«Առաւօտ» թերթը իր Ուրբաթ, 23 Յունուարի թիւով հրապարակած է հարցազրոյց մը գրող-հրապարակախօս Պերճ Զէյթունցեանի հետ: Սոյն հարցազրոյցին մէջ, Զէյթունցեան մարտիմէկեան իրադարձութիւններու բացայայտման համար կարեւոր կը համարէ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի եւ Ռոպերթ Քոչարեանի հարցաքննութիւնը:
Ստորեւ «Առաւօտ»ի թղթակից Արեւիկ Սահակեանի կողմէ կատարուած սոյն հարցազրոյցը ամբողջութեամբ:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս էք գնահատում նախագահական ընտրութիւններից յետոյ մեր երկրում ձեւաւորուած բարոյահոգեբանական վիճակը:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Ես միշտ էլ ասել եմ, որ անկախացումից յետոյ մեր երկրում բարոյահոգեբանական վիճակը կաղացել է, քանի որ ոչ թէ մարդն է կախուած եղել օրէնքից, այլ օրէնքն է մշտապէս կախուած եղել մարդկանց ինչ-որ խմբից: Ինչ վերաբերում է ընտրութիւններին, ապա դրանք մեզանում միշտ էլ անցկացուել են խայտառակ խախտումներով, եւ բոլոր ընտրութիւններից յետոյ էլ աղմուկ է եղել՝ երբեմն շատ, երբեմն՝ քիչ: Այս անգամ աղմուկն ուղղակի աւելի շատ էր:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Մարտիմէկեան իրադարձութիւնների 10 զոհերը դուք գնահատում էք ընդամէնը որպէս աղմու՞կ: Չէ՞ որ մինչ այդ կայացած ոչ մի յետընտրական «աղմուկի» հետեւանքով մարդկային զոհեր չէին եղել:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Մարդկային զոհերը մեծ ողբերգութիւն էին մեր ժողովրդի համար: Դա ամօթալի խարան է մեր պետութեան 20ամեայ պատմութեան մէջ, ի դէպ, նոյնքան ամօթալի, որքան՝ 2004թ. Ապրիլի 12ի դէպքերը:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Ձեր գնահատմամբ՝ ո՞վ է պատասխանատու այդ ողբերգութեան համար:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Պատասխանատու են եւ մեղաւոր երկու կողմն էլ՝ ե՛ւ իշխանութիւնները, ե՛ւ ընդդիմութիւնը: Բայց ընդդիմութիւնն՝ աւելի շատ, որովհետեւ, ի վերջոյ, նրանք էին այրում մեքենաներն ու թալանում խանութները: Եւ ես գտնում եմ, որ այդ խուլիգանական պահուածքը շարունակւում է այսօրուայ դատավարութիւնների ընթացքում, երբ ոտքի չեն կանգնում, հայհոյում են եւ այլն: Դա պայքարի լուրջ ձեւ չէ: Այդ դատավարութիւններն ընդդիմութիւնը վերածել է շոուի:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Իսկ իշխանութիւնները շոու չե՞ն սարքում:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Իշխանութիւններն ի՞նչ են անում՝ ընդամէնը յետաձգում են դատավարութիւնը: Ուզում եմ շեշտել, որ ընդդիմութեան ներկայացուցիչներն իրենց այդ տգեղ պահուածքով դրդում են, որ մտածող մարդիկ իրենց նկատմամբ հակակրանքով լցուեն:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Պարոն Զէյթունցեան, դուք նշեցիք, որ Մարտի 1ի համար մեղաւոր են ե՛ւ ընդդիմութիւնը, ե՛ւ իշխանութիւնը: Անցած ամիսների ընթացքում ընդդիմութեան մի քանի տասնեակ ներկայացուցիչներ ձերբակալուեցին, նրանց մեծ մասը դատապարտուեց, մի մասն էլ անազատութեան մէջ սպասում է դատավարութեան աւարտին: Մինչդեռ իշխանութեան ներկայացուցիչներից որեւէ մէկը պատասխանատուութեան չի ենթարկուել:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Ես ցաւում եմ դրա համար: Կարծում եմ, որ առկայ է բաւարար չափով փաստագրական նիւթ, որի հիման վրայ կարելի էր պատասխանատուութեան կանչել նաեւ իշխանութեան որոշ ներկայացուցիչների: Յոյսով եմ՝ Նիկոյեանի յանձնաժողովի աշխատանքների աւարտին այդ հարցը կը բարձրացուի: Սակայն ամենակարեւորը՝ պէտք է հարցաքննուեն երկու կողմերի ղեկավարները՝ Լեւոն Տէր Պետրոսեանն ու Ռոպերթ Քոչարեանը: Պէտք է պարզուի՝ ի վերջոյ ո՞վ է եղել հրաման տուողը, ո՞վ է առաջինը ձեռքը տարել զէնքին: Ես չեմ ուզում յուսահատուել եւ մտածել, որ այդ յանձնաժողովը կամ այդ փորձագիտական խումբը ոչինչ չի պարզի:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Այսինքն՝ դուք հաւատում էք, որ մեզ մօտ նախաքննութիւնը եւ ապա՝ դատավարութիւններն ընթանում են օրէնքի շրջանակներում՝ իրապէս անկախ դատաիրաւական մարմինների կողմից:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Ես ոչ մի բանի էլ 100 տոկոս ով չեմ հաւատում: Մեր երկրի 20ամեայ կենսագրութիւնն ինձ յանգեցրել է դրան:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Այդ դէպքում ինչու՞ չէք բարձրաձայնում այդ մասին:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Որովհետեւ չգիտեմ, թէ որտեղ է ճիշդը, չգիտեմ, թէ այն, ինչ ասում է այս կամ այն կողմը՝ ճի՞շդ է, թէ՞ սուտ: Ինչ վերաբերում է ընդդիմութեան հնչեցրած բողոքներին՝ կապուած կոռուպցիայի, այլախոհներին հալածելու, լրատուամիջոցներին ճնշելու եւ այլնի հետ, ապա ընդդիմութեան ասածների մեծ մասը ճիշդ է, պարզապէս այստեղ կա՛յ մի բայց. այդ բոլորի հիմքը դրուել է ընդդիմութեան ներկայիս առաջնորդ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի կողմից: Ինչու՞ էին հալածում դաշնակներին, «Նորք» ամսագիրն ինչո՞ւ ջարդուխուրդ արեցին, «Ազգ» օրաթերթն ինչո՞ւ փակեցին… Ես այդ ամէնը լաւ յիշում եմ՝ ի տարբերութիւն Ձեզ եւ շարժմանը հետեւող երիտասարդութեանը: Եւ դա է, որ թոյլ չի տալիս ինձ համակրանքով լցուել այդ շարժման հանդէպ:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Այդ դէպքում ո՞ւմ հանդէպ էք լցւում համակրանքով՝ այսօրուայ իշխանութիւնների՞:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Ես այն մարդկանց կողմից եմ, ով ուզում է այս երկրի համար լաւ բան անել: Եթէ իշխանութիւններն անեն՝ կը լինեմ նրանց կողմից: Ինձ թւում է, Սերժ Սարգսեանն ուզում է լաւ բան անել այս երկրի համար: Թէ կը ստացուի՞, չեմ կարող ասել:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Առաջիկայ օրերին Եւրախորհրդում քննարկուելու է Հայաստանին ձայնից զրկելու հարցը: Ձեր նշած ամօթալի խարանի շարունակութիւնր չէ՞ արդեօք այն, որ մեզ կարող են զրկել ձայնի իրաւունքից՝ որպէս քաղբանտարկեալներ ունեցող երկրի: Ի վերջոյ, Ձեր կարծիքով, ընդդիմութեան 7 ներկայացուցիչները, որոնց դատավարութիւնն ընթանում է, քաղբանտարկեալներ չե՞ն:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Ինձ թւում է՝ ոչ: Եթէ ես սխալւում եմ, ապա դատարանն այն տեղն էր, ուր պիտի այդ մարդիկ իրենց կեցուածքով ինձ յուշէին, որ իրենք իրապէս քաղբանտարկեալներ են: Մինչդեռ նրանց պահուածքն ինձ բոլորովին այլ բան է յուշում: Ես կարծում եմ, որ ձեր նշած մարդկանցից ոմանք, եթէ այլ քաղաքական հայեացքներ չունենային՝ չէին դատապարտուի եւ համարուի յանցագործներ: Սակայն ուզում եմ, ակնկալում եմ, որ նրանք իրենց դատարանում այլ կերպ պահեն:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Ձեզ չի՞ գոհացնում այդ մարդկանց պահուածքը, իսկ ինչպէ՞ս էք գնահատում մեր մտաւորականութեան պահուածքը՝ երկրի համար այս դժուար իրավիճակում: Մեր մտաւորականութիւնն ունի քոլեկտիւ (հաւաքական-Խմբ.) նամակների հետաքրքիր աւանդոյթը. ինչու՞ նման մի նամակ էլ չէք յղում Եւրախորհրդին, հաւաստիացնելով, որ մեզ մօտ չկան քաղբանտարկեալներ, որ ամէն ինչ լաւ է եւ պէտք չէ զրկել մեզ ձայնի իրաւունքից:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Իւրաքանչիւրը պէտք է զբաղուի իր գործով: Ցաւօք, մեր ժողովուրդն ուշադիր սպասում է, թէ ինչ կ’ասի մեր մտաւորականութիւնը: Ես չեմ կարծում, որ Ֆրանսիայում կամ Շուէյցարիայում մտաւորականութեան խօսքն այդքան կարեւոր է: Երանի գայ այն օրը, երբ մեր խօսքի պահանջն, այդ իմաստով, չլինի: Թէեւ լինում են պատմական պահեր, երբ մտաւորականութիւնը միաւորւում եւ իր ձայնն է բարձրացնում՝ ընդդէմ որեւէ երեւոյթի:
ԱՐԵՒԻԿ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Հիմա այդ պահը չէ՞:
ՊԵՐՃ ԶԷՅԹՈՒՆՑԵԱՆ.- Մեր երկրում 20 տարի է՝ այդ նոյն պահն է: