
ՌՈԲԵՐՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
Հայաստանի ներքաղաքական կեանքում նախորդ շաբաթը նշանաւորուեց երկու իրադարձութեամբ:
Ընդդիմութեան եւ իշխանութեան առաջնորդները հանդէս եկան առաջինը՝ մամուլի ասուլիսով, իսկ երկրորդը՝ «գաղափարախօսական բանախօսութեամբ»:
Երկուս ու կէս տարուայ լռութիւնից յետոյ Հայաստանի երկրորդ նախագահ եւ «Հայաստան» դաշինքի առաջնորդ Ռոբերտ Քոչարեանի մամուլի ասուլիսը խիստ սպասուած էր, ինչի մասին է վկայում հայկական լրատուամիջոցներից մէկի հաշուարկման մինչ այսօր հաւաքած աւելի քան մէկ միլիոն դիտումները:
Մամուլի ասուլիսի ժամանակ, նախագահ Քոչարեանն անդրադարձաւ իր երկուս ու կէս տարուայ լռութեանը դա բացատրելով նրանով, որ դաշտը դատարկ է թողել ընդդիմադիր նոր ուժերի երեւան գալու եւ ընդդիմութեան առաջնորդութիւնն ստանձնելու համար, ինչն հէնց այնպէս էլ իրականութիւն չդարձաւ: «Հայաստան» դաշինքի ղեկավարը նաեւ պարզաբանումներ կատարեց վերջին շրջանում շրջանառուած այն տեղեկատուութեան մասին, ըստ որի ինքը դեռ 1990ականների աւարտին բանակցել է Մեղրին Արցախի հետ փոխանակելու շուրջ: Քոչարեանը յստակ կերպով հերքեց այդ տեղեկատուութիւնն ու ի պատասխան «Ազատութիւն Ռադիոկայան»ի թղթակցի հարցումին ընդգծեց, որ այդ լրատուամիջոցի վերջերս հրապարակած նիւթում բացայայտումներ չկան եւ ամբողջ եղելութեան մասին ինքը դեռ մի քանի տարի առաջ մանրամասնութեամբ գրել է իր յուշերի գրքում:
Քոչարեանն, ի դէպ, նաեւ ընդգծեց, որ եթէ հնարաւոր չլինի Նիկոլ Փաշինեանին հեռացնել իշխանութիւնից ու կանգնենք հերթական կամ արտահերթ ընտրութիւնների դիմաց, իր խումբը ամբողջ հզօրութեամբ մասնակցելու է ընտրութիւններին:
«Հայաստան» դաշինքի առաջնորդն իր ասուլիսում անդրադարձաւ նաեւ Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւններին նշելով, որ «Սփիւռքի հետ կապուած Հայաստանը պէտք է վերադառնայ իր նախկին մօտեցումներին։ Հայաստանը Սփիւռքի հետ եւ առանց Սփիւռք տարբեր քաշային կատեգորիաներում (դասակարգի մէջ) են»:
Ապացուցելու կարիք չկայ, որ այսօր Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնները գտնուում են Հայաստանի Հանրապետութեան վերջին 34ամեայ պատմութեան ամենաթոյլ պայմաններում: Իրավիճակն այնքան ճգնաժամային է, որ Հայաստանի իշխանութեան որեւէ ներկայացուցիչ, սկսած կառավարութեան ղեկավարից ու վերջացրած կառավարութեան անդամներով ու նախարարներով, անկարող են առողջ շփման մէջ մտնել սփիւռքեան համայնքների լայն խաւերի ու նրանց ներկայացուցիչների հետ: Յատկապէս 44օրեայ պատերազմից յետոյ, տարբեր երկրներ այցերի ժամանակ տեղի հայկական համայնքի հետ Հայաստանի կառավարութեան ղեկավարի ու նրա կառավարութեան անդամների հանդիպումներն անց են կացուում ընդհանրապէս փակ ձեւաչափով ու նախապէս ստուգուած ու ընտրուած հրաւիրեալների մասնակցութեամբ: Այս ընթացքում Սփիւռքի գործերով գլխաւոր յանձնակատարը, որի գլխաւոր առաքելութիւնը պիտի լինի Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների սերտացումն ու ամրապնդումն, իր յայտարարութիւններով ու քայլերով նպաստում է Սփիւռքի պառակտմանը:
Ինչպէս արդէն նշեցի, շաբաթուայ երկրորդ գլխաւոր իրադարձութիւնը Նիկոլ Փաշինեանի «գաղափարախօսական բանախոսություն»ն էր, ինչը բացառութեամբ Հայաստանի Սահմանադրութեան հանրաքուէի մասին յստակ յայտարարութիւնից, որեւէ նորութիւն չէր պարունակում եւ հիմնականում ամփոփումն էր այն մտքերի, որոնք վերջին շրջանում Փաշինեանն արտաբերել էր թէ՛ Հայաստանում եւ թէ արտերկրում իր տարբեր հանդիպումների կամ «Ֆէյսբուք»ում կատարած գրառումների ընթացքում:
Փաշինեանի կողմից որպէս ազգային գաղափարախօսութեան դրոյթներ ներկայացուած 14 կէտերից իւրաքանչիւրի անհեթեթութեան մասին կարելի է մի քանի էջանոց առանձին յօդուած գրել, բայց հիմք ընդունելով Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների մասին նախագահ Քոչարեանի կատարած ընդգծումը կուզէի զուգահեռ գծել դրա եւ մօտաւորապէս նոյն թեմայի կապակցութեամբ Փաշինեանի գաղափարախօսական բանախօսութեան ժամանակ հնչեցուած կարեւոր ու ինչ-որ տեղ վտանգաւոր մտքի միջեւ:
Փաշինեանը նոր բացատրութիւն ներկայացրեց «ազգ» եւ «ժողովուրդ» եզրոյթների համար: Փաշինեանի սահմանմամբ «Հայ ազգ»ն աշխարհում բնակուող բոլոր հայերն են, իսկ «Հայ ժողովուրդ»ը Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիները, որոնք հիմնադրել են պետութիւնը եւ ունեն քուէարկելու իրաւունք: Թէ ինչու է Փաշինեանը որոշել նոր բացատրութիւն սահմանել «Հայ ազգ» եւ «Հայ ժողովուրդ» եզրոյթների համար, կարելի է բացատրել Ադրբեջանի կողմից հնչեցուող վերջին յայտարարութիւններով, համաձայն որոնց իրենք ցանկանում են խաղաղութեան համաձայնագիր կնքել ոչ թէ Փաշինեանի այլ «Հայ ժողովրդի» հետ: «Հայ ժողովուրդ»ից մինչեւ այսօր գոյութիւն ունեցող ընկալմամբ ինչն իր մէջ ներառում է աշխարհում բնակուող բոլոր հայերին, Ադրբեջանի այդ պահանջի բաւարարումն անհնարին է լինելու: Մի կողմ թողած հարցի գործնական կողմը (ինչպէս պիտի հարցնել աշխարհասփիւռ հայութեան տեսակէտը), տարբեր երկրներ կատարած իր այցերի ժամանակ Փաշինեանը բախուել է այն իրողութեան հետ, որ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ խաղաղութեան հարցում չի կարող ունենալ աշխարհասփիւռ հայութեան (հայ ժողովուրդ) համաձայնութիւնը, հետեւաբար Ադրբեջանին բաւարարելու համար պիտի նոր բացատրութիւն սահմանել «Հայ ժողովրդի» համար եւ դա սահմանափակել քուէարկութեան իրաւունք ունեցող Հայաստանի քաղաքացիներով, որոնց հետ շփուելն ու նրանց Ադրբեջանի հետ խաղաղութիւն կնքելու հարցում համոզելը համեմատաբար աւելի հեշտ ու գործնական է լինելու: Թէ իրենից ինչ վտանգ է ներկայացնում «Հայ ժողովրդի» մասին Նիկոլ Փաշինեանի այս նոր սահմանումը, բացատրութեան կարիք չունի: Այս նոր բացատրութեամբ Հայաստանում բնակուող ու օրէնքի պահանջները լրացնելով Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիութիւն ստացած անձը դառնում է «Հայ ժողովուրդ», իսկ Սփիւռքում բնակուող սակայն Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիութիւն չունեցող անձը դադարում է մաս կազմել «Հայ ժողովրդին» ու այսուհետ պիտի բաւարարուի «Հայ ազգ»ի մասնիկը համարուելով: Հարցի վտանգաւորութիւնը հասնում է գագաթնակէտին եթէ նկատի առնենք, որ Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրութեան, հաւանաբար նաեւ Փաշինեանի կողմից հայ ժողովուրդ-ազգի համար մշակուած նոր գաղափարախօսութեան մասին որոշում պիտի կայացնի ոչ թէ իրական, այլ Փաշինեանի կողմից սահմանուած «Հայ ժողովուրդ»ը, որի շարքերը կարող են համալրուել Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիութիւն ունեցող բայց հայկական արժեհամակարգի, պատմութեան ու մշակոյթի հետ որեւէ առնչութիւն չունեցող օտարազգիներ, որին ի դէպ, Նիկոլ Փաշինեանն ուղիղ կերպով անդրադարձաւ իր բանախօսութեան ընթացքում:
Ամփոփելով, Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների մասին Հայաստանի նախկին ու ներկայ երկու ղեկավարների ուղղակի եւ անուղղակի յայտարարութիւնները կարելի է եզրակացնել, որ մինչ նախագահ Քոչարեանը կարեւորում է Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնները եւ հաւատացած է, որ Սփիւռքն իր կողքին ունենալով Հայաստանն առաւել հզօր ու ծանրակշիռ է դառնում աշխարհում, Փաշինեանը, յանուն Ադրբեջանի հետ խաղաղութեան կեղծ օրակարգի, նաեւ Ալիեւի իշխանութեան պահանջները բաւարարելու համար, էլ աւելի է պառակտում հայ ժողովուրդն ու Սփիւռքը հեռացնելով Հայաստանից հարուածում է միջազգային ասպարէզում Հայաստանին կշիռ փոխանցողին՝ Սփիւռքին: