Պատրաստեց՝
ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Շագանակագեղձը (prostate gland) տղամարդոց գեղցերէն մէկն է: Անիկա ընկոյզի մեծութեամբ մկանագեղձային օրկան մըն է մօտ 3.5-4 սմ. բարձրութխամբ եւ 2.5 սմ. լայնքով:
Արբունքի վերջաւորութեան անիկա կը հասնի իր լրիւ կազմին եւ չափին:
Անիկա ունի շրջուած բուրքի (pyramid) կազմաձեւ, որուն յատակը կ՛ըլլայ շագանակագեղձին վերին պատը:
Շագանակագեղձը կը գտնուի միզապարկէն (urinary bladder) վար եւ նախաղիի (rectum) առջեւ ու կը շրջապատէ միզուկը (urethra): Անոր ծաւալումը կ՛ազդէ միզելու կարողութեան: Անիկա կազմուած է երեք բլթակներէ (lobe): Իւրաքանչիւր բլթակ ունի 25-30 գեղձիկներ (small gland), որոնց ծորանները (ducts) կը բացուին միզուկին մէջ: Այս գեղձիկները կ՛արտադրեն սերմնածորանային հեղուկը (ejaculatory fluid), որ կաթնագոյն եւ թանձր հեղուկ մըն է: Շաքանակագեղձի մկանային հիւսուածքները կը ծառայեն միզուկի սեղմումին եւ արգելք հանդիսանալու մէզի հոսքին սերմնացայտման (ejaculation) ընթացքին:
Նախաղիի մատնային քննութեամբ (rectal finger examination), սրբանէն (anus) 4-5 սմ. ներս, կարելի է շօշափել շագանակագեղձը եւ գիտնալ անոր մօտաւոր չափը եւ կազմուածքի մանրամասնութիւնները՝ կարծրութիւն, կակուղութիւն, սահունութիւն եւ անկանոնութիւն:
Շագանակագեղձը կ՛ունենայ երեք տեսակի անբնական երեւոյթներ.
Ա. Լաւորակ ծաւալում (benign hypertrophy),
Բ. Բորբոքում,
Գ. Վատորակ ուռեր-խլիրդ:
Ա. Շագանակագեղձի լաւորակ ծաւալում
Անիկա ոչ-խլիրդային ծաւալում է, որ յաճախակիօրէն կը տեսնուի տարեց տղամարդոց մօտ: 55-75 տարիքի միջեւ եղող տղամարդոց 20 տոկոսը կ՛ունենան շագանակագեղձի ծաւալում: Անոր ախտապատճառը անորոշ է, սակայն կը կարծուի, որ որոշ ներազդակներ (hormone) դերակատարութիւն ունին անոր ծաւալումին: Մէկ կամ մէկէ աւելի պզտիկ լաւորակ հանգոյցներ (node) կրնան զարգանալ շագանակագեղձի ծաւալումին ընթացքին:
Շագանակագեղձի ծաւալումով միզուկը կ՛ենթարկուի ճնշումի եւ նեղացումի, որոնք պատճառ կը դառնան մէզի հոսքի տկարացման եւ մէզի կուտակման միզապարկին (urinary bladder) մէջ: Այս կացութեան որպէս հետեւանք՝ միզապարկը կը բորբոքի եւ անոր մէջ քարեր կը կազմուին: Միզուկի ամբողջական խցումով կը յառաջանայ անմիզութիւն: Իսկ երկարատեւ խցումով կրնայ յառաջանալ երիկամաջրակալում (hydronephrosis):
Շագանակագեղձի ծաւալումով կը յայտնուին շատ մը ախտանշաններ:
Այդ ախտանշաններն են.
1.- Ցաւով միզարցակում (urination),
2.- Մէզի անպահութիւն (urinary incontinance),
3.- Միզելու յաճախականութիւն (frequent urination),
4.- Միզելու շտապութիւն (urinary urgency),
5.- Գիշերային յաճախամիզութիւն (nocturia),
6.- Միզելու տատամսում (urinary hesitancy),
7.- Միզապարկի պակասաւոր պարպում (incomplete emptying),
8.- Միզելու վերջաւորութեան մէզի կաթկթում (terminal dribbling),
9.- Արիւնամիզում (hematuria):
Միզապարկի բորբոքումը եւ քարերու յայտնուիլը կը բարդացնեն կացութիւնը եւ ենթական կ՛ունենայ նաեւ ցաւ, ջերմ եւ դող:
Երկարատեւ ճնշումով միզարձակումը հազուադէպօրէն կը յառաջացնէ թութք (hemorrhoids) եւ աղեթափութիւն (hernia):
Շագանակագեղձի ծաւալումի ախտաճանաչումը առաջին հերթին կը կատարուի նախաղիի մատնային քննութեամբ, որ կը բացայայտէ գեղձին ծաւալումը եւ անոր ռետինանաման կազմուածքը (rubbery consistency):
Ասոր կը յաջորդեն շագանակագեղձի դիտակում (prostatoscopy), միզապարկի դիտակում (cystoscopy), շագանակագեղձի անդրձայնային նկարահանում (ultrasound), արեան PSA-ի (prostate specific antigen) քննութիւն, որ բարձրացում կ՛արձանագրէ: Յաճախ գեղձէն պզտիկ կտորիկ մը կը վերցուի (biopsy) ախտաբանական քննութեան համար, որպէսզի փաստուի խլիրդային բջիջներու բացակայութիւնը:
Շագանակագեղձի ծաւալումին դարմանումը կախեալ է գեղձին ծաւալումի չափէն, միզուկին խցումի տարողութենէն, միզապարկի միզապահումէն եւ երիկամին հասած վնասներէն: Միզուկի ամբողջական խցումը, որուն կ՛ուղեկցի միզապարկի միզակուտակումը, կը պահանջէ շտապ միջոցառում մը արտահանելու համար միզապարկին մէջ կուտակուած մէզը, որ կը կատարուի մուծակի (catheter) մը գործածութեամբ: Ապա կը դարմանուի բորբոքումը եւ կը կատարուի գեղձին ամբողջական հատումը (prostatectomy):
Իսկ միզուկի մասնակի խցումը կը դարմանուի յատուկ դեղերով, որոնք գեղձին ծաւալը կը նուազեցնեն:
Միզապարկի բորբոքումը կը դարմանուի յատուկ հակամանրէական դեղերով: Հոս տեղին է յիշել, որ morphine-ի նման ցաւաբեկ դեղեր պէտք չէ գործածուին, որովհետեւ անոնք միզուկի խցումը կը վատթարացնեն: Շագանակագեղձի հատումը կը կատարուի երբ դեղադարմանամիջոցները կը ձախողին:
Բ. Շաքանակագեղձի բորբոքում (Prostatitis)
Շագանակագեղձի բորբոքումը տարեցներու մօտ տեսնուած յաճախակի հիւանդութիւն մըն է: Անիկա կրնայ ըլլալ մանրէական կամ ոչմանրէական, սուր կամ մնայուն: Գեղձին բորբոքումը կրնայ յառաջացնել գեղձի ծաւալում, միզուկի մասնակի խցում եւ միզապարկի բորբոքում՝ համապատասխան ախտանշաններով:
Շաքանակագեղձի բորբոքումի ախտանշանները հետեւեալներն են՝ թարախոտ մէզ, ջերմ, ցաւ, միզուկի այրուածք, դժուարամիզութիւն, միզարգելութիւն, յաճախակի միզարձակում միզելու շտապութիւն, գիշերային յաճախակի միզարձակում, արիւնամիզում, առնանդամի (penis) գլուխի ցաւ եւ սուր միզապահութիւն:
Շագանակագեղձի բորբոքումի ախտաճանաչումին համար կը կատարուին մէզի պարզ քննութիւն եւ ցան-մշակում (culture), ինչպէս նաեւ գեղձին եւ միզապարկին դիտակումը:
Բորբոքումը կը դարմանուի հակամանրէական դեղերով:
Գ. Շագանակագեղձի խլիրդ
Անիկա մասնաւորաբար տարեցներու մօտ պատահած հիւանդութիւն մըն է:
Անոր ախտապատճառը անորոշ է: Շագանակագեղձի խլիրդը շատ դանդաղ կ՛աճի եւ անոր ախտանշանները կը յայտնուին շատ ուշ, երբ արդէն խլիրդը յառաջացած է եւ միզուկը մասամբ մը խցուած է:
Շագանակագեղձի խլիրդի ախտանշանները նոյնանման են շագանակագեղձի ծաւալումին եւ բորբոքումին:
Ախտաճանաչումին համար խիստ կարեւոր են.
1.- Նախաղիի մատնային քննութիւնը, որ կը յայտնաբերէ գեղձին մեծութիւնը, կարծրութիւնը, անբնական կազմուածքը եւ վատորակ հանգոյցներու գոյութիւնը,
2.- Արեան PSA-ի քննութիւնը, որ հերթաբար պէտք է կատարուի՝ հետեւելու համար խլիրդին հոլովոյթին,
3.- Անդրձայնաին, համակարգչային (CT Scan) եւ մաքնիսարձագանգային (MRI) նկարահանումները,
4.- Գեղձէն վերցուած պզտիկ կտորի մը ախտաբանական քննութիւնը:
Շագանակագեղձի խլիրդը կրնայ տարածուիլ եւ հասնիլ կոնք (Pelvis), կողոսկրներ (ribs) եւ ողնոսկրներ (vertebral bodies):
Շագանակագեղձի խլիրդի դարմանումը կախեալ է արեան PSA-ի արդիւնքէն, խլիրդի չափէն եւ աստիճանաւորումէն, անոր տեղայնական կամ տարածուն ըլլալէն, ինչպէս նաեւ հիւանդին տարիքէն եւ առողջական վիճակէն:
Շատ պզտիկ խլիրդի պարագային եւ ախտանշաններու բացակայութեան՝ կը կատարուի գեղձին հատումը: Հիւանդը հերթաբար կ՛ենթակուի որոշ քննութիւններու, որպէսզի փաստուի խլիրդին բացակայութիւնը:
Յառաջացած եւ ոչ-տարածուն խլիրդի պարագային կը կատարուի գեղձին ամբողջական հատումը, ինչպէս նաեւ մօտակայ աւշային գեղձերուն (lymph node) հատումը: Ասոնց կողքին կը կատարուի Ք ճառագայթային դարմանում (radiation therapy) եւ երբեմն քիմիադեղային դարմանում (chemotherapy):
Յառաջացած եւ տարածուն խլիրդի պարագային (untreatable cancer) խլիրդի հատում չի կատարուիր, բայց նկատի կ՛առնուի Ք ճառագայթային դարմանամիջոցը:
Այս Էջը Կը Հովանաւորէ
PRIMEX
CLINICAL LABORATORIES, INC.
Visit Primex for all your Laboratory Needs
(800) 961-7870 www.primexlab.com