ASEKOSE.AM-Ի ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՀՀ ԱԺ ՊԱՏԳԱՄԱՒՈՐ ԿԱՐԷՆ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆԻ ՀԵՏ
ՀԱՐՑ.- Պարոն Կարապետեան, դուք բաւական ժամանակ բացակայում էիք հանրապետութիւնից: Այս ընթացքում քաղաքական դաշտում կարծես յարաբերական անդորր է: Այդուամենայնիւ, հետեւո՞ւմ էիք քաղաքական գործընթացներին:
ՀԱՐՑ.- Այս ընթացքում բռնաճշումների ենթարկուեցին մի քանի ազատամարտիկներ, ԱԺ ընդդիմադիր պատգամաւոր Արամ Մանուկեանը: Եթէ վերջինիս առումով գոնէ խփողը յայտնաբերուել է, ապա ազատամարտիկների առումով մշուշոտ է: Ի՞նչ կ՛ասէք այս առումով:
ԿԱՐԷՆ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Խնդիրն, անշուշտ, առաջին հերթին իրաւական հարթութեան մէջ է: Սակայն պակաս էական չէ բուն երեւոյթի թէ՛ բարոյական, թէ՛ հասարակական նշանակութիւնը: Անկեղծ ասած, չէի ցանկանայ այդ ամէնի մէջ քաղաքական երանգներ տեսնել: Սակայն սոսկալի կը լինի, եթէ պարզուի, որ իրականում այդպէս էլ կայ, եթէ պարզուի, որ յանուն հայրենիքի իրենց կեանքը վտանգած ու արցախեան ազատամարտին մասնակցած մարդիկ այսօր բռնութեան են ենթարկւում ընդդիմախօսութեան համար: Դա իրապէս ինչ որ վերջի սկիզբը կլինի… Ցաւում եմ, որ նման վերաբերմունքի են արժանանում մարդիկ, ովքեր պաշտպանել են մեզ ու մեր հայրենիքը: Անձամբ ճանաչում եմ Ռազմիկին ու Սուրիկին: Մանուէլին չեմ ճանաչում, բայց հպարտանում եմ նաեւ իր անցած ուղով ու պահուածքով: Եւ ուղղակի ամաչում եմ, որ ինչ որ ճիզուիտ կարող է ձեռք բարձրացնել նրանց վրայ, մարդկանց վրայ, ովքեր օրինակ պիտի լինեն սերունդների համար: Ի հարկէ, հնարաւոր է, որ գործ ունենք ինչ որ երրորդ ուժի հետ, որը փորձում է հրդեհի վրայ ձեռքերը տաքացնել: Սակայն ինչ էլ եղած լինի, ամօթ է բոլորիս համար: Միւս կողմից, բնական է, որ առաջին հերթին ստուեր է ընկնում մի ամբողջ ինստիտուտի վրայ, որ կոչւում է իշխանութիւն: Ու շատ կարեւոր է ստանալ բոլոր հարցականների պատասխանները, որոնք, ի դէպ, բաւական շատ են: Հակառակ պարագայում կարող ենք ստանալ անվերահսկելի իրավիճակ, երբ մի կողմից ամէն մի անլուայ ու փնթի իրեն իրաւունք կը վերապահի ձեռք բարձրացնելու կեանքի անցած ուղի ու վաստակ ունեցող մարդկանց վրայ, ոմանք ինչ-ինչ նկատառումներից ելնելով բռնութիւնը կը փորձեն արմատաւորել քաղաքական դաշտում, միւս կողմից գուցէ ոմանք սկսեն նոյնիսկ անձնական դրդապատճառներով ամէն մի քաշքշուկ ներկայացնել որպէս քաղաքական հալածանք: Մեր ժողովուրդը յաճախ է հարուածներ ստացել, ծանրագոյն հարուածներ, սակայն միշտ էլ կարողացել ենք նորից յառնել, ոտքի կանգնել: Եւ այսօր ուղղակի իրաւունք չունենք թոյլ տալու, որ Հայաստանը դառնայ անհայրենիք լկտիների երկիր: Չպէտք է թոյլ տանք, որ տիրապետող լինեն դատարկամտութիւնն ու պնակալիզութիւնը, բազուկի ուժն ու զօռբայութիւնը: Բայց եւ չպէտք է թոյլ տանք միմեանց հետ խօսել հայհոյանքի լեզուով, ինչը եւս պակաս դատապարտելի չէ: Որեւէ մէկս որեւէ վայրկեան չպէտք է մոռանայ, որ մենք ծնողներ ունենք, ընտանիք ունենք, երեխաներ ունենք… Ու ոչ ոք իրաւունք չունի իրեն անշնորհք, լկտի ու անբարոյ պահել իմ, իմ երեխաների ու իմ թոռների հայրենիքի հանդէպ: Աւելի լաւ է այսօր ամէն ինչ կորցնեմ, քան իմ երեխաների ու թոռների ապագան:
ՀԱՐՑ.- Դառնանք տնտեսութեանը: Վերջին տասը օրերին երկրի ֆինանսական շուկան լուրջ ցնցումներ ապրեց, ինչը իշխանութիւնները պայմանաւորում են համաշխարհային տնտեսութեան մէջ տեղի ունեցող գործընթացներով ու սպեկուլեատիւ գործողութիւններով: Համաձա՞յն էք նման տեսակէտի հետ:
ԿԱՐԷՆ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Բնականաբար, որոշակի օբյեկտիւ հիմքեր կան, բայց մեծ հաշուով դա ինքնապաշտպանութեան ինստինկտ (բնազդ-Խմբ.) է: Մենք ժամանակին պէտք է դիւերսիֆիկացնէինք (այլազանէինք-Խմբ.) մեր տնտեսութիւնը, որպէսզի արտաքին գործօններից կախուածութիւնը շատ մեծ չլինէր: Բայց այսօր ունենք այն, ինչ ունենք: Մասնաւորաբար, մեր տնտեսութեան մօտ 70 տոկոսը փոխկապակցուած է Ռուսաստանի տնտեսութեան հետ: Այլ խօսակցութեան թեմա է, թէ որքանով է դա լաւ կամ վատ: Իմ կարծիքով՝ շատ վատ է: Այսուամենայնիւ, չի կարելի ամբողջ մեղքը բարդել նաւթի շուկայում կամ Ռուսաստանի տնտեսութիւնում տեղի ունեցող գործընթացների վրայ: Ըստ իս, վերջին օրերին մեր երկրում կատարուածն առաջին հերթին փնթի աշխատանքի արդիւնք է: Ցաւօք, առկայ է անտարբեր վերաբերմունք սեփական պատասխանատուութեան նկատմամբ: Դա է վկայում հէնց միայն այն հանգամանքը, որ մէկ շաբաթուայ ընթացքում դրամը կտրուկ արժէզրկուեց ու մէկ օրում կտրուկ արժեւորուեց: Եթէ կարելի էր մէկ շաբաթ անց այսօրուայ վիճակն ունենալ, հարց է ծագում՝ ինչու կորցրինք այդ մէկ շաբաթը, ինչու ձեւաւորեցինք արհեստական խուճապ ու անվստահութեան նոր մթնոլորտ բանկային ու ֆինանսական համակարգի նկատմամբ: Չնայած, իմ կարծիքով, դրամի ներկայ փոխարժէքը արհեստական է, եւ Ամանորից յետոյ կամ ստիպուած ենք լինելու մսխել պետական ռեզերվները, կամ բաց թողնել փոխարժէքը՝ իր բոլոր հետեւանքներով հանդերձ: Ինչ վերաբերում է սպեկուլեատիւ գործողութիւններին, ապա որքան էլ անընդունելի, սակայն բնական է, որ դրա համար պարարտ հող լինելու պարագայում որոշ մարդիկ գումար կ՛աշխատեն: Այս առումով պատկան մարմինների խնդիրը պէտք է լինի նման հնարաւորութիւնների առաւելագոյնս բացառումը: Իսկ ընդհանուր առմամբ, որպէսզի ճիշդ հասկանանք առկայ վիճակի պատճառները, անհրաժեշտ է խորութեամբ ուսումնասիրել այն ինդիկատորները (ազդարարները, ցու-ցարկները-Խմբ.), որոնք ուղղակի ազդեցութիւն ունեն երկրի տնտեսութեան զարգացման վրայ: Դրանք մեծ հաշուով բազմաթիւ են, սակայն կ՛առանձնացնէի յատկապէս չորսը: Խօսքը ներդրումային, վարկային համակարգերի, տրանսֆերտների (փոխանցումներու-Խմբ.) ու աւանդների մասին է: Սրանք այն բնագաւառներն են, որոնք պէտք է ապահովեն ազատ միջոցների առկայութիւնը եւ տնտեսութեան ընդհանուր զարգացումը: Հիմա ըստ հերթականութեան:
Այն, որ ՏՐԱՆՍՖԵՐՏՆԵՐԸ նուազելու էին, պարզ էր տարրական տնտեսագիտական գիտելիքներ ունեցող իւրաքանչիւրի համար: Դա կանխատեսելու համար պէտք չէր մտքի տիտան լինել: Այդ ուղղութեամբ կանխարգելիչ ի՞նչ միջոցառումներ են իրականացուել: Իմ պատկերացմաբ՝ ոչ մի:
Յաջորդը. ՆԵՐԴՐՈԻՄԱՅԻՆ դաշտի առողջացման մասին յայտարարութիւնները, ինչպէս նաեւ միջազգային առանձին կառոյցների գնահատականներով մի քանի տողով առաջընթացի արձանագրումը նիւթական որեւէ արդիւնք չունեն: Ինչպէս ասում են՝ «հալվա ասելով՝ բերանդ չի քաղցրանայ»: Փողը հոսում է այնտեղ, ուր կայ բիզնեսի զարգացման համար բարենպաստ դաշտ, կայուն շուկայ, հարկային ու բանկային առողջ ու ճկուն համակարգ եւ, ի հարկէ օրէնքի գերակայութիւն ու վստահութիւն դատական համակարգի հանդէպ, ուր օրէնքով պաշտպանուած է դրամը, այլ ոչ թէ «փայ են մտնում»: Հիմա իւրաքանչիւրը թող ինքն իրեն հարց տայ՝ որքանով ենք մենք համապատասխանում նշեալ չափանիշներին, եւ հասկանալի կը լինի՝ ներդրումները կը հոսեն դէպի մեր, թէ այլ երկրներ:
Երրորդ. ՎԱՐԿԱՅԻՆ ռեսուրսները պէտք է միտուած լինեն մի քանի ուղղութիւնների: Առաջնայինը գործարար միջավայրի, առաջին հերթին փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացումն է, ինչը մուլտիպլիկատիւ էֆեկտով (բազմացման արդիւնքով-Խմբ.) կ՛ազդի այլ ոլորտների զարգացման վրայ: Փոխանակ կոնկրետ քայլեր ձեռնարկելու, հեքիաթներ ենք պատմել ու դեռ պատմելու ենք: Այնինչ, խօսքերով իրավիճակ չես փոխի: Համոզուած եմ, որ ոչ միայն հարկային դաշտում, այլեւ վարկային համակարգում հարկաւոր է կիրառել դիւերսիֆիկացուած քաղաքականութիւն ՓՄՁ եւ խոշոր ձեռներէցութեան համար: Բազմիցս նշել եմ ու աննպատակայարմար չեմ համարում վերստին կրկնել, որ անցած տարիների ընթացքում խոշորը աստիճանաբար կուլ տուեց մանր ու միջին բիզնեսին: Արդիւնքում որոշ ժամանակ անց խոշորն է ամբողջովին թելադրելու իր պայմաններն ու գնային քաղաքականութիւնը, այլ ոչ թէ շուկայի բնականոն օրէնքները: Իսկ թէ ինչ հետեւանքներ կ՛ունենայ նման իրավիճակը, կարծում եմ, որեւէ մէկի համար գաղտնիք չէ:
Յաջորդ կարեւոր ուղղութիւնը հիպոթեքային (գրաւադրման-Խմբ.) շուկան է, որն իր հետ կարող է յանգեցնել շինարարութեան ոլորտի զարգացման ու ըստ այդմ նոր աշխատատեղերի ստեղծման: Այստեղ էլ դեռ շատ հեռու ենք իրավիճակը բաւարար համարելուց՝ յատկապէս բարձր տոկոսադրոյքների ու կարճ ժամկէտների առումով: Հասկանալի է, որ բանկերը գումար են աշխատում վարկերի միջոցով, բայց դարձեալ հարց է ծագում, թէ պետութիւնն ինչ քայլեր է ձեռնարկում, ինչ ծրագիր ունի նշեալ հարցերի կարգաւորման ուղղութեամբ: Այս դաշտի հիմնական ինդիկատորը պետական բիւջէն է: Լրջօրէն ուսումնասիրէք այն, եւ ամէն ինչ պարզ կը դառնայ: Ուրախ կը լինեմ, եթէ իրական միջոցներ ձեռնարկուեն, սակայն առայժմ նման բան չեմ տեսնում:
Չորրորդ. ԱՒԱՆԴՆԵՐԻ տեսակէտից առաջնային նշանակութիւն ունի վստահութեան առկայութիւնը: Սակայն յատկապէս վերջին օրերի իրադարձութիւնները ցոյց տուեցին, որ մենք մեծ յաջողութեամբ կորցնում ենք առանց այդ էլ թոյլ վստահութիւնը բանկային համակարգի նկատմամբ: Մարդը վստահ չէ, որ իր խնայողութիւնները լիարժէքօրէն ապահովագրուած են կորցնելու վտանգից: Ես գնահատում եմ Կենտրոնական բանկի կողմից պաշտպանական բարձիկի տոկոսադրոյքի մեծացումը: Ու թէպէտ իմ կարծքիով այդ քայլը ուշացած էր, այդուամենայնիւ, որոշակիօրէն զսպեց գործընթացները: Մի խօսքով, մենք պարտաւոր ենք առաջին հերթին ուշադրութիւն դարձնել յատկապէս այս չորս բաղադրիչներին, ունենալ յստակ քայլերի յաջորդականութիւն, ոչ թէ անընդհատ հրդեհներ փորձել հանգցնել, այլ առաջին հերթին կանխարգելել այդ հրդեհները: Իրականում փոքր երկիր պահելն այնքան էլ դժուար չէ, եթէ ունես յստակ չափորոշիչներ, իսկ հեքիաթներ պատմելու փոխարէն կոնկրետ գործ ես անում: Հակառակ պարագայում այսօր կարծես 90ականներից ոչնչով չենք տարբերւում, գուցէ թէ միայն այնքանով, որ գազ ու լոյս ունենք: Սա բոլորիս պատասխանատուութեան խնդիրն է, ու լաւ կը լինի, եթէ իւրաքանչիւրս իր տեղում իր բաժին պատասխանատուութեանը տէր կանգնի:
ՀԱՐՑ.- Պարոն Կարապետեան, կարգաւորման նախօրէին վարչապետն այցելեց որոշ խանութներ եւ տեղերում գների իջեցման յանձնարարականներ տուեց: Ոմանք դա PR ակցիա են համարում, ոմանք էլ պնդում են, թէ նման քայլը արդիւնաւէտ էր: Դուք ինչպէ՞ս էք կարծում:
ԿԱՐԷՆ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Ոչ մէկը եւ ոչ էլ միւսը: Շատ լաւ է, որ վարչապետը դուրս է եկել ու այցելել խանութներ, սակայն գների իջեցման կարգադրութեան իրաւունք նա չունի, քանի որ գնագոյացումը շուկայի թելադրանք է, իսկ եթէ խօսքը սպեկուլեատիւ գործողութիւնների մասին է, ապա նորից եմ կրկնում՝ պետութիւնն ունի բոլոր գործիքները, որպէսզի ի սկզբանէ թոյլ չտայ նման վիճակ: Այդուամենայնիւ, ես յուսով եմ, որ վարչապետի այդ քայլը իրականում ոչ թէ շօու է եղել, այլ երկրի հանդէպ սրտացաւ մարդու քայլ:
