«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Դուք մասնակցեցաք Անթիլիասի մէջ գումարուած Համասփիւռքեան կրթական Բ. համագումարին: Նախ՝ առաջին համագումարին մասնակցա՞ծ էիք:
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ. – Ոչ. չէի մասնակցել։ Փաստօրէն առաջին անգամն էր, որ մասնակցում էի սոյն համագումարին։ Ինձ հետ Միացեալ Նահանգների արեւմտեան շրջանից, հիմանականում Քալիֆոնիայի նահանգից, նմանապէս առաջին անգամ, մասնակցում էր «Ֆերահեան» Ազգային վարժարանի հայերէնի ուսուցչուհի Ազատուհի Ղազարեանը։ Յատկանշելի է, որ ես մասնակցում էի Կլէնտէյլի «Շամլեան» Ազգային վարժարանից, ուր դասաւանդում եմ հայոց լեզու, պատմութիւն եւ յարակից առարկաներ։ Ինչպէս գիտէք, «Շամլեան» Ազգ. վարժարանը հաւանաբար միակն է ամբողջ աշխարհում, ուր միաժամանակ դասաւանդւում են հայոց լեզուի երկու տարբերակները՝ արեւելահայերէնն ու արեւմտահայերէնը։ Ես դասաւանդում եմ արեւելահայերէն եւ միաժամանակ տնօրէնութեան կողմից նշանակուած եմ որպէս արեւելահայ բաժնի պատասխանատու։
«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Համագումարի մասին տեղեկութիւններ կրնա՞ք տալ: Կազմակերպման ձեւ, մասնկացութեան նախապայման. մէկ խօսքով՝ համագումարին նախապատրաստութեան աշխատանք՝ թէ՛ մասնակցող հրաւիրեալներու կողմէ, թէ՛ կազմակերպողներու կողմէ:
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ . – Նախ նշեմ, որ սոյն համագումարը պէտք է գումարուէր երկու տարի առաջ, սակայն այդ օրերին՝ Լիբանանում բռնկած բախումների հետեւանքով, այն յետաձգուեց եւ տեղի ունեցաւ այս տարի, Յուլիսի 17ից 19ը, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Պիքֆայայի մայրավանքում, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. կաթողիկոսի հրաւէրով ու նախագահութեամբ։ Հիմնականում համագումարի նպատակն էր քննարկել ու վերանայել հայոց լեզուի եւ գրականութեան, հայոց պատմութեան ու կրօնի դասաւանդման եւ դրան առնչուած հիմանհարցերը եւ ապա առաջարկներ ներկայացնել այդ առարկաների աւելի բարեյաջող դասաւանդման ու բարելաւման ուղղութեամբ։ Համագումարին մասնակցում էին շուրջ հարիւր ուսուցիչ-ուսուցչուհիներ՝ Լիբանանից, Սիրիայից, Իրանի երեք թեմերից, Արաբական Ծոցի երկրների թեմից, Կիպրոսից, Քուէյթից, Պոլսից, Միացեալ Նահանգների արեւելեան ու արեւմտեան շրջաններից եւ Քանատայից։ Համագումարի բացումը կատարեց Արամ Վեհափառը եւ հանգամանօրէն անդրադարձաւ նախորդ՝ Ա. համագումարից բխած բանաձեւերին ու հաշուետուութեան կարգով ներկայացրեց այն աշխատանքները, որոնք ձեռնարկուել կամ ընթացքի մէջ են դրուել սոյն բանաձեւերի իրագործման ուղղութեամբ։ Նա սրտբացօրէն խօսեց նաեւ բացթողումների եւ թերացումների մասին։ Այնուհետեւ համագումարը անցաւ օրակարգի կէտերի սպառմանը յաջորդական երեք օրերի եւ տասնմէկ նիստերի ընթացքում քննարկուեցին հայոց լեզուի, պատմութեան եւ կրօնի դասաւանդման հարցերը։ Յատկանշելի է, որ առաջին եւ երկրորդ նիստերը յատկացուած էին իւրաքանչիւր շրջանի կրթական իրավիճակի զեկուցմանը, որի ընթացքում շրջանների ներկայացուցիչները հակիրճօրէն արտայայտուեցին իրենց թեմերի ազգային վարժարաններում հայերէնի դասաւանդման ուղղութիւնների, ուսուցչական ու աշակերտական կազմերի եւ օգտագործուող դասագրքերի մասին։ Նրանք ներկայացրեցին նաեւ այն մտահոգութիւնները, որոնք ծառացած են իրենց առջեւ։ Ուրախ եմ յայտնելու, որ մեր շրջանի զեկոյցը, որի ներկայացումը վստահուել էր ինձ եւ կատարուեց համակարգչային Power-Point ձեւաչափով, արժանացաւ համագումարի մասնակիցների ուշադրութեանը եւ մասնաւորաբար մեր առաջարկներն ու մտահոգութիւնները գրեթէ ամբողջութեամբ ներառուեցին համագումարի բանաձեւերում։ Յաջորդական նիստերում մասնագիտական ելոյթներով հանդէս եկան ինը մասնակիցներ, ովքեր զեկուցաբերի հանգամանքով արտայայտուեցին ինչպէս հայոց լեզուի, այնպէս էլ հայոց պատմութեան եւ կրօնի դասաւանդման վերակազմակերպմանը, ծանրանալով, մասնաւորաբար ուսուցողական, դասագրքային, դասապահական եւ մեթոդաբանական հարցերի վրայ։ Սոյն ելոյթներից յետոյ, լիագումար նիստերով առիթ տրուեց ներկաներին, որ ներկայացուած նիւթերի վերաբերեալ ունենան ըստ էութեան արտայայտութիւններ, քննարկումներ, առաջարկներ եւ կարծիքների լայն փոխանակումներ, որոնց խտացումը վերածուեց բանաձեւերի եւ առ ի հաստատում ներկայացուեց համագումարի վերջին նիստում։ Անշուշտ, փակման հանդիսաւոր նիստը նախագահում էր վեհափառ հայրապետը, որը իր գոհունակութիւնը յայտնելով կատարուած աշխատանքների մասին, յորդորեց առաւել չափով ջանքեր գործադրել հայեցի դաստիարակութեան ուղղութեամբ աշխարհասփիւռ հայկական վարժարաններում։ Մեծ ուրախութեամբ տեղեկացանք նաեւ, որ վեհափառի բարձր հովանաւորութեամբ, Անթիլիասում հաստատուել է Համասփիւռքեան կրթական հարցերի յատուկ գրասենեակ, որը սփիւռքահայ հանրայայտ գրականագէտ ու մանկավարժ Սարգիս Կիրակոսեանի ղեկավարութեամբ, զբաղուելու է այս եւ նախորդ համագումարներում ընդունուած որոշումների ու բանաձեւերի կիրառման ու կենսագործաման աշխատանքով։
«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Ընդահանրական ի՞նչ խնդիրներ ունին սփիւռքահայ կրթական հիմնարկները: Այդ խնդիրները միասնաբար լուծելու ռազմավարութիւն մշակուեցա՞ւ, գործնական ի՞նչ որոշումներ առնուեցան: Մեր, արեւմտեան շրջանը ունի՞ առանձնայատուկ խնդիրներ, զորս նման համագումարի մը ներկայացնել կ’արժէր:
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ . – Վերահաստատելով այն իրողութիւնը, որ հայ դպրոցը Սփիւռքի հայօրէն գոյատեւման միջնաբերդն է, համագումարի մասնակիցները, ովքեր հիմնականում սփիւռքահայ կրթօճախների ներկայացուցիչներն էին, խօսեցին նուիրեալ եւ պատրաստուած մարդուժի պակասի մասին, շեշտը դնելով նաեւ հայերէնի դասաւանդման ասպարէզը մեր երիտասարդութեան եւ եկող սերունդների համար հրապուրիչ դարձնելու անհրաժեշտութեան վրայ։ Մարդուժի պատրաստման գծով զեկուցուեց, որ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան «Խաչեր Գալուստեան» մանկավարժական կեդրոնը լուրջ քայլեր է ձեռնարկել, իսկ թէ այդ միջոցները որչափո՞վ կարող են բաւարարել այնպիսի հեռաւոր շրջանների իւրովի կարիքները, ինչպիսիք Քանատան ու Միացեալ Նահանգներն են, տակաւին մնում է հարց։ Ցաւով լսեցինք նաեւ, որ դեռ բարուոք լուծում չի գտել ուսուցիչների վարձատրման հարցը։ Ընդհանուր մօտեցումն այն էր, որ դա պէտք է կարգաւորուի իւրաքանչիւր թեմի կողմից, հաշուի առնելով տուեալ թեմի հնարաւորութիւններն ու իւրայատկութիւնները։ Մարդուժից բացի, հայերէնի, պատմութեան ու կրօնի դասագրքերի հիմնովին վերարժեւորումն ու վերանայումը համարուեցին հրատապ խնդիր։ Յայտարարուեց, որ նոյնիսկ կան շրջաններ, ուր տակաւին օգտագործւում են աւելի քան քառորդ դար առաջ կազմուած ու տպագրուած դասագրքեր։ Միւս կողմից, այնպիսի շրջաններում, ինչպիսին մեր շրջանն է, կազմուել են արեւմտահայերէնի նոր դասագրքեր, սակայն ուսուցիչները դժգոհութեամբ են անդրադառնում այդ գրքերի բովանդակութեանը, շեշտելով, որ այն չի համապատասխանեցուած ամերիկահայ աշակերտի ընդհանուր մակարդակին ու կարիքներին։ Մի խօսքով, վերաժեւորման անհրաժեշտութիւն է զգացւում բոլոր դասագրքերի նկատմամբ, քանի որ դրանք հիմնականում անհատական նախաձեռնութիւններ են եւ կազմուած չեն իւրաքանչիւր շրջանի մանկավարժական չափորոշիչների եւ ուղեցոյցների հիման վրայ։ Հետեւաբար, համագումարը որոշեց դասագրքերը պատրաստել խմբագրական կազմով, որին իրենց գործուն մասնակցութիւնը կը բերեն մանկավարժը, լեզուաբանը, գրականագէտը, հոգեբանը եւ այլ փորձագէտներ։ Այդ ուղղութեամբ որոշուեց, որ բոլոր թեմերը իրենց կրթօճախներում օգտագործուող դասագրքերից մէկական օրինակ ուղարկեն Համասփիւռքեան կրթական հարցերի յատուկ գրասենեակ՝ ուսումնասիրուելու եւ վերարժեւորուելու համար։ Մեր, ինչպէս նաեւ այլ շրջաններից հնչեցին լուրջ մտահոգութիւններ՝ նոր սերնդի մօտ հայախօսութեան նուազման վերաբերեալ։ Մեր շրջանից առաջարկուեց, որ յիշեալ գրասենեակը մշակի համասփիւռքեան ռազմավարութիւն՝ հարցի դիմագրաւման ու համապատասխան քայլերի անյապաղ ձեռնարկման համար։ Առաջարկեցինք նաեւ, որ գրասենեակի գծով լուրջ աշխատանքներ տարուեն մանկապատանեկան արդի գրականութեան ստեղծման ուղղութեամբ, իսկ բարձր դասարանների աշակերտութեան համար հրատարակուեն ներկայիս հարցերն ու մարտահրաւէրները շոշափող գրական երկեր, մշտապէս հաշուի առնելով երրորդ հազարամեակի գերարդիական նորարարութիւնները դիմակայող հայ երիտասարդի պահաջներն ու ակնկալիքները։ Մեր առաջարկների թւում էին հայոց լեզուի, պատմութեան եւ կրօնի դասապահերին համակարգչային ու համացանցային գերարդիական հնարաւորութիւնների օգտագործումը, համադպրոցական ու կրթական հարցերի վերաբերեալ գրասենեակի կողմից Video-Conference-ների յաճախակի կազմակերպումը՝ մասնաւորաբար հեռաւոր շրջանների, այդ թւում՝ Միացեալ Նահանգների կրթօճախների հետ մշտական կապի մէջ լինելու համար եւ Սփիւռքի հայկական վարժարանների ուսուցիչների համար հայերէն տառատեսակներով (Font) համացանցային զրուցարանի (Chat-Room) ստեղծումը, որպէսզի տարբեր երկրներում դասաւանդող հայերէնի ուսուցիչները մշտապէս հնարաւորութիւն ունենան ուսումնական հարցերի շուրջ հաղորդակցուելու եւ մտքեր փոխանակելու միմեանց հետ։
«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Քննարկումներու եւ զեկուցումներու մասին ի՞նչ էին ձեր տպաւորութիւնները: Ամէնէն յիշատակելի կամ ամէնէն կարեւոր զեկուցական նիւթը ո՞րն էր:
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ. – Համագումարը շատ լրջօրէն քննարկեց իր առջեւ դրուած օրակարգի կէտերը՝ կապուած հայոց լեզուի, հայոց պատմութեան եւ կրօնի դասաւանդման եւ մեթոդաբանութեան հետ։ Ինձ համար մեծապէս ուրախալի էր հայերէնի հարիւր ուսուցիչների համախմբումը Պիքֆայայում։ Նիստերի դադարներին կամ ընդհանրապէս նիստերից յետոյ, առիթներ ստեղծուեցին ծանօթանալու, աւելի հանգամանօրէն զրուցելու եւ արդիւնքում՝ բարեկամանալու միմեանց հետ, ինչը չափազանց կարեւոր եմ համարում Սփիւռքի տարբեր երկրներում հայերէն դասաւանդող ուսուցիչների համար։ Ինձ համար յիշատակութեան արժանի էր մասնաւորաբար կրօնի դասաւանդութեան վերակազմակերպման մասին քննարկումը, ուր կուռ եւ բովանդակալից ելոյթով հանդէս եկաւ Գրիգոր Ծ. վրդ. Չիֆթճեանը։ Նրա արծարծած ու քննարկած նիւթը խիստ տպաւորեց ինձ՝ իր մասնագիտական ու բարձր մակարդակի մօտեցումներով։ Ի դէպ նշեմ, որ հայր Գրիգորը հեղինակել եւ պատրաստել է կրօնի նոր դասագրքեր, որոնց անհրաժեշտութիւնը խիստ նկատելի է նաեւ մեր շրջանում։ Այդ դասագրքերը կազմուել են մանկավարժական արդիական մօտեցումներով եւ ըստ իս, մեծապէս օգտակար աղբիւրներ են կրօն դասաւանդող ուսուցիչների համար։
«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Հայասատան եւ Արցախ գացի՞ք: Ձեր տպաւորութիւնները:
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ. – Անշուշտ, առաջին անգամ չէր, որ Հայաստան էի այցելում, բայց եւ այնպէս, առաջին անգամ էր, որ գտնւում էի Արցախում։ Մօտ երկու ու կէս տարի առաջ էր, որ քաղաքամայր Երեւանում էի։ Այդ ընթացքում Երեւանը շատ է փոխուել։ Նոր շէնքեր, նոր մարդիկ, նոր մեքենաներ։ Ամէն կողմ՝ շինարարութիւն, փոշի, քարափոշի, ասֆալտապատում, ծուխ։ Ուր որ նայում ես բարձրաբերձ կռունկներ (crane)։ Մի խօսքով՝ եռուզեռ։ Բայց սղութիւն։ Գների ահաւո՜ր սղութիւն։ Ամէն ինչ թանկացել է։ Աւելի ճիշդ, տոլարը անարժէքացել է։ Երեւանցի արուեստագէտ ու մտաւորական բարեկամիս համոզմամբ, տոլարի արժեզրկմամբ, իշխանութիւնները փաստօրէն գլխատեցին միջին դասակարգը Հայաստանում։ Նա այդպէս է համոզուած։ «Այլեւս միջին դասակարգ գոյութիւն չունի։ Մարդիկ կա՛մ շատ հարուստ են, կա՛մ շատ աղքատ»,- գանգատւում էր նա։ Բայց կեանքը իր իւրօրինակութիւններով շարունակւում է Երեւանում։ Երեկոյեան ժամը 9ից մինչեւ 11ը հազարաւոր հայեր, կանայք, տղամարդիկ, երեխաներ, պատանիներ, պարմանուհիներ, երիտասարդներ ու թեւանցուկ արած զոյգեր համախմբւում էին Հանրապետութեան հրապարակում՝ զմայլիչ երաժշտութեամբ շատրւանների պարը դիտելու համար։ Այնուամենայնիւ, կեանքը տարբեր էր Արցախում։ Երեք օր ու երկու գիշեր եղայ Արցախում։ Տեսայ Շուշին, Ասկերանը, գիշերեցի Ստեփանակերտում։ Դեռ շատ բան կայ անելիք Արցախում։ Մասնաւորաբար Շուշիում։ Ես ուսուցիչ եմ։ Իմ գործը երեխաների հետ է։ Մեր՝ այստեղի երեխաներին, որոնց համար, եթէ աշխարհը, -իրենց բառերով,- Fun չլինի, կը դադարի աշխարհ լինելուց, համեմատում էի մանկութիւնը աչքերի ու նայուածքի մէջ խամրած Շուշիի երեխաների հետ։ Մտքիս ու յիշողութեանս մէջ դրոշմուել ու մղձաւանջի պէս մշտապէս վերարթնանում է կիսախարխուլ յարկաբաժնի թիթեղապատ պատշգամբում ծուարած հազիւ թէ տասնամեայ շուշեցի աղջկայ դէմքը, որ անխօս նայում էր ինձ ու կարծես հարց տալիս, թէ ինչո՞ւ եմ նկարում իրեն։ Իսկ նրա նմանները, -ներեցէ՛ք ինձ,- շա՜տ էին։ Նոյնիսկ՝ Ստեփանակերտում։ Մի խօսքով, շա՜տ բան ունենք անելիք Շուշին եւ Շուշիի նման Արցախի բազմաթիւ վայրեր վերականգնելու եւ մանաւանդ երեխաներին ուրախութիւն պարգեւելու համար…։
«ԱՍՊԱՐԷԶ».- Ձեր մասին կենսագրական տեղեկութիւններ կու տա՞ք:
ՍԱՐՕ ՆԱԶԱՐԵԱՆ . – Ամենայն սիրով։ Ծնուել եմ Իրանում։ Բարձրագոյն կրթութիւնս ստացել եմ նախ՝ Սպահանի պետական համալսարանում, արժանանալով Պսակաւոր Արուեստից (BA) կոչմանը հայագիտական ճիւղում, իսկ Միացեալ Նահանգներում աւարտել եմ Քալիֆորնիայի National մասնաւոր համալսարանի Ուսուցչական վարկաւորման եւ մագիստրոսական աստիճանի Միջ-մշակութային Կրթութեան (Cross-Cultural Education) ճիւղը։ Իրանում շուրջ 10 տարի աշխատել եմ Նոր æուղայի Հայոց ազգային առաջնորդարանում։ Իսկ Միացեալ Նահանգներ տեղափոխուելուց յետոյ, որպէս լրագրող ու հաղորդավար 22 տարի աշխատել եմ Ուաշինկթընից հեռարձակուող Ամերիկայի Ձայն ձայնասփիւռի հայկական բաժնում, ամենօրեայ հաղորդումներ կատարելով Հայաստանի հայութեան համար։ Ուսուցչական աշխատանքով նախ զբաղուել եմ Նոր æուղայի «Կատարինեան» եւ ապա այստեղ՝ Կլէնտէյլի Շամլեան ազգային վարժարաններում։ Կլէնտէյլում երկար տարիներ գործակցել եւ շարունակում եմ գործակցել նաեւ Հորիզոն հեռուստաընկերութեան հետ։ Իսկ երկու տարի առաջ, ՀՅԴ Արեւմտեան Ամերիկայի Կեդրոնական կոմիտէի որոշմամբ հիմնուեց Հանրային Կապի գրասենեակ, որի գործավարի պաշտօնը վստահուեց ինձ։ Կեանքիս նախասիրած ոլորտը ընթերցելն ու գրելն է։ Առանց գրելու շնչել ու ապրել չեմ կարող։ Գրել եմ յօդուածներ գրական, կրթական, լրագրական ու հրապարակախօսական նիւթերի մասին, որոնք լոյս են տեսել սփիւռքի եւ հայրենի թերթերում։
