ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ

Մէկ-երկու օրից՝ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների, նաեւ աշխարհի համար խորհրդանշական Սեպտեմբերի տասնմէկին, կը յստականայ Սիրիայում ռազմական գործողութիւններ ծաւալելու ԱՄՆի ծրագիրը: Ըստ էութեան, Օբաման առանց Կոնգրեսի հաւանութեան էլ ռազմական միջամտութեան իրաւասութիւններ ունի, իսկ Արտաքին յարաբերութիւնների յանձնաժողովի ձայների եօթ՝ կողմ, երեք՝ դէմ յարաբերակցութեան պայմաններում գրեթէ անհաւանական է, որ Ներկայացուցիչների պալատում բանաձեւը լուրջ խոչընդոտների կը հանդիպի:
Ամերիկեան ռազմական միջամտութեան անխուսափելիութիւնը կարծես յստակ ուրուագծուած է, առաւել եւս այն բանից յետոյ, երբ «Մեծ քսանեակ»ի կէսից աւելին՝ տասնմէկ երկրներ (Աւստրալիա, Կանադա, Ֆրանսիա, Իտալիա, Ճապոնիա, Սաուդեան Արաբիա, Հարաւային Կորէա, Մեծ Բրիտանիա, Թուրքիա, ԱՄՆ, Իսպանիա), Սանկտպետերբուրգեան գագաթնաժողովին, շրջանցելով ՄԱԿի Անվտանգութեան խոր-հրդի մանդատը՝ հրապարակեցին Սիրիայի նկատմամբ ԱՄՆ ռազմական գործողութիւնները սատարելու իրենց դիրքորոշումը՝ այդպիսով առաւել ոգեշնչելով մարդու իրաւունքները պաշտպանելու ու հերթական արաբական երկրում ժողովրդավարութիւն տարածելու ամերիկեան համոզումները:
Ռուսական ռազմանաւերն ու ռազմական տեխնիկան օր օրի ծանրօրէն խտանում են Միջերկրականի սիրիական ափերին, իսկ ԱՄՆը իր դիւանագիտական կորպուսի ներկայացուցիչներին յետ է կանչում տարածաշրջանից: Ինչպէս ասում են՝ մեծ պատերազմին հինգ րոպէ է մնացել, թէեւ սիրիական հողում մարդակեր պատերազմը վաղուց է մոլեգնում:
Մի կողմ թողնելով տարածաշրջանում պատերազմի ծաւալման, ընդհուպ Երրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին շրջանառուող վարկած-կանխատեսումներն ու փորձելով հերթական անգամ չյուսահատուելու կրկնակի կարծրատիպերին դիմելու քաղաքակիրթ ու խաղաղապաշտ մեծերի երեսպաշտական վարքականոնից («Երկխօսութիւնը հակամարտութիւնները կարգաւորելու լաւագոյն միջոցն է, բայց պատերազմները արագացնում են լուծման ճանապարհները».- Ֆրանսուա Օլանդ), պարզապէս իրաւունք չունենք ծալած ձեռքերով նստելու ու այս պահին յաւելեալ տագնապ չբարձրացնելու պատերազմի սեղմուած օղակի մէջ խեղդուող սիրիահայ համայնքի համար:
Սակայն տագնապն ինքնին այս պարագայում ոչինչ է, նոյնիսկ՝ զազրելի պաթոս, եթէ հնարաւոր լուծումներ ու գործողութիւններ չեն մշակւում սիրիահայ համայնքի, բառիս բուն իմաստով, յետագայ ֆիզիքական գոյութիւնն ապահովելու համար: Մէկ տարուց աւելի ձգուող պատերազմի ու հումանիտար ճգնաժամի արդիւնքում մեր համայնքի ֆիզիկական, հոգեւոր ու նիւթական կորուստներն արդէն անդառնալի են: Սիրիայում խորացող հակամարտութիւնը եւ օդային կամ ցամաքային հաղորդակցութեան անհնարինութիւնը տեղաշարժի բացառիկ սահմանափակութիւն են ստեղծել, եւ այս իրավիճակում հումանիտար օգնութեան մասին խօսելն անգամ իրատեսական չէ:
Աւաղ, չի բացառւում, որ ռազմական ինտերվենցիայի (բռնի միջամտումի-Խմբ.) պայմաններում նաեւ Լիբանանը կարող է ընդգրկուել պատերազմական շրջագծում:
Ցանկացած սցենարի դէպքում բնական է եւ սպասելի արտագաղթի նոր ալիքը, եւ ոչ միայն Հալէպից:
Օրերս ՀՀ վարչապետը խօսեց հնարաւոր սցենարների, արտագաղթի, մեր յանձնառութիւնների մասին: Ինչպիսի՞ն են դրանք, արդեօք իրապէս քննարկուել են հնարաւոր նոր զարգացումներն ու յստակացուել մեր անելիքների շրջանակը: Գիտակցւո՞ւմ է արդեօք, թէ մեր օրէցօր նուաղող հանրապետութեան համար ինչ նշանակութիւն ունի ամենաթանկը՝ մարդկային ռեսուրսը, հասկանո՞ւմ ենք արդեօք, թէ պատմութիւնն ինչ գնահատական է տալու, եթէ մեր անտարբեր հայեացքի ու անկարող մտքի կողքով սահի ու եւրոպաներում ու ամերիկաներում փոշիանայ 1915ի վէրքը չսպիացրած մեր մնացորդացը: Իսկ 15ին մենք պետութիւն չունէինք…
Ճանաչելով եւ պատկերացնելով մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական, ներքաղաքական եւ յատկապէս բարոյական մթնոլորտը, դժուար է ասել, թէ երկիրը պատրաստ է ներգաղթի մեծ հոսք ընդունելու: Հաւանաբար, շատերն անմիջապէս եւ արդարացիօրէն կը հակադարձեն, թէ որքանով է իրատեսական անկախութեան տարիներին բնակչութեան մէկ երրորդը կորցրած, աղքատութեան, արհամարհուող օրէնսդրութեան ու կոռուպցիայի մէջ թաղուած, ներքին պարտութեան իներցիայով ապրող երկրում հայրենադարձութիւն իրականացնել կամ խօսել այդ մասին:
Կարծում եմ, ոչ միայն իրատեսական է, այլեւ՝ ուշացած. հայրենադարձութեան խնդիրը վաղուց պէտք է մեր քաղաքական օրակարգում առաջնահերթութիւն լինէր եւ ոչ միայն սիրիական ճգնաժամի դրդումով: Պահն է, որ հայրենադարձութեան խնդիրը լրջօրէն քննարկուի թէ դեմոգրաֆիական (ժողովրդագրական-Խմբ.), թէ տնտեսական, նաեւ սոցիալ-մշակութային եւ յատկապէս բարոյական արժէքների համատեքստում:
Իմ խորին համոզումով, մեր քաղաքական օրակարգում՝ յատկապէս սպառնալիքի վերածուած արտագաղթի պայմաններում, այն պիտի քաղաքական լուծումներ պարտադրի, քաղաքական կամք եւ ողջախոհութիւն բերի քաղաքական իրականութիւն՝ խոստովանելու, հասկանալու, որ այն արժէքները, վարքականոնն ու փիլիսոփայութիւնը, որով կառավարւում է երկիրը անընդունելի են ու մերժելի ոչ միայն ՀՀ քաղաքացիների համար, այլեւ խիստ վանող փխրուն Հայաստանն իբրեւ Հայրենիք՝ զգացական տարածութիւն ընկալող սփիւռքահայերի համար:
Գուցէ հէնց հայրենադարձութեան համատեքստում նախ մենք՝ հայաստանցիներս, քաղաքացի ու իշխանաւոր, հարուստ ու աղքատ, կուսակցական ու անկուսակցական՝ սթափուենք, մեր հայեացքն իսկապէս դարձնենք դէպի ՀԱՅՐԵՆԻՔ, մի քիչ խնայենք մեր հիւծուած Հայրենիքը, խնայենք մեզ, մի քիչ սիրենք, կասեցնենք մեր ներքին պարտութիւնների անվերջ ու ինքնաոչնչացնող ընթացքը, մեր դառն ու անստոյգ գոյութիւնը: Իսկապէս դարձի գանք…
Հաւատում եմ, հնարաւոր է, եթէ ունենք քաղաքական կամք, տեսլական, արժանապատուութիւն, եթէ անկեղծօրէն գիտակցենք, որ այս քաղաքակրթական մսաղացում գոյատեւելու համար պարտաւոր ենք համախմբել մեր ողջ կարելիութիւնները, ողջ համազգային ներուժը՝ իշխանութիւն, կուսակցութիւններ, եկեղեցի, Սփիւռք…
Պետութիւնն առանց Հայրենիք չի լինում: Գուցէ իսկապէ՛ս դարձնենք մեր հայեացքը դէպի Հայրենիք: