հողին: Ծառանման կերպարանքն արդէն ծածկել էր երկինքը մինչեւ հորիզոն, ամէնուրեք էր, նրա մութ զանգուածում պայթիւններ էին դղրդում, լոյսեր էին բռնկւում, որ շողացող նետեր դարձած՝ սուրում-մխրճւում էին գետին, դաշտը բռնկուեց, անտառը բռնկուեց, ջրերում պարեց կրակի արտացոլանքը, հրդեհ էր համատարած, կենդանիները գլխապատառ փախչում էին ոռնալով՝ «Էս ինչ արիր, մարդ, էս ինչ արիր…»: Իսկ մարդը գերուած էր, դիւթուած, հմայուած, մատը բերանում՝ անշարժացած նայում էր, մի քիչ վախենում էր, սակայն հետաքրքրութիւնն անչափելի էր՝ միտք չունէր փախչելու, հակառակը՝ պատրաստ էր մտնել՝ գնալ, գնալ, գնալ, գնալ…
«Գրական Թերթ»