«Սեփական Սխալները Տեսնելու Քաջութիւնն Էլ Է Քաղաքական Որակ»՝ Կ՛ըսէ Լիլիթ Գալստեան
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ցիւրիխեան արձանագրութիւնները Սահմանադրական դատարանը ճանաչեց սահմանադրութեանը համապատասխան, յաջորդ քայլը Ազգային ժողովն է: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ ընթացք կ՛ունենայ քննարկումը:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Առաջին հայեացքից թւում է՝ ընթացակարգային փակուղում ենք, մի կողմից ՍԴ վճիռը, միւս կողմից՝ խորհրդարանական մեծամասնութիւնը, որի ներկայացուցիչներն արդէն յայտնել են իրենց տեսակէտները։ Բայց յոյսս չեմ կորցնում, կարծում եմ քաղաքական մեծամասնութիւնը պարտաւոր է խոհեմ եւ շրջահայեաց լինել: ՍԴն իր գնահատականներում վերահաստատեց, այն բոլոր մտահոգութիւնները, որոնք նշում էին ՀՅԴն եւ մեզ միացած քաղաքական ուժերը: Յստակ է՝ ականներ կան եւ մնում են: Շատ ցաւալի է. արձանագրութիւնների բովանդակութիւնը մէկ անգամ եւս ակնյայտ դարձրին քաղաքական, բանակցային գործընթացներում մեր սրբապղծութիւնն ու անճարակութիւնը: Եթէ քաղաքական մեծամասնութեան համար Հայաստանի պետականութեան հեռանկարը, ազգային արժանապատուութիւնը, երկրի կայունութիւնը իրապէս քաղաքական արժէքներ են, ապա իրաւունք չունեն այդ իրողութիւններն անտեսել:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Այսինքն կարծում էք՝ խորհրդարանը արձանագրութիւնները չի՞ վաւերացնի: Դա քաղաքական լաւատեսութի՞ւն է, թէ՞ վիպապաշտութիւն:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Ի հարկէ, նախընտրելին արձանագրութիւնները չվաւերացնելն է: Քաղաքական ողջամտութիւնը լաւատեսութի՞ւն է, թէ՞ վիպապաշտութիւն: Փաստ է, որ իրականում՝ բազմաթիւ ծուղակային պարտաւորութիւններով միջազգային պայմանագիր է վաւերացնում, երբ կարող էինք Թուրքիայի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու մասին երկու տողանոց արձանագրութիւն ունենալ, ինչպէս տասնեակ պետութիւնների պարագայում: Քաղաքական լայնախոհութիւն պիտի դրսեւորենք ու այն տեղաւորենք աշխարհաքաղաքական զարգացումների համաթեքսթում, որոնք աշխուժանում են օր առ օր: Որքան էլ պնդենք, թէ ԼՂՀ հիմնախնդրի կարգաւորումը եւ հայ-թուրքական յարաբերութիւնները տարբեր հարթութիւններում են, այդ հարթութիւնները միաւորում է տարածաշրջանը, որտեղ իրապէս մենք մեծ խաղի մասնակիցն ու դերակատարն ենք: Այդ համաթեքսթում (ծիրէն ներս-Խմբ.) պէտք է կարողանանք պետական ու ազգային շահով առաջնորդուել։ Սեփական սխալները տեսնելու քաջութիւնն էլ է քաղաքական որակ։ Այլապէս սխալները չտեսնելու ու չշտկելու կարճամիտ յամառութեան համար հատուցելու է իւրաքանչիւր հայ այսօր եւ վաղը: Ես ուզում եմ արժանապատիւ ու կայուն երկրում ապրել, որտեղ ընկերային համերաշխութիւն կայ ու ապագայի տեսլական:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ի վերջոյ՝ մենք ի՞նչ ենք ուզում հայ-թուրքական յարաբերութիւններից:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- ՀՅԴն երբեք դէմ չի եղել ու դէմ չէ սահմանների բացմանը: 21րդ դարում, զարգացող աշխարհում փակ սահմանները անընդունելի իրողութիւն են: Մենք կողմ ենք բաց սահմաններին, բայց քաղաքականութեան մէջ եւ կեանքում ամէն ինչ ունի իր գինը, ի՞նչ գնով՝ Հայաստանի զարգացման, անկախութեան, անվտանգութեան, ի՞նչ մարտահրաւէրներով ենք այդ քայլին գնում: Ի՞նչ խնդիրներ են բերելու բաց սահմանները: Արդեօ՞ք ամէն ինչ լաւ հաշուարկուած է, քաղաքականութիւնը ի վերջոյ ճշգրիտ գիտութիւն է: Թուրքիայի քաղաքական առաւելագոյն պահանջներն արձանագրութիւններում արտայայտուած են: Թուրքիան յամառ հետեւողականութեամբ շարունակում է իր արտաքին քաղաքականութիւնը՝ Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման գործընթացների կանխումը: Լեռնային Ղարաբաղի հարցում էլ երբեք չի թաքցրել Ատրպէյճանին անվերապահ հաւատարմութիւնն ու փոքր եղբօր շահը։
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Գուցէ պէտք է ոչ թէ հետեւանքների յաղթահարման վրայ ծախսել համազգային ներուժը, այլ պատճառի վերացման. հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հիմքում հողային հարցն է, պետականօրէն ձեւակերպե՞լ ենք մեր պահանջատիրութիւնը…
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Իրականում մենք կարող էինք մեր պահանջատիրութեան մէջ աւելի կոշտ լինել, եւ այսօր Թուրքիան մեզ հետ նախապայմանների լեզուով չէր խօսի: Պատմական անարդարութիւնն ու մարդկութեան դէմ գործուած ոճիրը բարոյական կորուստներից բացի շատ առարկայական, նիւթական, տարածքային կորուստներ է պարունակում: Ցեղասպանութիւնը դեռ շարունակւում է սփիւռքի ուծացմամբ, Արեւմտեան Հայաստանի մշակութային ժառանգութեան ոչնչացմամբ: Սփիւռքում բնակուող 7 միլիոն հայերը կարող էին լինել Հայաստանի քաղաքացիներ… Մեր չարդարացուած նահանջները այսօր թոյլ են տալիս Թուրքիային առաւելապաշտ լինել: Նախ մենք պիտի Թուրքիայի հետ նախապայմանների լեզուով խօսէինք՝ կը ճանաչես Ցեղասպանութիւնը, կը գիտակցես հատուցումը, յետոյ կը խօսենք յարաբերութիւնների մասին, մինչդեռ մենք Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնների դաշտ մտանք անվերապահ բարեպաշտի թեւերով:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Գուցէ խնդիրը թուաբանական էր. 70 միլիոնը՝ 3 միլիոնի դէմ:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Պետականութեան համար, ի հարկէ, էական է բնակչութեան թիւը, բայց ամենաէականը նախ ներքաղաքական մշակոյթի որակն է: Չափից դուրս հատուածաւորել ենք հայ-թուրքական յարաբերութիւնները, մինչդեռ այն պիտի դիտարկել ընդհանուր քաղաքական համաթեքսթում: Այստեղ 3 միլիոնի գործօնը չէ վճռորոշը:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ինչո՞ւ ենք մենք հատուածաւորման ճանապարհն ընտրել՝ ամբողջին ուժներս չի՞ պատում, թէ՞ խելքներս չի կտրում:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Կարծես թէ անհատի մակարդակով խելքի պակաս չունենք, մեր հաւաքական խելքն է, որ բանական չի դառնում։ Հայ-թուրքական խնդիրը բացառիկ զգայուն, նոյնքան գործնապաշտ ու հեռանկարային, խորապէս ազգային հարց է, ինչո՞վ բացատրել այն անտարբերութիւնը, որ հայաստանցին ունի այդ խնդրի վերաբերեալ: Ինչո՞վ բացատրել, որ պետական քարոզչամեքենան կարող է հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հարցը «լուծել» Բայանդուր գիւղի բնակչի մակարդակով՝ «Սահմանը բացուի, գնամ թուրք խնամուս տեսնեմ…»։
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Իսկ ո՞վ է մեղաւոր:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Շատ հարցեր կը պատասխանուեն, եթէ անկեղծ գնահատականներ տրուեն պետութեան հաստատութիւններին։ Պատճառը պէտք է տեսնել ներկայ քաղաքական մշակոյթի իրողութիւններում: Հայաստանում ընտրութիւնները ոչ թէ Ընտրական օրէնսգրքով են կազմակերպւում, այլ՝ սափրագլուխներով ու ընտրակաշառքով, դատաւորները դատախազներ են, դատական համակարգը անկախ չի ու փտած, խեղուած իրականութիւն է: Ամենասարսափելի հարցը՝ ինչպէս եղաւ, որ ազգային հարցը այդքան օտարուեց հայ մարդուց:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ամենասարսափելին ամենապարզ պատասխանն ունի՝ հայ մարդը ինքն իրեն օտարուեց:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Ինչո՞ւ այսքան յուսահատ, յոռետես դարձրինք ժողովրդին: Ամենամեծ պակասը Հայաստանում հաւատի, արդարութեան, բարոյականութեան պակասն է, մենք բարոյապէս պարտուած ենք:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ո՞ւմ ենք պարտուել, մենք մե՞զ:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Ներքին պարտութեան համապատկերում արտաքին պարտութիւնները մեկնաբանելի են: Երկրի ուժայնութիւնը միայն բնական պաշարներով չի պայմանաւորւում: Ամենահզօր կայսրութիւններ են փլուզուել: Ֆոլքլորը ժողովրդի հաւաքական մտածողութեան արտայայտութիւնն է: Այսօր ամենատարածուած անեքթոտը՝ «Ինձ էլ ինչ կը տաս՝ կը տաս»նէ, ասացուածքը՝ «Եղունգ ունես՝ գլուխդ քորի»: Ինչո՞ւ, որովհետեւ հարազատ են մեր կենսակերպին ու հոգեկերտուածքին:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ազգի հաւաքական միտքը ինչո՞ւ ընտրեց «Ինձ էլ ինչ կը տաս»ը, երբ միջազգային փորձում կար նաեւ «Ես ի՞նչ եմ տալու» ճանապարհը:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Մենք դեռ չկայացած կամ կայացող հասարակութիւններին բնորոշ «Ինչ անել»ու որոնումներում ենք։ Մի գուցէ 600 տարի չունեցած պետականութեան դիմաց ենք հատուցում:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Գուցէ մեր հոգեկերտուածքն է 600 տարուան պատճառը, ոչ թէ հակառակը:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Իշխանութեան որակը հասարակութեան հաւաքական պատկերի արտայայտութիւնն է: Բայց սա չի ազատում քաղաքական ընտրանիին ու իշխանութեանը հասարակութեան բարեփոխման, չափանիշներ սահմանելու պատասխանատուութիւնից։ Հաւատում եմ նաեւ անհատի պատմական դերին: Իշխանութիւնը պարտաւոր է բարձրագոյն գիտակցութիւն ունենալ՝ հասկանալու, որ այսպէս շարունակելն անհնար է: Կործանւում է ոչ միայն այսօրուայ, այլեւ վաղուայ գոյութեան դաշտը: Եթէ չի գիտակցւում, որ կեղծիքներով, հեռախօսային կառավարմամբ, օրէնքները արհամարհելով, փտածութեամբ, սակաւապետներով, շարունակել հնարաւոր չէ, պէտք չէ հասարակութեանը մեղադրել յոռետեսութեան համար: Երիտասարդութեան 70 առ հարիւրն իր ապագան տեսնում է Հայաստանի սահմաններից դուրս։
Երկրի նախագահը, վարչապետը իրականութեան ճիշդ ախտորոշումներում ընդդիմութեանը չեն զիջում…
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Մի՞թէ վատ է:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Հիանալի է, բայց եթէ ոչինչ չի փոխւում, ընդամէնը ճշմարտութիւններն են արժեզրկւում: Երբ ՀՅԴն ընդհատեց իր մասնակցութիւնը քոալիսիոնին, առանցքը հայ-թուրքական յարաբերութիւններն էին, բայց մենք բաւարարուած չէինք նաեւ յուշագրում ամրագրուած 22 պարտաւորութիւնների ընթացքով:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Առաջին հայեացքից անկապ հարց՝ Հռոմի Ս. Պետրոս տաճարը նախագծեց Պրամանթէն ու մահացաւ, կառոյցը շարունակեցին 7 ճարտարապետներ՝ մինչեւ աւարտել առաջարկուեց Միքելանճելոյին: Միքելանճելոն ուսումնասիրեց ու հասկացաւ, որ յանուն կառուցուելու՝ տաճարը պիտի քանդուի: Ու՝ քանդեց, նորից փորեց հիմքերը: Սուրբ Պետրոսը 500 տարի կայ, մի այդքան էլ հաստատ կը լինի: Ե՞րբ ենք մենք մեր Ս. Պետրոսը կառուցելու: Ե՞րբ ենք հասկանալու, որ հասարակական կեանքում գործում են նոյն օրէնքները՝ ինչ բնութեան, գիտութեան, մշակոյթի:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Հրանդ Մաթեւոսեանն ասում էր, որ ամբարտաւանները, պոռոտախօսները, զորպաները իրենց աղմուկով լցրել են ասպարէզը եւ իր ձայնը այսօր պէտք չի, բայց նոյն յօդուածում մի շատ պարզ ճշմարտութիւն էլ կար՝ «Ես հաւատում եմ իւրաքանչիւրի եւ ամէն մէկի ազնիւ ճիգին»: Պատասխանատուութեան դաշտը քաղաքական ճարտարապետներինն է, ովքեր պիտի հասկանան, որ հայ ժողովրդի լինելութիւնը վտանգուած է այն աստիճան, որ արդէն այսօր հրատապ է «Ես աւերակացս զի՞նչ թագաւորեմ» հարցը: 21րդ դարը արագութիւնների դար է, թէկուզ Հայաստանը մեծ արագութիւնների երկիր չէ, բայց չենք կարող մի կողմից պոռոտախօսել եւրոպական արժէքներից, միւս կողմից մնալ միջնադարեան արեւելեան քլանային երկիր:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Հրանդ Մաթեւոսեանին երբ հարցնում էին՝ ո՞վ է այսօրուայ հայը՝ Իշխա՞նը թէ՞ Աւետիքը, ասում էր՝ Իշխանն էլ, Աւետիքն էլ: 2000 թ. նա արդէն գրում էր՝ «Մենք մեզ սիրելի չենք»՝ եւ դա ազգային միասնութեան, հանդուրժողականութեան, ոգեղէնութեան, արժանապատուութեան համարեայ 10ամեայ հզօրագոյն քարոզից յետոյ: Ինչքա՞ն ժամանակ է պէտք, որ մենք մեզ սիրելի դառնանք:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Երբ գերիշխեն անհատի նուիրումը, սէրը ու տիրոջ զգացողութիւնը: Երբ ունենանք համակարգային լուծումների, յեղափոխական լինելու համարձակութիւն ու ազնուութիւն: Երբ հանդիպեն պարկեշտ քաղաքացին եւ նուիրուած իշխանաւորը: Երբ ազգային միտքն ու ազգային դրամագլուխը միասին որոնեն «Ի՞նչ անելու» բանաձեւը։ Մհերի քարանձաւ մտնելու պէս ստացուեց…
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Հրանդ Մաթեւոսեանն ասում էր՝ ժամանակն էլ է հայրենիք:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Հայրենիքը միայն աշխարհագրութիւն չէ, պէտք է սիրես ու նուիրուես: Մեզ պակասում է քաղաքացին: Մի տեսակ գնացող ժողովուրդ ենք…
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ամէն քայլափոխին քաղաքացուն ոչնչացնելուց յետոյ քաղաքացի որոնելը իմաստ ունի՞:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Այլընտրանք չունենք, թէեւ քաղաքացին խաբուելու պաշարները սպառել է ու դարձել խորապէս անտարբեր:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Մշակոյթ եւ քաղաքականութիւն՝ ի՞նչ կապ ունեն իրար հետ:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Այսօրուայ տարտղնուած-անկենդան հասարակութեան ձեւաւորման մեղաւորը իշխանութիւններն են, որ չեն ընդունել մշակոյթի մեծ գործնապաշտութիւնը, չեն ընկալել, որ անհնար է լուծել ընկերային, տնտեսական, ռազմավարական խնդիրներ, եթէ բաւարար մշակութային հենք չկայ: Մշակոյթը մտածողութեան համակարգ է, որը քաղաքացուն քաղաքացի է դարձնում, պաշտօնեային՝ երկրի ճարտարապետ:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Իշխանութեա՞ն, թէ՞ մտաւորականի մեղքն է, որ մշակոյթը եւ գիտութիւնը իշխանութեան սպասաւորն են դարձել:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Սուրը երկսայր է, իշխանութիւնը միշտ գտնում են նրանց, ովքեր կը ծառայեն, բայց արդիւնքում հասարակութիւնը հիասթափւում է մտաւորականից, որովհետեւ նրա մէջ ոչ թէ պալատական երգիչ է որոնում, այլ՝ իր ցաւի արտայայտիչ: Այս 20 տարիներին քիլոկրամներով մետալներ ու շքանշաններ ստացած «մտաւորականներից» աւելի կարեւոր է մի լաւ պատմուածքը, երգը կամ կտաւը, որ ներգործում է մարդու մտքի ու զգացումների վրայ:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- 1946 թուականից Ստալինին խղճի ու սրտի մտօք ծառայած Խորհրդային Միութեան Գրողների միութեան նախագահ Ալեքսանտր Ֆատէյեւը 1956 թ. ինքնասպան եղաւ՝ «Հնարաւոր չէ ապրել, երբ կործանուած է արուեստը» գրելով ու մեղքի մեծագոյն գիտակցութեամբ: Ելք չէր, բայց ազնիւ էր: Մտածող մարդու, գուցէ սխալ, բայց քայլ էր: Սեփական սխալների հատուցում: Քանի՞ Ֆատէյեւ կը գտնես հիմա՝ իր գործունէութեան գնահատման խիզախութեան առումով:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Սպիտակ թղթին ու խղճին հաւատարիմ մնացած տիրոջ տեսակն էլ կայ, բայց իշխանութիւնը քաջալերում է ծառաների վերարտադրմանը:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Իշխանութեան իրաւունքն է՝ ապահովել իրեն հաւատարիմ ու անհրաժեշտ մարդկանցով բոլոր ասպարէզներում: Բայց երբ չես վաճառւում, քեզ չեն գնում:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Ողջամիտ ու իմաստուն իշխանութիւնը, որ ուզում է կայուն արժէքներ ունենալ, պահանջատէր կը փնտռի, ոչ թէ սպասեակ: Նման շքախումբը վարկաբեկում է արքային: Պատմութեան մէջ եղել են տասնեակ տիրակալներ, որ առաքինութեան արժէքներ են դաւանել ու իրենց խեղկատակներով չեն շրջապատել: Խելօք մարդիկ իրենց շրջապատում են խելօք մարդկանցով: Ցաւօք, այսօր կեղծիքը, քծնանքը, բաժակաճառային մտաւորականութիւնը գին ունի: Մեզ կը փրկի ազգային զօրաշարժը:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ազգը զօրաշարժի է մղում արտաքին վտանգը, սովորաբար:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Մտածողութեան կարծրատիպ է՝ թէ ամենավտանգաւորը արտաքին վտանգն է: Արտաքին բոլոր վտանգները ոչինչ են, եթէ ներքին դիմադրականութիւն ունես: Մենք ո՛չ քաղաքական, ո՛չ բարոյական, ո՛չ մշակութային դիմադրականութիւն չունենք եւ, երբ որեւէ երկիր մեզ հետ խօսում է նախապայմանների լեզուով, շատ լաւ հաշուարկել է մեր ներքին կարողութիւնները, մեր ազգային համախմբուածութիւնը: Իսկ մենք չունենք ազգային համախոհութեան այն մակարդակը, որը բաւարար է պետականութեան համար: Մեր ներքին մարտահրաւէրները շատ աւելի լուրջ են արտաքին մարտահրաւէրներից:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ճշմարտութիւնը ճշմարտութիւն է դառնում բարձրաձայնելով, ո՞վ այսօր կը յանդգնի ճշմարտութեան մունետիկ լինել:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Սուտն այնքան սարսափելի չէ, որքան կիսաճշմարտութիւնը եւ վարկաբեկուած գաղափարները: Կարեւոր է, թէ ճշմարտութիւնն ում շուրթից է հնչում: Բայց երբ «գաղափարակիրներն» ու իրականութիւնը 180 աստիճանով միմեանց հակասում են, ժամանակ է պէտք, որ վարկաբեկուած գաղափարները վերականգնեն իրենց իրաւունքները ու վերադառնան մարդկանց:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ինչո՞վ է ժողովրդավարութիւնը տարբերւում բռնապետութիւնից: Բռնապետութեան ժամանակ ոչինչ չես կարող ասել՝ ասող չկայ, ժողովրդավարութեան ժամանակ կարող ես ամէն ինչ ասել՝ լսող չկայ: Մեր դէպքում՝ եւ ասող չկայ, եւ լսող չկայ, ելքը ասպարէզը լռութեանը տա՞լն է:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Ինչքան կենսունակ է Խորենացին իր «Ողբով», Գոշն իր «Դատաստանագրքով», Թումանեանն իր հրապարակախօսութեամբ: Հայ քաղաքական միտքը իր բոլոր դեգերումներով երկու բանաձեւից դուրս չի եկել՝ Տիզբոնից մարզպան բերելու ու ռուսաց թագաւորին նամակ գրելու: Մեր բոլոր վերլուծութիւնները բախտագուշակութեան շրջագծում են, գլխաւոր հարցը՝ Մոսկուան ի՞նչ կ՛ասի, Ուաշինկթընն ու Պրիւքսէլն ի՞նչ կ՛ասեն… Այնինչ մեր հարցը մենք ենք, մեր մէջ պիտի փնտռել՝ մեր տունը մեզանից լաւ ոչ ոք չի կառուցի:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Վազգէն Սարգսեանն ասում էր՝ մեզ կողմնորոշում չի պէտք, մեզ ինքնորոշում է պէտք:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Ինքնութիւն հասկացութիւնը սովորաբար սփիւռքում ենք որոնում: Ինքնութիւն-ինքնորոշումը ով ենք մենք, որտեղից ենք գալիս ու ուր ենք գնում հարցի պատասխանի մէջ է: Եթէ նախորդներդ հարցին չեն պատասխանել, դառնում է յաւերժական շէյքսփիրեան հարց: Երբ դիմադրականութիւն չունես, բաց ես բոլոր կենտրոնների առաջ ու խոցելի: Մեր ողջ պատմութիւնը կորուստների պատմութիւն է ու պատմութիւնը դաս չի դառնում մեզ համար: Տիգրան Մեծից յետոյ շակրենու կաշուի պէս փոքրացած երկիր ենք եւ այսօր վերածուել ենք ներքին նուաճողի եւ մեր իրաւունքները միշտ ուրիշների ազատութեան հաշուին ենք իրացնում:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Կայ պարզ ճշմարտութիւն՝ այսօր չարածդ վաղը չես անի:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Չարածի պտուղները ճիտին պարտք են դառնում, ինչպէ՞ս ենք դիմանալու:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Ի՞նչ է Երեւանը քեզ համար:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Տունս՝ ամէն առաւօտ իմ պատշգամբից երեւացող Արարատի գրկում։ Ես Երեւանը սիրում ու զգում եմ իր հոտով, ամէն քաղաք միայն իր հոտն ունի:
ԱՆԱՀԻՏ ԱԴԱՄԵԱՆ.- Իսկ Երեւանը սիրո՞ւմ է քեզ:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Անպայման՝ սէրը միշտ հատուցւում է: Իմ աղօթքներում Հայաստանն ու Երեւանը կան՝ նոյնիսկ իր ներկայ քաղաքաշինական այլանդակութիւններով:
