Գրառեց՝ Կարինէ Տէր Գէորգեան
Պատմեմ մի հեքիաթ.
Կայ մի կղզի: Օդանաւը տանում է ունկնդիր-ուսանողներին, որոնք արձանագրուած են հայկական լսարանում: Մասնագէտ դասախօսները կղզում սպասում են խմբին՝ մատուցելու խտացուած երկշաբաթեայ դասընթացք՝ հայոց պատմութեան, հայերէն լեզուի եւ հայ մշակոյթի մասին: Գեղեցիկ բնութեան գրկում, դասաւորուած կենցաղային պայմաններում, կտրուած, անջատուած առօրեայից, նրանք անդադար պիտի լսեն եւ սովորեն հայութեան հետ կապուած գիտելիքներ: Անընդհատ ստանալով հայութեան շիճուկը, չնայած լինելով հայեր, նրանք պիտի պատուաստուեն հայկականութեամբ, որն է իմանալ, տեղեակ լինել ինքնութեանը, սովորել պատմութիւնը, տեղն ու դիրքը աշխարհի վրայ, գիրն ու գրականութիւնը, մշակոյթը: Յետոյ գալիս է միւս խումբը, էլի միւսը եւ՝ շարունակ: Կղզին աշխատում է հնոցի նման եւ պատրաստում է արմատներին տեղեակ հայեր, որոնք եւ կարող են գիտակցել ազգային պատկանելիութիւնը, որ կը նշանակէ մեր ժողովրդի լինելութեան գոյատեւումը:
Սա հեքիաթ էր: Այժմ ներկայացնենք դրա իրական վարկածի փորձը:
Մեր զաւակները՝ անկախ հայերէն գրել կարդալուց, ընդհանրապէս տեղեակ չեն իրենց պատմութեանը, անցեալի արժէքներին, երկրի աշխարհագրութեանը, մեր հին հաւատալիքներին, եկեղեցական զարգացման պատմութեանը, եւ առհասարակ՝ մեր ընթացքին:
Այդ բացը լրացնելու նպատակով «Լարք» երաժշտական ընկերակցութիւնը 2013ի ամրանը կազմակերպեց ամառային Հայագիտական դասընթացքներ եւ լսարան Յուլիս 29ից Օգոստոս 9, թէ՛ ուսանողների եւ թէ հետաքրքրուող հանրութեան համար: Լսարանը կայացաւ երկու հերթափոխով, առաւօտեան ժամը 10ից մինչեւ ժամը կ.ե. 1, Երկուշաբթիից մինչեւ Ուրբաթ, ամէն օր, անգլերէնով՝ արձանագրուող ուսանողների համար, իսկ երեկոյեան ժամը 8ից (Երկուշաբթի, Երեքշաբթի եւ Չորեքշաբթի օրերը) բաց լսարան, հայերէնով՝ բոլոր հետաքրքրուողների համար: Լսարանը անցկացուեց «Լարք» երաժշտանոցի Թրբանճեան սրահում՝ 3 հիմնական կենտրոնացումով.
1- Հայոց պատմութիւն եւ աշխարհագրութիւն
2- Հայերէն լեզու եւ գրականութիւն
3- Հայ մշակոյթ (արուեստներ)
Անգլերէնով ծրագրուած դասընթացքների այս երեք ճիւղերն իրենց հերթին ունէին իրենց ենթաբաժանումները:
1- Պատմութիւնն ընդգրկում էր.
ա. Ակնարկ հայերի պատմութեանը՝ ծագումից մինչեւ ներկան (3 դասախօսութիւն)
բ. Հայ ժողովրդի Ոսկեդարը (3 դաս.)
գ. Հայկական եկեղեցու պատմութեան քննարկումը (3 դաս.):
2- Հայերէն լեզուի եւ գրականութեան բաժինն ունէր.
ա. Լուսարձակ հայերէն լեզուի զարգացման վրայ գրաբարից (դասական հայերէն) աշխարհաբար (խօսակցական լեզու) եւ բարբառների երեւան գալը (3 դաս.)
բ. Արդի հայ գրականութիւնը եւ քերականութիւնը (3 դաս.)
գ. Հայ բանաստեղծութիւնը (3 դաս.):
3- Մշակոյթի ոլորտում ներկայացուեցին ծանօթացումներ.
ա. հայկական ճարտարապետութիւն
բ. Հայկական մանրանկարչութիւն
գ. Հայկական երաժշտութիւն:
Սոյն գիտելիքները փոխանցելու համար հրաւիրուել էին հիւր դասախօսներ՝ դոկտ. Զաւէն Աւագ քհն. Արզումանեան, պրն. Վաչէ Պասումեան, դոկտ. Մարքօ Պրամպիլլա, պրոֆ. Օշին Քէշիշեան, դոկտ. Մանուկ Սէրայտարեան, պրն. Սարգիս Պալմանուկեան, պրն. Վաչիկ Տէր Սարգիսեան, տիկ. Շուշան Կարապետեան։
Հայագիտական լսարանի ծրագրի ղեկավարն էր դոկտ. Օննիկ Քէշիշեանը:
Առաւօտեան դասընթացքներին մասնակցեցին 21 հոգի՝ 18ից բարձր համալսարանական տարիքներով, կային 2 անձեր՝ 75 ից վեր: Երկու շաբաթուայ ընթացքում նրանց յանձնուեցին գրականութեան պատճենահանուած աղբիւրներ իրենց առած բոլոր դասերի վերաբերեալ, որովհետեւ այս տեսակի խտացուած դասընթացքների հիմնական նպատակը իմանալն է թէ ո՞ւր են աղբիւրները եւ ընդհանուր տեսադաշտի արեւելումն է այս նիւթերի կապակցութեամբ:
Օրինակ, իմանալ մանրանկարի պատմութիւնը, ճարտարապետական կոթողի ստեղծման նախընթացը, հայկական երաժշտութեան պատմութեան եւ տեսութեան նախադրեալների բացատրութիւնը, կարդացուած գրականութեան ժամանակաշրջանը, սփիւռքահայ գրականութեան պատմութեան ակնարկը, հայոց լեզուի տարաբաժանումները եւ այլ, եւ այլ: Մի այլ օրինակ է մեր Ոսկեդարը (5րդ դար). այստեղ կան 11 անուններ (Մաշտոցէն մինչեւ Խորենացի), որ մենք պէտք է անգիր իմանանք։ Թէ՞ պէտք է սպասէինք, որ օտարները նրանց ծանօթացնէին:
Ինչպէ՞ս հայ պէտք է լինենք եւ մնանք, եթէ չճանաչենք մեր անցեալը, դրա համար ձեւաւորուել էր լսարանը՝ մեր հոգեկան արթնութեան եւ հայ ժողովրդի պատմութիւնը գիտականօրէն հասկանալու համար:
Ի միջի այլոց, անանուն բարերարի նուիրատուութեամբ «Լարք»ը հնարաւորութիւն ունեցաւ դասընթացքներն անցկացնելու գրեթէ անվճար՝ միայն 50 դոլարի արձանագրութեան սակագնով:
Իսկ դասընթացքներն աւարտուելուց յետոյ ուսանողներից 3 անձեր մեծ նուիրատուութիւններով սատար կանգնեցին յաջորդ ամրանը այն նորից անցկացնելու եւ շարունակելու համար:
Այս բոլոր պատմութիւնը գրի առնելուց յետոյ դարձեալ առաջ եկան հարցեր:
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ.- Անկախ տեսիլքից, ի՞նչ խմորումով ստեղծուեց հայկական լսարանի գաղափարը:
ՎԱՉԷ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ.- Չնայած իմ զաւակներուս եւ անոնց ընկերներուն «Լարք»ի մէջ ստացած հայեցի կրթութեան՝ կարծես միշտ պէտքը կը զգացուէր ամբողջացնելու սկսուած գործը:
Հրամանատար մը օր մը ըսեր է. «Եթէ երիտասարդ մը ուշադիր կերպով ծանօթանայ իր միջավայրին ու իր նախնիներու պատմութան, ապրի անոր մէջ, մտերմիկ ծանօթութիւն ունենայ անոր ֆիզիքական եւ հոգեկան մանրամասնութիւններուն, ան իր կեանքը կու տայ այդ միջավայրը պաշտպանելու համար»:
Ուրեմն, եթէ մենք չծանօթացնենք մեր զաւակներուն մեր անցեալը, մշակոյթը, ֆոլկլորը, դարերու ընթացքին կերտած մեր հարստութիւնը, անոնք չեն պահպաներ մեր ունեցածը ու հետեւաբար՝ իրենց ինքնութիւնը: Այս է, որ մղեց մեզ ձեռնարկելու այս դասերուն:
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ.-Որքանո՞վ յաջողուած կարելի է համարել դասընթացքը:
ՎԱՉԷ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ.- Լսարան-դասընթացքը ինծի համար ամենամեծ բաւարարութիւն պատճառող նախաձեռնութիւններէն մէկն էր, զոր իրագործած ենք Լարքի մէջ։ Գոհ եմ յղացքէն, ընթացքէն եւ արդիւնքէն:
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ.- Կը կարծէ՞ք, որ ներկայ եղողները տրամադրուած են դարձեալ մասնակցելու հայագիտական լսարանին:
ՎԱՉԷ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ.- Կը կարծեմ, այո՛, բոլորն ալ, առանց բացառութեան. անոնց աչքերուն մէջ կարելի էր կարդալ իրենց խանդավառութիւնը: Հայագիտութեան պատուաստումը, պիտի յուսանք, որ պիտի յաջողի եւ իրենց փորձառութիւնը հետզհետէ վերածուի էական կարեւորութիւն ունեցող կենսաձեւի:
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ.- Ձեր այս ծրագիրը ինչպիսի՞ առնչութիւն կարող է ունենալ Հայաստանի հետ:
ՎԱՉԷ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ.- Հայրենիքի մէջ ունինք հրաշալի մասնագէտներ, գիտուն մարդիկ, որոնք ցնդաբանութեան հետամուտ չեն: Թերեւս, ապագային կարենանք զանոնք հրաւիրել պարագայաբար. կայ լեզուի հարց՝ ուսանողներու դասընթացքները կ՛ընթանան անգլերէն լեզուով, ուրեմն առայժմ պիտի վստահինք հոս ապրող եւ Անգերէնին տիրապետող հայ մասնագէտներու ուժերուն:
ԿԱՐԻՆԷ ՏԷՐ ԳԷՈՐԳԵԱՆ.- Տեղի հայկական ուսումնասիրութիւնների կենտրոններում չե՞ն անցկացւում նմանօրինակ լսարաններ:
ՎԱՉԷ ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ.- Կարծեմ այստեղի համալսարաններուն մէջ տրուածը աւելի մասնագիտացած է, կը խորանայ աւելի նեղ շրջանակներու վրայ: Հոն ուսանողներ կը կեդրոնանան գիտական աշխատասիրութիւններու, կարծիքներու եւ տեսակէտներու ուսումնասիրման վրայ: Մեր կատարածին բնոյթը աւելի հանրամատչելի է:
Վաչէ Պարսումեանի մտքերը լսելուց յետոյ կապուեցինք լսարանում դասաւանդած երկու դասախօսների:
Դոկտոր Զաւէն քհնյ. Արզումանեանը, մեր մի քանի հարցերից ելնելով, բացատրութիւններ տուեց հայ եկեղեցի եւ ազգ միաւորման, անկախ Հայաստանի հոգեւոր զարթօնքի մասին, Աւետարանով ընկերայինը սրբագրելու վերաբերեալ: Նրա կարծիքով՝ «Երաժշտանոցի լսարանը տպաւորիչ եղաւ իմ վրայ անոր լրջութեամբ եւ կազմակերպութեամբ: … Ուսանողներ ամէն մարզի մէջ վաւերականը կը փնտռեն, պատմականն ու որակաւորը կ՛ուզեն տեսնել համոզուելու համար»:
Հայագիտական ամառային լսարանի ծրագրի ղեկավար՝ դոկտոր Օննիկ Քէշիշեանը, ով ունի Ամերիկայում նման լսարաններ կազմակերպելու եւ դասաւանդելու փորձառութիւն, գտնում է. «Թէ՛ մեծերը եւ թէ երիտասարդները խանդավառուած էին եւ ուրախ, որ շատ բան սորվեցան»:
Նա ասում է. «Մենք քրիստոնեայ չենք, մենք հայ քրիստոնեայ ենք, ոչ մէկ ատեն թիւով չենք աւելցած եւ մեր գոյատեւման գաղտնիքը եղած է մեր մշակոյթը՝ լեզուն, գրականութիւնը, արուեստները, հայկական կրօնը: Ատոր համար ալ հայկականութիւնն է, զոր պիտի ջամբենք սերունդներուն, ու անոնց պէտք է տրուի համոզիչ ձեւով մը, որ հարցեր չի յառաջանան: Անշուշտ 2 շաբթուան մէջ կարելի չէ ամէն ինչ խտացնել եւ հասկցնել: Յաջորդող շարունակութիւնները կրնան ունենալ փոփոխութիւններ՝ դէպի բարելաւում: Արդիւնքը սպասածէս աւելին էր, իսկ խանդավառութիւնը՝ չէի կարծեր այսքան…»:
Ու այսպէս, խանդավառութեամբ, հեքիաթը դարձել էր հանրամատչելի իրականութիւն: