ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ.- ԼՂՀ արտաքին գործերու նախարար Գէորգի Պետրոսեան հարցազրոյց մը տուած է թրքական NTV հեռատեսիլի ալիքի թղթակիցին. անդրադառնալով հայ-թրքական յարաբերութիւններու մէջ ատրպեճանական գործօնին՝ ան յայտնած է, որ Թուրքիան պատանդ դարձած է իր իսկ խոստումներուն, զորս տուած է Ատրպէյճանին:
Ստորեւ կը ներկայացնենք սոյն հարցազրոյցը.
NTV.- Առաջին հարցն այն է, որ վերջերս թուրք հայկական յարաբերութիւնները զարգացում ունեցան եւ արձանագրութիւններ ստորագրուեցին եւ այլն: Դուք Ղարաբաղի կողմից ինչպէ՞ս էք նայում այդ գործընթացին:
ԳԷՈՐԳԻ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ.- Ես ճիշդն ասած տեղեակ չեմ, որ այդ արձանագրութիւններն արդէն ստորագրուել են: Եկէք աւելի ճիշԴ արտայայտուենք. նախնական պայմանաւորուածութեան համաձայն 6 շաբաթուայ ընթացքում այդ փաստաթղթերը վաւերացման համար պէտք է ներկայացուեն խորհրդարաններին: Եթէ իմ տուեալները ճիշտ չեն, կարող էք ինձ առարկել: Մենք այդ գործընթացին բաւականին ուշադիր հետեւում ենք ,որովհետեւ այն երկիրը, որտեղ մենք ենք ապրում, պարտաւոր է ի վերջոյ նմանատիպ զարգացումներին լուրջ հետեւել, սակայն միաժամանակ ուզում եմ ասել, որ հազիւ թէ մենք փորձենք որեւէ հարցում միջամտել Հայաստանի քաղաքացիների եւ իշխանութիւնների ցանկացած դիրքորոշում կայացնելու գործընթացին: Մեր դիրքորոշումը շատ յստակ է, մենք չենք միջամտել ու չենք միջամտում Հայաստանի ներքին կեանքին, չնայած մենք հասկանում ենք, որ կան ընդհանրապէս համահայկական հնչեղութեան խնդիրներ, որոնք որ մեզ յուզում են կապուած հայ-թուրքական յարաբերութիւնների մերձեցման հետ:
NTV.- Այո, այդ արձանագրութիւնները ստորագրուած չեն, բայց ամէն դէպքում այսօր Թուրքիայում երբ որ խօսւում է հայ-թուրքական յարաբերութիւնների մասին՝ արձանագրութիւնների հետ կապուած, շարունակ Ղարաբաղի անունն է հնչեցւում հակառակ նրան, որ Ղարաբաղը չկայ այդ գործընթացների մէջ:
ԳԷՈՐԳԻ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ.- Մենք կուզենայինք, որ նոյն վերաբերմունքն ունենային Թուրքիան եւ Թուրքիայի պաշտօնեաները, որոնք անընդհատ հնչեցնում են, որ առանց Ղարաբաղի խնդրի կարգաւորման, զարգացումները անհնարին են:
Մենք կուզենայինք, որ այս երկու խնդիրները տարանջատուէին:
NTV.- Իսկ Դուք ինչպէ՞ս էք մտածում՝ Ղարաբաղեան հիմնահարցը ինչպէ՞ս կը լուծուի: Մի օր Ադրբեջանի հետ խնդրի լուծման համար տեսակցութիւն կունենա՞ք, թէ միջազգային պլատֆորմում այս խնդիրը կարելի է լուծել:
ԳԷՈՐԳԻ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ.- Մենք բազմաթիւ անգամ յայտարարել ենք, որ պատրաստ ենք Ադրբեջանի հետ նստել բանակցութիւնների սեղանի շուրջ եւ տարբեր հարցեր քննարկել, բայց, դժբախտաբար, Ադրբեջանը ինչ-ինչ պատճառներով հրաժարւում է: Գուցէ, հիմնաւորումներ ունի, բայց, իմ կարծիքով, Ադրբեջանը մեզ հետ անմիջական յարաբերութիւններից այդքան յամառօրէն հրաժարուելու հիմնաւորում չունի;
Բազմիցս ասել ենք, որ առանց ԼՂՀ ժողովրդի կարծիքը հաշուի առնելու հազիւ թէ կարգաւորումը արդիւնաւէտ ելք ունենայ:
NTV.- Կարող է աշխարհում միակ օրինակն է, որ ունենք մի պետութիւն որ ոչ մի կողմից չի ճանաչւում, ի՞նչ են դրա դժուարութիւնները, երբ նայում էք դէպի ապագայ, ի՞նչ էք տեսնում, ինչպէ՞ս պէտք է հասնէք ճանաչման գործընթացին:
ԳԷՈՐԳԻ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ.- Միջազգային իրաւունքի մէջ նոյնպէս շատ յստակ նշուած է, որ պետութեան քաղաքական կացութիւնը կախուած չէ իր այսօրուայ ճանաչման կամ չճանաչման հետ. դա առաջին: Երկրորդը՝ մենք այս քանի տարիների ընթացքում՝ փաստօրէն 1992 թ. ի վեր, թէ մեզ, եւ թէ ուրիշներին ապացուցել ենք, որ կը կարողանանք կառուցել պետականութիւն եւ ցանկութիւն ունենք, եւ դա մեր ընդհանուր քաղաքականութեան հիմքն է հանդիսանում նաեւ այսօրուայ վիճակում: Ելնելով այս տեսանկիւնից՝ վաղ թէ ուշ այս խնդիրը իր լուծումն է ստանալու՝ կապուած Լեռնային Ղարաբաղի անկախութեան ճանաչման հետ: Եթէ դուք նկատել էք, մենք բաւականին զուսպ ենք վերաբերւում քաղաքական տարբեր անցուդարձերին, որ տեղի են ունենում մեր տարածաշրջանում եւ մեզ թոյլ չենք տալիս թշնամական քայլեր հեղինակել տեղեկատուական դաշտում եւ յուսով եմ, որ այն գնահատւում է միջազգային հանրութեան, նաեւ մեր հակառակորդի կողմից: Բացի այդ, առաջարկում ենք նոյնկերպ վարուել հակամարտող միւս կողմին, նաեւ բոլոր այն երկրներին, որոնք նման իրավիճակում փորձում են շահարկել կամ Ղարաբաղեան հիմնախնդրի կարգաւոր բանակցային գործընթացը ծառայեցնել իրենց ազգային շահերին:
NTV.- Որպէս Ղարաբաղի արտգործնախարար, Թուրքիային ի՞նչ էք կարող հաղորդել, խորհուրդ տալ:
ԳԷՈՐԳԻ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ.- Ես դժուարանում եմ ներկայ պահի դրութեամբ կողմնորոշուել խորհուրդ տալու իմաստով: Սակայն, յամենայն դէպս չմոռանանք, որ հայութիւնը եւ Թուրքիան ունեն բազմաթիւ խնդիրներ եւ բարդ հանգոյցներ, որոնք ասօրուայ վիճակում ազդում են մեր առօրեայ կեանքի վրայ: Ես կուզենայի, որ մերձեցման գործընթացը ոչ թէ շահարկուի, այլ, ժողովրդների միջեւ նոյնպէս լուրջ բանակցութիւններ, շփումներ իրականացուեն, որ կարողանանք ամէն մէկս յստակեցնել, ճշգրտել մեր դիրքորոշումները , հասկանալ իրար:
Այդ կնճռոտ կէտերը վերաբերւում են ընդհանրապէս ոչ միայն հայութեանը, հայկական աշխարհին: Ղարաբաղի հետ կապուած իրադարձութիւնների վերաբերեալ, ասեմ, որ նորագոյն պատմութեան շրջանում էր, երբ Ղարաբաղի ժողովուրդը քաղաքական հարց բարձրացրեց: Սկսած 1988 թուականից՝ փաստօրէն Խորհրդային Միութեան փլուզման նախաշեմին, մենք ստացանք շատ ծանօթ իրադարձութիւններ Ադրբեջանի տարածքում՝ կապուած հայկական բնակչութեան հետ. անշուշտ կրքերը նորից բորբոքուեցին, վէրքերը բացուեցին, եւ եթէ դա նախապատրաստական քայլ չէր ցեղասպանութեան իրականացման, ապա դա ի՞ նչ էր: Հիմա առկայ են տարբեր մեկնաբանութիւններ այդ հարցերի շուրջ՝ պաշտօնական, հումանիտար եւ այլն: Դրանք այն խնդիրներն են, որ բաւականին լուրջ ազդում են մարդկային յիշողութիւնների, ապագայ քաղաքականութեան եւ ապագայում նորմալ հարեւաններ լինելու հնարաւորութիւնների վրայ: Պարզ փաստ է, որ այս տարածքից ոչ մէկը չի հեռանալու: Այս տարածքում պէտք է ընդհանուր եզրեր գտնել, որը որ պէտք է հիմնուի թէ մարդկային իրաւունքների վրայ եւ թէ ընդհանրապէս ժողովրդի իրաւունքի վրայ. սա է ամենակարեւորը:
Եւ երկրորդ. կապուած ոչ թէ ընդհանուրի, այլ ասօրուայ վիճակի հետ, մենք տեսնում ենք, որ Թուրքիայի ամենաբարձր պաշտօնեաները շատ ուղղակի ձեւով այս երկու՝ Ղարաբաղի խնդիրը եւ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների խնդիրը փորձում են իրար կապել: Այն չի նպաստի Ղարաբաղի խնդրի կարգաւորմանը, որովհետեւ ակնյայտ է, որ Թուրքիան սեփական խոստումների պատանդն է, որոնք ժամանակին տուել է Ադրբեջանին եւ այսօր էլ կատարում է, եւ սա շատ ուղղակի յստակ ցոյց է տալիս, որ Ադրբեջանը ճնշում է գործադրում: Ուզենաս, թէ չուզենաս, Թուրքիան դառնում է շահագրգիռ կողմ՝ հերթական անգամ պնդելով, որ առանց եւ այլը եւ այլը ոչ մի դրական արդիւնքի չի հասնելու: Սա նոյնպէս ընկալւում է որպէս ճնշման ձեւ, բայց ճնշման ձեւերը հազիւ թէ դրական արդիւնքներ ապահովեն:
NTV.- Շատ շնորհակալութիւն, իսկ աւելացնելու բան ունէ՞ք :
ԳԷՈՐԳԻ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ.- Ներկայ պահին աւելացնելու շատ բան չկայ: Ասեմ, որ երեւի թէ այս օրերին ապագայի սկիզբ է դրւում, երբ որ Ղարաբաղի պաշտօնեաները շուտ թէ ուշ շփուելու, յարաբերուելու առիթներ կունենան ոչ միայն լրագրողների, այլեւ միւսների հետ: Նկատի ունեմ քաղաքական գործիչներին: Այստեղ բաւականին զուսպ եւ հանգիստ քաղաքական երկխօսութիւնն ու բանավէճը շատ աւելի արդիւնաւէտ կարող է լինել:
Աւելացնեմ միայն այն, որ ժամանակն ունի անշրջելիութեան իմաստ, եւ Թուրքիան իր փորձում էլ ունի, բայց պէտք է ամէն մէկը համարձակութիւն ունենայ սթափ ետ նայել իր անցեալին, իր պատմութեանը, որպէսզի կարողանայ կառուցել իր ապագան:
========================================================================================================
Թուրքիոյ Խորհրդարանը Հոկտեմբեր 10-11ին Պիտի Քննէ Փրոթոքոլը
ՆԻՒ ԵՈՐՔ, «Ռոյթըրզ».- Չորեքշաբթի, Սեպտեմբեր 23ին, Թուրքիոյ վարչապետ Ռէչէփ Թայիփ Էրտողան «Փրինսթըն» համալսարանի դասախօսներուն եւ ուսանողներուն դիմաց իր արտասանած ճառին մէջ յայտնած է, որ կը նախատեսէ Հոկտեմբերի սկիզբը Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութեանց առնչուող արձանագրութիւնները ներկայացնել Թուրքիոյ խորհրդարանին։ Ան ըսաւ, որ Հայաստանի հետ բանակցութիւնները Թուրքիան «կարեւոր դիրքի մը հասցուցած են»։
«Եթէ նախապաշարում կամ ներքին քաղաքական նկատարումներու ազդեցութիւն չտեսնենք, ապա կը հաւատամ, որ Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ համաձայնութեան մը պատրաստութիւնները կրնանք աւարտել ու ծրարը խորհրդարանին ներկայացնել։ Կը յուսանք այդ քայլերը առնել յառաջիկայ ամսուան 10ին կամ 11ին», նշեց ան։
Անդրադառնալով Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանի այն կեցուածքին, թէ՝ ինք Հայաստան-Թուրքիա ֆութպոլի ազգային խումբերու դարձի մրցումը դիտելու կ՛երթայ միայն սահմանը բացուած ըլլալուն պարագային, Էրտողան յայտնած է, որ նախագահ Սարգսեանի կողմէ սոյն ճամբորդութիւնը կատարելու տատամսուներ պէտք չէ ըլլան։ «Եթէ Թուրքիոյ նախագահը կրնայ մրցում մը դիտելու համար դիւրութեամբ Հայաստան երթալ, ապա պէտք է Հայաստանի նախագահին համար եւս նոյնքան դիւրին եւ պարզ ըլլայ Թուրքիա գալը», ըսած է Էրտողան եւ աւելցուցած. «Կը կարծեմ, որ Թուրքիա գալու որոշումին համար որոշ պայմաններու գործադրում պահանջելը այլեւս միջազգային քաղաքականութեան մէջ յառաջ ընթանալու ճիշդ ձեւ չէ»։
Վարչապետը անդրադարձած է նաեւ քրտական հարցին մէջ բացուած նոր էջին՝ ըսելով, որ ասիկա իրականութեան մէջ քրտական հարց չէ, այլ՝ «ժողովրդավարական բացուածք»։ Անոր խօսքով, «Կ՛ուզենք հարցերը նուազագոյնի իջեցնել, պաշտպան կանգնիլ փոքրամասնութիւններու իրաւունքներուն»:
Յայտնենք, թէ Հոկտեմբեր 1ին մեկնարկող նոր օրէնսդրական տարուան սկիզբը կ՛ակնկալուի, որ Թուրքիոյ խորհրդարանը խիտ օրակարգ ունենայ: Ըստ «Անատոլու» գործակալութեան, խորհրդարանը նստաշրջանի առաջին օրերուն պիտի քննէ քրտական խնդիրը լուծելու կառավարութեան նոր ծրագիրը, Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւններ սկսելու ու յարաբերութիւնները բարելաւելու վերաբերեալ արձանագրութիւնները եւ անոնց վաւերացումը, ինչպէս նաեւ Թուրքիոյ Զինեալ ուժերուն հիւսիսային Իրաքի մէջ անդրսահմանային ռազմական գործողութիւններու արտօնութիւնը մէկ տարի եւս երկարաձգելու հարցը:
Թուրքիոյ խորհրդարանի նախագահ Մեհմէտ Ալի Շահին եւս Չորեքշաբթի երեկոյեան յայտարարած է, որ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Ահմէտ Տաւութօղլուի հետ որոշուած է Հայաստանի հետ արձանագրութիւնները խորհրդարանի օրակարգին վրայ դնել Հոկտեմբեր 10-11ին:
