Դիարբեքիրի Իսլամացած Հայերի Ինքնութեան Զարթօնքը

Այս հարցազրոյցում Գաֆուր Թուրքայը ներկայացնում է թուրքական բանակի գործած վերջին աւերածութիւնները Դիարբեքիր քաղաքի պատմական կենտրոնում, որտեղ մինչեւ 1915թ. մեծ թուով հայեր էին բնակւում: Նա յատկապէս կարեւորում է 2011թ. Սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցու վերականգնումը, որտեղ հանգրուանում են բազմաթիւ այցելուներ, եւ որը մի տեսակ օթեւան է դարձել տարածաշրջանի իսլամացած հայերի փոքր համայնքի համար: Ամբողջովին աւերուած «Գեաւուրի թաղն» այժմ չկայ: Մնում է Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին, որի ներսի մասը, սակայն, զգալիօրէն վնասուել է: Գաֆուր Թուրքայը անդրադառնում է նաեւ Դիարբեքիրի եւ տարածաշրջանի իսլամացած հայերի ինքնութեան բազմաթիւ խնդիրներին: Ի վերջոյ, նա ներկայացնում է այն դժուարութիւնները, որոնց բախւում են այն մահմեդական հայերը, որոնք որոշել են մկրտուել:

ՀԱՐՑ.- Դիարբեքիրում եւ նրա շրջակայքում բնակուող իսլամացուած հայերն ինչպէ՞ս են բնորոշում իրենց ինքնութիւնը:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Այդ հարցին պատասխանելու համար նախ պէտք է իմանալ, թէ ովքեր են մահմեդական հայերը: Խօսքը 1915ի Հայոց Ցեղասպանութիւնից պատահականօրէն փրկուածների՝ այսօր արդէն երրորդ, չորրորդ սերունդների մասին է: Ինքնուրոյն մշակոյթի տէր այս համայնքի անդամներն այդտեղից կտրուեցին, պարտադիր կրօնափոխ եղան, իսլամացուեցին, զրկուեցին այն յենարանից, որտեղ պիտի պահպանուէր իրենց լեզուն, եւ շարունակեցին գոյատեւել այլ լեզուներով: Այսօր մահմեդական հայեր կոչուող այս մարդիկ Ցեղասպանութիւնը վերապրածների սերունդներ են: Ցաւօք, նրանք հարիւր տարուայ  ձուլման են ենթարկուել: Մասնատուած լինելով՝ նրանք ստիպուած եղան իրենց չպատկանող մի կեանք վարել: Առ այսօր կրած դժուարութիւնների պատճառով ստիպուած եղան թաքցնել իրենց հայկական ինքնութիւնը: Որովհետեւ հայ բառը այս երկրում օգտագործուել է վատ իմաստով՝ նուաստացնելու նպատակով: Նրանք հնարաւորութիւն չունեցան իրենց սեփական ինքնութեամբ, սեփական մշակոյթով ապրելու: Նրանցից ոմանք «վատ համբաւ» ունեցող հայի կերպարից ձերբազատուելու համար հաւատացեալ մահմեդականից էլ մահմեդական են ձեւացել՝ փորձելով թաքցնել իրենց ծագումը: Տառապանքների ու զոհողութիւնների գնով՝ նրանք հարիւր տարի այս հողերում ստիպուած եղան քարշ տալ մահմեդականի անունը:

ՀԱՐՑ.- Որոշակի պահից յետոյ այս վիճակն սկսեց փոխուե՞լ:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Երեք-չորս սերունդ ձուլման ենթարկուած մարդկանց այս խումբը, անշուշտ, որոշ չափով այս իրավիճակին յարմարուեց: Նրանք ստիպուած եղան շարունակել ապրել իրենց չպատկանող այդ կրօնի, լեզուի, մշակոյթի մէջ: Հարիւր տարի շարունակ, կամայ թէ ակամայ, մի այլ մշակոյթի մէջ ապրելուց յետոյ հեշտ չի լինում վերադառնալ պապերի մշակոյթին: Սակայն, կայ այսպիսի մի փաստ. երբ այս մարդիկ փորձում էին մի կերպ թաքնուել, մահմեդականները նրանց չէին թողնում մոռանալ իրենց ինքնութիւնը: Ասենք մի թաղում՝ երբ վէճ էր ծագում իսլամացած հայի ու մահմեդականի միջեւ, մահմեդականը դիմացինին ճնշելու նպատակով յիշեցնում էր նրա էթնիկ ինքնութիւնը: Այնպէս որ, այս մարդիկ մի կողմից իսլամացան ու հեռացան իրենց մշակոյթից, միւս կողմից էլ նրանց երբեք թոյլ չտուեցին մոռանալ հայութիւնը: Հիմա կան մարդիկ, որոնք ինքնութեամբ մահմեդական են, բայց տէր են կանգնում նաեւ իրենց հայկական ինքնութեանը, իսկ ուրիշներ լիովին ինտեգրուել են մահմեդականներին: Ոմանք հասել են այն վիճակին, որ ամաչում են հայ լինելուց, չեն խօսում իրենց հայ լինելու մասին, երբ էլ խօսւում է՝ բացասական են հակազդում: Բայց մի քիչ աւելի բարձր կրթութիւն ունեցողների, ձախերի շրջանում կան խմբեր, որոնք յայտնուել են սեփական իրականութեան դէմ յանդիման: Այդ խմբերի մէջ կան մարդիկ, որոնք վերադարձել են իրենց ինքնութեանը, կան մարդիկ, որոնք ուզում են վերադառնալ, ոմանք էլ ասում են՝ «Ես մուսուլման եմ, բայց հայ եմ»: Հարիւր տարի այնպիսի մի ձուլման գործընթաց է տեղի ունեցել, որ մարդիկ մասնատուել են: Շա՞տ են հայ ինքնութեանը վերադարձողները. երբ նման հարց են տալիս, ասում եմ՝ «դա մի կաթիլ է լճում»:

ՀԱՐՑ.- 2011թ. Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու վերականգնումից յետոյ ստեղծուած հանդիպման այս կենտրոնը ի՞նչ փոխեց մարդկանց կեանքում:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Մէկ դար առաջ այս տարածաշրջանում բազմաթիւ հայապատկան պատմական վայրեր կային: Մշակութային այս հիւսուածքին հասցուած վնասի առումով եւս ուծացումը շարունակուեց: Սուրբ Կիրակոսի նման հայապատկան այս կառոյցի՝ այս հիւսուածքի վերադարձը չափազանց դրական ազդակ եղաւ իսլամացած հայերի համար: Մարդիկ սկսեցին յաճախ գալ այստեղ, տէր կանգնեցին եկեղեցուն:

ՀԱՐՑ.- Այսպիսով, մի վայր ստեղծուեց ինքնութեան փնտռ-տունքների մէջ եղողների համար: Մինչեւ եկեղեցու վերանորոգումը նման վայր չկա՞ր:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Ամբողջ տարածաշրջանում եւ Դիարբեքիրում իրենց հարազատ մի վայր չկար. այս առումով հասցուած վնասը մեծ էր: Սուրբ Կիրակոսը Մերձաւոր Արեւելքի ամենամեծ եկեղեցին է: Խօսքը նախկինում էլ լուրջ դերակատարութիւն ունեցած մի վայրի մասին է: 1915ին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան ընթացքում, Դիարբեքիրի հայութիւնն ամբողջութեամբ ոչնչացուեց: Շրջանի գաւառներում փրկուածներն ապաստան գտան Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոսում: Ուստի Սուրբ Կիրակոսը միայն եկեղեցի չէ. վերաբացումից յետոյ շատ մարդիկ եկան այստեղ եւ տէր կանգնեցին:

ՀԱՐՑ.- Եկեղեցու այցելուները ձեզ հետ շփումներում ինչպիսի՞ կարիքներից, պահանջներից էին խօսում:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Այստեղ այցելողներն առաջին հերթին հարիւր տարի շարունակ կորուստներ ապրած մարդիկ էին, եւ մենք զգացինք, որ նրանք իրենց հարազատ են զգում այս վայրում: Մեր զրոյցներում շատ ենք լսել՝ «Ես ինձ այստեղ շատ հանգիստ եմ զգում» արտայայտութիւնը: Նրանք այդ խօսքը կրօնական իմաստով չէին ասում, այլ՝ իրենց այստեղ հարազատ վայրում էին զգում, այստեղ իրենք իրենց էին վերագտնում, այս վայրն իրենց էր պատկանում, այստեղ խաղաղութիւն էին գտնում: Ես տեսել եմ մարդկանց, որոնք եկեղեցու մի անկիւնում նստած լաց էին լինում: Պատճառը հարցնելիս նրանք ասում էին, թէ՝ «Պապս այստեղ է կնքուել, այսինչն այստեղ է ամուսնացել»: Յիշելով իրենց անցեալը, արմատները՝ այդ մարդիկ յուզւում ու ողբում էին:

ՀԱՐՑ.- Յիշում եմ՝ Սուրբ Կիրակոսում ամիսը մէկ նախաճաշ էիք պատրաստում:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Քանի որ որոշ մահմեդական հայեր կրօնական արարողութիւններին չէին մասնակցում, որոշեցինք սոցիալական ուղղուածութեան միջոցառումներ կազմակերպել: Ամիսը մէկ մարդիկ մէկտեղւում էին, նախաճաշի սեղան էր գցւում: Եկողների մի մասը գուցէ եկեղեցում արարողութեանը չէր մասնակցում, բայց նախաճաշի էր գալիս: Սուրբ Կիրակոսը միայն եկեղեցի չէր: Դաշնամուրային համերգ տեղի ունեցաւ, օրինակ: Ինչո՞ւ դաշնամուր: Անցեալում Դիարբեքիրի հայ համայնքը ամէն ամիս դաշնամուրային համերգ է կազմակերպել: Սուրբ Կիրակոսի՝ 1915թ. գոյքամատեանում եկեղեցուն պատկանող մի դաշնամուր կայ: Այսպիսի անցեալ ունեցող եկեղեցում դաշնամուրի համերգներ կազմակերպեցինք: Մէկ դար առաջ համայնքի սոցիալական կարիքները եւս եկեղեցի են տեղափոխուել: Իսլամացուած հայերի հետ հաւաքուելու համար մենք էլ փորձեցինք նոյն բանն անել՝ ճաշկերոյթներ կազմակերպելով:

ՀԱՐՑ.- Տարածաշրջանի պատմութիւնն ու մշակոյթը ներկայացնող էքսկուրսիաներ էիք կազմակերպում, հայոց լեզուի դասընթացներ էիք նախաձեռնել: Բայց այդ միջոցառումները կազմակերպելիս խօսում էիք նաեւ ձեր ունեցած ոչ բաւարար գիտելիքների մասին:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Պէտք է նկատի ունենաք, որ մենք հարիւր տարի այդ մշակոյթից կտրուած ենք եղել: Բնաջնջումը եւ ուծացման գործընթացը մեզ այնպիսի մի վիճակի է հասցրել, որ մի կողմից փորձում էինք ինչ որ բան անել, միւս կողմից էլ սովորում էինք: Դիարբեքիրում անցեալում մեծ թուով հայկական դպրոցներ են եղել, այդ թւում՝ մինչեւ աւագ դպրոցի մակարդակով: Հարիւր տարի անց մենք հայերէնի դասընթացներ կազմակերպեցինք Դիարբեքիրում, փորձեցինք հայերէն սովորել: Պիկնիկներ եւ էքսկուրսիաներ արեցինք: Օրինակ, Խարբերդ գնացինք: Ինչո՞ւ Խարբերդ: Նպատակը միայն շրջագայելը չէր, այլ՝ այդ վայրի անցեալի հետ կապը բացայայտելը: Մի ուրիշ անգամ շրջագայութիւն կազմակերպեցինք դէպի Չունգուշ: Չունգուշում այցելեցինք այն կիրճը, որտեղ Ցեղասպանութեան ժամանակ մարդկանց կոտորում էին: Երկու տարի անընդմէջ, ամէն անգամ մօտ յիսուն հոգանոց խմբով Հայաստան այցելեցինք: Հայաստանում հնարաւորութիւն ունեցանք ծանօթանալ պատմական կառոյցների, հանդիպել մարդկանց, շփուել նրանց հետ:

ՀԱՐՑ.- Ըստ պահանջի՞ էիք կազմակերպում այդ միջոցառումները:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Ոչ այնքան մարդկանց ցանկութեան, ինչքան մեր նախաձեռնութեան շնորհիւ էր լինում դա: Պահանջներ կային, զրոյցների ընթացքում ընդհանուր մօտեցումներ եղան: Բայց միայն աշխատանքի ընթացքում պարզ դարձաւ, թէ ինչ կարող էինք առաջարկել կամ յանձնարարել մի ամբողջ դար իրենց սեփական մշակոյթից կտրուած այդ մարդկանց:

ՀԱՐՑ.- Ձեր միջոցառումները 2015թ. Սեպտեմբերից ի վեր դադարեցուել են: Ընդհարումների եւ փողոց դուրս գալու արգելքի պատճառով մինչեւ վերջերս եկեղեցի մուտք գործելն անգամ հնարաւոր չէր: Կարո՞ղ էք ասել՝ ներկայում այն ինչ վիճակում է:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Անցեալ տարուայ Օգոստոսից սկսած այնտեղ կանոնաւոր մուտք չենք ունեցել, ոչ էլ կարողացել ենք աշխատանքներ կատարել: Վերջին անգամ՝ 2015թ. Օգոստոսի 15ին մի ծրագիր էինք նախատեսել, դա տեղի չունեցաւ: Իրադարձութիւնների բերմամբ, ծրագրի արտերկրեայ մասնակիցները չկարողացան ժամանել, մենք էլ չեղեալ յայտարարեցինք: Դրանից յետոյ տարածաշրջանում տիրող իրավիճակից ելնելով՝ չկարողացանք որեւէ գործունէութիւն ծաւալել: Խօսքը մի շրջանի մասին է, ուր երկար ժամանակ պարետային ժամ էր գործում, իսկ Սուրբ Կիրակոսը այդ շրջանի հէնց կենտրոնում է գտնւում: Ես, օրինակ, միայն 6 ամիս անց կարողացայ մուտք գործել եկեղեցի: Ի հարկէ, այնտեղ տիրող իրավիճակը շատ լուրջ էր: Քաղաքը ջարդուփշուր են արել. փողոց չի մնացել, թաղամաս չի մնացել: Ամէն ինչ աւերուել է՝ տները, խանութները… Միայն հարթ տարածք է մնացել: Քանդուել են եկեղեցուն պատկանող խանութները: Եկեղեցու պատերը, տանիքը, զանգակատունը լուրջ վնասներ չեն կրել. միայն մի պատի վրայ մեծ անցք է բացուել: Սակայն մեծապէս վնասուել է ներսի մասը: Թալանուել է նուէրների վաճառքին յատկացուած տարածքը: Ջարդուել կամ կողոպտուել են եկեղեցու միջի իրերն ու պարագաները: Եկեղեցու ներսն օգտագործուել է որպէս ռազմակայան, այնտեղ վառարան են սարքել:

ՀԱՐՑ.- Անվտանգութեան ուժերի կողմի՞ց է եկեղեցին որպէս ռազմակայան օգտագործուել:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Հաւանաբար այո, բայց ո՛վ է օգտագործել, ո՛վ է աւերել՝ անհնար է իմանալ: Ներկայ պահին այն ամբողջովին անվտանգութեան ուժերի վերահսկողութեան տակ է:

ՀԱՐՑ.- Ներկայ պահին հնարաւո՞ր է արդեօք եկեղեցի մուտք գործել:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Դեռեւս հնարաւոր չէ, մենք յատուկ թոյլտուութեամբ կարողացանք մտնել:

ՀԱՐՑ.- Թաղամասի ոչնչացումն ինչպիսի՞ զգացողութիւն է առաջացնում ձեր մէջ:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Յօշոտուած լինելու զգացումն ենք ապրում: Հարիւր տարի առաջ այս թաղը հայաբնակ էր, միգուցէ 95 տոկոսով հայերով բնակեցուած մի վայր էր: Եկեղեցու վերականգնման շնորհիւ այդ կենսակերպը յիշողութիւններից կրկին վերադառնում էր մեր գիտակցութեան մէջ: Ներկայ պահին, ցաւօք, ոչինչ չունենք: Եկեղեցին կանգուն է, բայց քանդուած բոլոր տները հայկական քարէ տներ էին: Մկրտիչ Մարկոսեանը այս թաղի հետ կապուած «Գեաւուր Թաղ» վերնագրով մի ստեղծագործութիւն ունի: Մեր ընկերներից մէկն այս դէպքերից յետոյ կատակելով ասում էր. «Գեաւուրը գնացել է, թաղը՝ մնացել»: Գեաւուր թաղում գեաւուր չէր մնացել, հիմա թաղամասն էլ չմնաց: Հարիւր տարի առաջ մարդկանց ոչնչացրին, հիմա նրանց բնակած վայրերն էլ ոչնչացան:

ՀԱՐՑ.- Սուրի, այդ թւում նաեւ հայկական Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու շրջանում պետականացման վերաբերեալ անցեալ Մարտի որոշման հարցում որեւէ զարգացում կա՞յ արդեօք:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Պետականացման որոշումը չեղեալ համարելու համար բոլոր տեսակի դիմումները ներկայացուած են դատարան: Տարբեր հաստատութիւններ արդէն դատարան են դիմել, մեր հիմնադրամն էլ է հայց ներկայացրել: Այս պահի դրութեամբ դատական գործընթացը շարունակւում է: Դեռ փաստացի ոչինչ արուած չէ. ինչպէս կայ, այդպէս էլ մնում է: Իրականում, թաղամասում բան չի մնացել, ի՞նչ կը կառուցեն դրա տեղը՝ չգիտենք: Դիարբեքիր այցելելիս նախարարներն ու բարձրաստիճան պաշտօնեաները բանաւոր յայտարարեցին, որ թաղամասը վերականգնուելու է. ոչ ոք չի տուժելու: Բանաւոր կերպով ասուեց, որ եկեղեցին չի օտարուելու: Դիարբեքիր այցելելիս վարչապետն ու նախարարներն ասում են, որ «պաշտամունքային կառոյցները չեն կարող բռնագրաւուել, չենք պետականացնելու»:

ՀԱՐՑ.- Բայց դրանք բանաւոր ասուած խօսքեր են, հարկադիր բնոյթ չեն կրում, այդպէս չէ՞:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Անշուշտ, իրաւական առումով վիճակը պարզ է. այն անյապաղ օտարման գործընթացով բռնագրաւուած է:

ՀԱՐՑ.- Քիչ առաջ խօսում էիք մի շարք մարդկանց կողմից բռնազաւթուած, իսկ այժմ գետնին հաւասարեցուած խանութների մասին, որոնք եկեղեցու սեփականութիւնն են: Դուք մտադիր էիք դրանք հետ բերել, սակայն քանի որ դրանք այլեւս գոյութիւն չունեն, այդ մասին մտածելն անգամ աւելորդ է, այդպէս չէ՞:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Այդ կալուածքներն արդէն բռնազաւթուած էին: Յետ վերցնելու բան էլ չմնաց այլեւս: Այնպէս եղաւ, որ ներկայում այդ հողատարածքը պետական սեփականութիւն է դարձել: Իշխանութիւնների խօսքով՝ այս հարցում տուժողներ չեն լինելու: Բայց ինչ է լինելու՝ դեռեւս չգիտենք:

ՀԱՐՑ.- Խօսեցինք հայ ինքնութեանը վերադառնալ ցանկացողների ակնկալիքներից: Ինչպիսի՞ դժուարութիւնների են բախւում, օրինակ, մկրտուել ցանկացողները:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Հարկաւոր է լինում հետեւել պատրիարքարանի պահանջած որոշակի ընթացակարգերի եւ ծիսակարգերի: Վեցամսեայ ուսուցման մի գործընթաց կայ: Հայաստանում կաթողիկոսութեանը դիմելով՝ երկու մկրտութիւն իրականացրինք: Պատրիարքութիւնը որոշակի կանոններ ունի. «Առանց մեր գիտութեան՝ ոչ ոք պէտք չունի Հայաստանում մկրտուելու: Եթէ կարիք լինի, մենք այստեղ հարկ եղածը կ՛անենք», ասում են նրանք: Նման ցանկութիւն ունեցող անձը նախ եւ առաջ պէտք է գնայ իր անձնագրում «իսլամ» ձեւակերպումը փոխի «քրիստոնեայ»ով: Անցեալում դա արւում էր դատական կարգով, հիմա արդէն անձնագրային վարչութիւնում է արւում: Այս կանոններն էլ բնական են: Պատրիարքարանը ասում է. «Ես ինչո՞ւ պիտի մկրտեմ անծանօթ մարդուն, որը գուցէ եւ քրիստոնեայ չէ»: Այդ տեսակէտից նա իրաւացի է: Սակայն միւս կողմից, նման ցանկութիւն յայտնող մարդիկ երբեմն արդէն չորս սերունդ է՝ իսլամացուած են, եւ նրանց հայկական ծագումը բոլորին յայտնի է: Դիմելու դէպքում՝ հայկական արմատներին վերադառնալ ցանկացողները որոշակի ընթացակարգից յետոյ կարողանում են այդ անել:

ՀԱՐՑ.- Կրօնի՝ մասնաւոր ոլորտում մնալու անհնարինութիւնի՞ց է առաջանում արդեօք խնդիրը: Թուրքիայում ոչ ոք չի կարողանում ասել. «Անձնագրում կրօնս չփոխեմ, բայց անձնականում քրիստոնեայ լինեմ»:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Անցեալում ինքնութեան քարտում կրօնի դիմաց «հայ» կամ «ասորի» էր նշւում: Հիմա դա էլ վերացաւ, պարզապէս «քրիստոնեայ» է գրւում: Պատրիարքարանը իր տեսակէտից իրաւացի է, բայց հարիւր տարի իրենց ինքնութիւնից կտրուած մարդկանց համար դա բաւական ծանր գործընթաց է:

ՀԱՐՑ.- Եթէ կարողանաք կրկին մուտք գործել եկեղեցի եւ վերսկսել ձեր գործունէութիւնը, մտադի՞ր էք կազմակերպելու հայոց լեզուի դասընթացներ եւ այլ միջոցառումներ: Այդ հարցում Ստամբուլի հայկական կազմակերպութիւնները ձեզ աջակցութիւն ցուցաբերո՞ւմ են:

ԳԱՖՈՒՐ ԹՈՒՐՔԱՅ.- Հաւանաբար նորից կը կազմակերպենք: Ցանկանում ենք իմանալ մեր լեզուն, մեր մշակոյթը, մեր ամէն ինչը: Այս հարցը երկու հարթութիւն ունի՝ մէկը ֆինանսական է, դասընթաց կազմակերպելը նիւթականի հետ է կապուած: Սակայն ամենադժուարը ուսուցիչ գտնելն է. մէկը, որ կը կարողանայ բնակուել Դիարբեքիրում կամ յաճախակի ճամբորդել: Սա դժուար լուծելի հարց է: Այս առումով բարդութիւններ կան: Ստամբուլում ծնուած-մեծացած մի ուսուցչի այստեղ բերելը դժուար է: Ստամբուլի հայկական դպրոցների վիճակն արդէն յայտնի է՝ շատ քիչ թուով ուսուցիչներ կան: Սակայն դա չի նշանակում, որ մենք մեր մտադրութիւնից յետ կը կանգնենք: Անպայման կը փորձենք վերսկսել դասընթացը:

«ԱԿՈՒՆՔ»